Tsimpansî

Tsimpansïaid
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Chordata
Dosbarth:	Mammalia
Urdd:	Primates
Teulu:	Hominidae
Is-deulu:	Homininae
Llwyth:	Hominini
Genws:	Pan Oken, 1816
Rhywogaethau
Tiriogaeth Pan troglodytes (tsimpansî cyffredin) a Pan paniscus (bonobo, mewn coch)
Cyfystyron
Troglodytes E. Geoffroy, 1812 (preoccupied) Mimetes Leach, 1820 (preoccupied) Theranthropus Brookes, 1828 Chimpansee Voight, 1831 Anthropopithecus Blainville, 1838 Hylanthropus Gloger, 1841 Pseudanthropus Reichenbach, 1862 Engeco Haeckel, 1866 Fsihego DePauw, 1905

Anifail sy'n byw yng ngorllewin a chanolbarth Affrica yw Tsimpansî. Mae dwy rywogaeth hominid ohonynt ac maent yn aelodau o deulu'r epaod yn y genws Pan. Mae'r Afon Congo'n gwahanu'r ddwy rywogaeth:

• Tsimpansî cyffredin, Pan troglodytes (Gorllewin Affrica a Chanol Affrica)
• Bonobo, Pan paniscus (fforestydd Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo)

Mae'r Tsimpansî'n aelod o deulu'r Hominidae, ynghyd â bodau dynol, gorilas ac orangwtangiaid. Cawsant eu hollti o linell y bod dynol oddeutu chwe miliwn o flynyddoedd cyn y presennol (CP). Yr is-lwyth Panina yw perthynas agosaf bodau dynol ac mae'r ddau'n aelodau o'r llwyth Hominini. Dim ond y tsimpansî sydd yn yr is-lwyth Pamina, hyd y gwyddom.

Holltwyd y ddwy rywogaeth: y bonobo a'r tsimpansî oddi wrth ei gilydd tua miliwn o flynyddoedd CP.

Cofnodwyd yr enw "Chimpanze" am y tro cyntaf yn y cylchgrawn The London Magazine a hynny yn 1738, a chredir iddo olygu "Mockman" yn iaith pobl o Angola (Ieithoedd Bantu o bosib), ac mae'n air o fewn yr iaith H Bantu: ci-mpenzi). Ugain mlynedd wedyn fe'i sillafwyd fel Chimpanzee yn Cyclopædia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences. Defnyddiwyd y bachigyn "chimp" am y tro cyntaf tua'r 1870au.