Хибчаг Хэлэнүүд
Хибчаг хэлэнүүд (мүн Кыпчак, Кипчак гү, али баруун тюрк хэлэнүүд гэжэ нэрэтэй) гээшэ Литваһаа Хитад хүрэтэр дэлхэй даяар 25 үлүү сая хүн хэлэгдэдэг тюрк хэлэнүүдэй бүлэ.
| Хибчаг хэлэнүүд | |
|---|---|
| Тараалга | – |
| нарийвчлавал | – |
| Арад түмэн | Хибчагууд |
| Хэлэнэй ангилал | Тюрк
|
| Томьёолбори | |
| ISO 639-3 | – |
 Хибчаг–булгар Хибчаг–куман Хибчаг–ногай ба хиргис–хибчаг | |
Хэлэн зүйн онсолиг
Хибчаг хэлэнүүд хэдэн ниитын онсолигтой байдаг ушарһаа хамта ангилжа болоно. Эдэ онсолиг дунда заримые ондоо тюрк хэлэтэй хубаалсана; бусадынь хибчаг бүлын тусхай онсолигууд юм.
Хубаалсаһан онсолиг
- Прототюрк *d аябяан /j/ руу хубилна (жэшээнь, *hadaq > ajaq "хүл")
- Эхинэй *h абяан үгы бололго
Тусхай онсолигууд
- Үргэн уралай аялган эблэл (жэшээнь, olor ба olar "тэрэ")
- Эхин */j/ абяанай бэхилэлгэ (ассибиляци) (жэшээнь, *jetti > ʒetti "долоон")
- Һүүлэй үе */ɡ/ ба*/b/ дифтоногууд болоно (жэшээнь, *taɡ > taw "уула", *sub > suw "уһан")
Ангилал
Газар зүй ба онсолигуудай дээрэһээ хибчаг хэлэнүүдые дүрбэн бүлэгтэ ангилжа болоно:
- Хибчаг–булгар (Ураал, Ураал-Каспиин): башкир ба татар
- Хибчаг–куман (Понт-Каспиин): карачай-балкар, кумык, караим, крымчак. Урум болон крым-татар хэлэнүүд хибчаг–куман гаралтай байдагшье һаа, огуз хэлэнүүдһээ ехэ нүлөө дүүрэбэ.
- Хибчаг–ногай (Арал-Каспиин): ногай, каракалпак ба казах.
- Хиргис–хибчаг: хиргис ба урда алтай.
Египедэй мамлюк хибчаг-куман бүлэгэй хибчаг хэлээр дуугарһан магадгүй.
Хибчаг хэлэнүүдэй абяанай ээлжээлгэ
| Татар хэлэн хибчаг-булгар бүлэг | Башкир хэлэн хибчаг-булгар бүлэг | Хиргис хэлэн хиргис-хибчаг бүлэг | Хасаг хэлэн хибчаг-ногай бүлэг | Ногай хэлэн хибчаг-ногай бүлэг |
|---|---|---|---|---|
| А | А | А | А | А |
| У | У | О | О | О |
| О | О | У | Ұ | У |
| Ы | Ы | Ы | Ы | Ы |
| Ү | Ү | Ө | Ө | Оь |
| Ө | Ө | Ү | Ү | Уь |
| Е [Э] | Е [Э] | И | і | И |
| И | И | Э | Е, Э абяатай Е | Е [Э], Э |
| В (лата бэшэгээр W) | В (лата бэшэгээр W) | Б [В] | У | В |
| К, къ (хатуу, лата бэшэгээр Q) | Ҡ | К (хатуу, лата бэшэгээр Q) | Қ | К (хатуу) |
| Г, гъ (хатуу, лата бэшэгээр Ğ) | Ғ | Г (хатуу) | Ғ (хатуу) | Г (хатуу) |
| ң | Ң | ң | ң | нъ |
| Ч | С | Ч | Ш | Ш |
| Ш | Һ [Ш] | Ш | С | С |
| Еэхиндэ Йе (Ye) гү, али Йы (Yı) абяатай | Еэхиндэ Йе (Ye) гү, али Йы (Yı) абяатай | Жи(Ji) гү, али Жы(Jy) | Жі гү, али Жы | Еэхиндэ Йи гү, али Йы абяатай |
Зүүлтэ
Ном зохёол
- (1998) The Turkic Languages. London: Routledge. ISBN 0-415-08200-5.
- Menges, Karl H. (1995). The Turkic Languages and Peoples, 2nd, Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 3-447-03533-1.
This article uses material from the Wikipedia Буряад article Хибчаг хэлэнүүд, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Хэрбэеэ ондоо юумэнэй заагдаагүй һаа, CC BY-SA 4.0 зүбшөөрэлөөр удхыень хаража болохоор. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Буряад (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.