Englyn: Math o bennill ym marddoniaeth Gymraeg a Chernyweg

Mae ei wreiddiau'n hen gyda'r enghreifftiau ysgrifenedig cynharaf yn dyddio o tua'r 9g. Ar lafar, mae englyn yn tueddu i fod yn gyfystyr ag englyn unodl union, ond mae sawl math arall. Nid englynion unodl union mo'r enghreifftiau cynharaf, ond yn hytrach englynion milwr ac englynion penfyr, sef Canu Llywarch Hen a'r enghreifftiau yn Llawysgrif Juvencus.

O ail-drefnu rhai o linellau'r Gododdin a briodolir i Aneirin, gellir ffurfio englyn unodl union. Ceisiodd yr ysgolhaig John Rhŷs brofi mai o'r Lladin y daeth mesur yr englyn, felly mae'n fesur hen iawn.

Erbyn hyn, gall englyn sefyll ar ben ei hun fel cyfanwaith. Tueddai Beirdd y Tywysogion a Beirdd yr Uchelwyr ganu gosteg, cadwyn neu gyfres o englynion yn hytrach nag englyn unigol, ond ceir eithriadau, fel englyn Guto'r Glyn i'w henaint. Canodd Cynddelw Brydydd Mawr dri englyn unodl union coffa i'w fab, Dygynnelw, yn ogystal.

Roedd englynion yn rhannau pwysig o gyfarwyddyd, a thybir mai gweddillion cyfarwyddyd yw'r englynion a briodolir i Lywarch Hen a Heledd. Mae Efnisien yn canu englyn yn Ail Gainc y Mabinogi.

• Englyn cyrch
• Englyn lleddfbroest
• Englyn milwr
• Englyn penfyr
• Englyn proest cadwynog
• Englyn proest cyfnewidiog
• Englyn toddaid
• Englyn unodl crwca
• Englyn unodl union
• Englyn Proest Dalgron
• Englyn cil-dwrn

Gosteg Englynion yw cyfres o ddeuddeg o Englynion Unodl Union ar yr un brifodl.

Techneg arall a ddefnyddir yw cadwyno englynion mewn cyfres drwy ddwyn gair o linell olaf yr englyn blaenorol a'i osod yn llinell gyntaf yr englyn newydd. Bydd rhai beirdd yn cloi'r gadwyn drwy gysylltu llinell olaf yr englyn olaf â llinell gyntaf yr englyn cyntaf. Enghraifft enwog o'r dechneg hon yw'r gadwyn o ddeuddeg englyn sy'n agor awdl John Lloyd-Jones, Y Gaeaf, sef awdl fuddugol Eisteddfod Genedlaethol Rhydaman, 1922.

• Englynion Mynwentydd Gwlad Llŷn a'r Cyffiniau gan Gwyn Neale (Gwasg Carreg Gwalch, 2015)

 

• Englynion y Beddau (Llyfr Du Caerfyrddin)
• Englynion y Juvencus (Llawysgrif Ladin o'r 9ed ganrif)
• Englyn Gwydion (Pedair Cainc y Mabinogi)
• Y pedwar mesur ar hugain

  Eginyn erthygl sydd uchod am lenyddiaeth. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.