مێژووی دیموکراسی لە ئێرانی کۆن

لە سەردەمی مادەکاندا شارەکان بە شێوازی دیموکراسی بەڕێوەدەبرا.

لە سەردەمی هەخامەنییەکاندا ، لەو مشتومڕەی کە بۆ دامەزراندنی سیستمی سیاسی ئێران دروست بوو، ئوتانس بە قازانجی سیستمی دێموکراتی دەدا، بەڵام ھەرچۆنێک بێت نەیتوانی سەرکەوتوو بێت. پێنج تایبەتمەندی بۆ سیستەمی دیموکراسی خستەڕوو کە بریتین لە: ١- یەکسانی مافەکان بۆ ھەموو مرۆڤەکان؛ 2- ڕەتکردنەوەی دەسەڵاتی ڕەها کە بەزۆری لەلایەن پاشاکانی ڕۆژھەڵاتەوە پیادە دەکرا؛ 3- دانانی کەسانی زیاتر بۆ بەرپرسیارێتی کارگێڕی 4- بەرپرسیارێتی لە فەرمانگەکان 5- ڕاوێژکاری گشتی و یاسادانان لە مەجلیسی گشتیدا.

لە سەردەمی پارتیدا ، پاشاکان لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە لە پەرلەمانی پارتی، مەجلیس مێهستان دادەنران. بەم شێوەیە پاشا وەک نوێنەری هەموو نەتەوە دادەنرا.

لە کۆمەڵگا سەرەتاییەکانی هیندستان-ئێراندا، بوونی ئەنجوومەنە ھەڵبژێردراوەکانی ناوچەیی تۆمار کراوە.

لە گاتاکانی زەردەشتدا هاتووە کە بۆ ئەوەی ئاشتی و سەقامگیری و پێشکەوتن و بەختەوەری بۆ ژیان لە جیھاندا دروست بکات، پێویستە مرۆڤەکان تەنها کەسانی شایستە هەڵبژێرن. سروودی شانزەھەمی گاتاکان تەرخانکراوە بۆ تەوەری هەڵبژاردنی شایستە و پێشنیاری ئەوە دەکات کە حکومەتێکی ئایدیاڵ دەبێ هەڵبژێردراو بێت.

لە نوێژی ئەهوناوەر (بە واتای هەڵبژاردنی خودا)، زەردەشتیەکان فێر دەکرێن کە سەرکردەکەیان بە بەکارهێنانی ڕۆحێکی باش و بە پێی مافی تاکەکەسی هەڵبژێردرێت، کە چوار هەزار ساڵ لەمەوبەر بناغەکانی دیموکراسی سیاسی دانا.

پێغەمبەری ئێرانی زەردەشت ئامۆژگاری خەڵکی کرد کە گوێ لە قسەی هەموو لایەنەکان بگرن بۆ ئەوەی باشترینیان هەڵبژێرن. دەیگوت ( یاسنا ٣٠ بڕگەی ٢): "ئەی خەڵک گوێ لە کەسانی تر بگرن و باشترینیان هەڵبژێرن و بە بیرکردنەوەیەکی ڕوون و قووڵ سەنگیان بکەن". هەموو ژن و پیاوێک خۆیان ڕێگای باش و خراپ هەڵبژێرن”. پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت جیاوازی لە نێوان ژن و پیاودا نەکردووە. لە یەسنا ٣٠دا دەڵێت: گوێ لە باشترین وشە و ئامۆژگارییەکان بگرن، بە حوکمێکی ڕۆشنگەرانە بیریان لێبکەنەوە. با هەر مرۆڤێک بەو ئازادییە هەڵبژاردنە بۆچوونی خۆی هەڵبژێرێت کە پێویستە هەر مرۆڤێک لە ڕووداوە گەورەکاندا هەیبێ.

دیۆدۆرۆس (مێژوونووسی یۆنانی) ئاماژە بەوە دەکات کە دوای حوکمڕانی ئاشوورییەکان لە ئاسیا بۆ ماوەی پێنج سەد ساڵ، مادەکان خاکەکەیان داگیرکرد و دوای ئەوە بۆ چەند نەوەیەک هیچ پاشایەکی ئیدیعاکەری بەهێز سەریهەڵنەدا، بەڵکو حکومەتەکانی شارەکان هەریەکەیان سیستەمی سیاسی خۆیان هەبوو و بنکەیان لەسەر بوو لەسەر شێوازە دیموکراسیەکان بەڕێوەدەبرا

هێرۆدۆت زۆر جەخت لەسەر پێشنیارەکانی پەیوەست بە دامەزراندنی سیستەمی دێموکراتیک لە ئێراندا دەکاتەوە. هێرۆدۆت لە کتێبی مێژوودا باس لە ڕاپۆرتی مشتومڕێک دەکات لەسەر پرسی بڕیاردان لەسەر جۆری حکومەتی ئێران لە ساڵی ٥٢٢ پێش زایین، کە تیایدا ئۆتانیس بە قازانجی دیموکراسی و پرەنسیپی یەکسانی لەبەردەم یاسا و حکومەتی لێپرسینەوەدا قسە دەکات . ئۆتانێس یەکێک بوو لەو حەوت کەسەی کە گاوماتیان ڕووخاند.