Apòkrif - jakò lëteraturã apòkrifną òkreslô sã w egzegeze katolicczi lëteraturã żëdowską i stôrochrzescëjańską, nie zaliczoną do kanonu ksąg Swiãtégò Pisma.
Z pòzdrzatkù na wëstãpùjącé w nich wątczi i òkòlim, w chtërnym pòwstałë, mòżna apòkrifë ùznac za lëteraturã pòzabiblëjną. Słowò "apòkrif" fùnkcjonëje téż pòza kòntekstem religijno-filozoficznim w barżi òglowim znaczenim, òpisownym tekscë niegwësnégò pòchòdzeniô, prôwdzëwòtë. Słowò to dobierô sã do dokôzów o fałszëwim pòchòdzenim, czë nie òd aùtora, za chtërnégò jaczis dokôz ùchòdzy, dokôz "wëdostôny z schòwkù", téż bòdôj prôwdzëwi. Słowò to dobierô sã tak samo do dokôzów ò pòprôwdze niewërażonym pòchòdzenim, aùtorstwie i prôwdzëwòcë, ale téż dlô tëch, dlô chtërnëch jich "apòkrificznosc" je doskònale znanô i zamierzonô przez, chòcbë, aùtora.
Słowò apòkrif je pòchòdzeniô grecczégò apòkryphon i òznôczô dokładno cos, co je ùkrëti i co sã dopiére òdkriwô. W tim znaczenkù nazwë ti ùżił Òrygenes w òdniesenim do ksąg gnostëcczich, nawlekającëch co le mało do Nowégò Testameńtu.
Z puńktu widzeniô żëdzëznë i chrzescëjaństwa apòkrifama zwano pisma, chtërné nie òstałë przëjãté do kanonu swiãtëch pism, abò bëti jakbë w pewny procëmnoce do kanonu. W ti mësle dobierô sã téż słowò pseudoepigraf. We wczasnym chrzescëjaństwie i to w jegò nôwczasniészim cządze pismiennëm, tegò órtù ksãdzi òstałë òdrzuconé, bò ùznano, że nie òstałë òne napisôné prosto pòd cëskã Swiãtégò Dëcha. Rozeznanié, jaczim czierowano sã przë òdrzuceniu tegò órtù pism bëłë m.in.:
Kanón swiãtëch ksąg w żëdzëznie òpisano kòl kùńca I s.n.e. w Jamni (Jawne). Do swiãtëch ksąg zarechòwóno te, chtërne bëłë spisané pò hebrajskù lub aramejskù – to je 39 ksąg. Òdcëskano tekstë grecczé (przede wszëtczim Septuagintã) i jinszé òpisując je mianem pism bùtnowéch (ha-chiconim). Tak pòwstôł tzw. kanón hebrajsczi, chtëren objimôł miészą lëczbã ksąg niż Septuaginta (chtërna zawierô 46 ksąg), na chtërnej òparło sã chrzescëjaństwò. Nie je mòżlëwé ùgòdzenié pełné lëstë ksąg apòkrificznëch. Dzysdnia ùwôżô sã, że apòkrifama Starégò Testameńtu je ok. 60 pism, a Nowégò Testameńtu bëlno wicy i nie je mòżlëwé ùgòdzené nawetka przëblëżoné lëczbë wszëtczich niekanónicznëch pism Nowégò Testameńtu. Apòkrifë (pseudoepigrafë) dzelą sã na różné grupë w leżnoscë òd przëjãtégò kriterium: wedle gatunków lëteracczich, aùtorstwa przëpisanégò dokôzcy, pòchòdzenégò (żëdowsczié, hellenisticzné), tikania do gwëségò nurtu religijnégò (żëdowskòchrzescëjansczié, gnosticczié) i wiele jinszëch. Co le mało dobiérónym kriterium przy pòdzelenim apòkrifów je jich przënôleżnota do gwëségò gatunkù lëteracczégò, pò pòrzednim tikaniu do Stôrégò abò Nowégò Testameńtu.
Apòkrifë të są wëdbą leno żëdowscziégò òkòlégò, le nie blós palestinsczégò – wiele z nich pòwstało w òkòlim diaspòrë babilońsczié, antiocheńsczié czë aleksandrëjsczié. Nawlekają òne do ksąg kanónicznëch Stôrégò Testameńtu, ùchôdają czãsto za samobëtné ksãdzi swiãte, abò za rozszérzenié jich kanónicznëch równoznaczënów. Wikszosc z nich pòwstała w czasu òd II s. p.n.e. do kùńca I s. n.e. Wikszosc apòkrifów stôrotestameńtalnëch dożdała do naszëch czasów dzãka wczesnochrzescëjańsczim pisôrzóm. Westrzód apòkrifów stôrotestameńtalnëch wëapartniô sã trzë dërżeniowi grupë:
Apòkrificznô lëteratùra Nowégò Testameńtu nie usztôłcëła sã leno w stôrich czasach. Chòc ji rozwij przëpôdô nôbarżi na II i III s., to równak pisma te pòwstawałë téż w pòstãpnych stalatach, jaż do strzédnowieka (i pózni).
Niechterné ksãdzi, ùznané pózni jakò apòkrifë, bëłë szerok stosowôné i komentowôné w żëcu nôbòżnym chrzescëjan i ceszëłë sã wiéldżim autoritetã w pierszich stalatach, nim òstateczno ùsztôłcëł sã kanón.
Nôòglowò apòkrifë Nowégò Testameńtu dzeli sã wedle kriterium wiérnotë kanónowi biblëjnemù na:
Apòkrifë Nowégò Testameńtu dërżéniowo dzelą sã wedle gatunków literacczich, juwerno jak i jich kanóniczné równoznaczëné, na:
Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.
This article uses material from the Wikipedia Kaszëbsczi article Apòkrif, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Zamkłosc ùprzëstãpnianô na licencëje CC BY-SA 4.0, jeżlë nie pòdóno jinaczi. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Kaszëbsczi (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.