Xvet Kantved

D'ar 1añ Genver 901 e krog an X^vet kantved hag echuiñ a ra d'an 31 Kerzu 1000.

 

• Embann a ra ar steredoniour belgat Jean Meeus en XX^vet kantved e oa kelc'htro an nav flanedenn en hevelep 90 % eus gwareg Koskoriad an Heol d'ar 1añ C'hwevrer 949. Kentañ tro a vo a-benn ar 6 a viz Mae, 2492.

Afrika ar Su

• Sevenadurezh Koi-Koin (Hottentoted) testeniekaet e su Afrika.
  • Diazezet eo an armerzh anezho war an dastum.
• Tamm-ha-tamm en em led ar Vantoued e kreisteiz Afrika.
  • Mestroniet eo metalerezh an houarn gant ar Vantoued. Difraostet e vo tiriadoù bras ganto ha kas a raint war-raok al labour-douar.
• Menegiñ a ra an douaroniour arab Masoudi kêr Sofala, savet gant an Arabed e su ar Zambez daou gantved abretoc'h; stourmoù zo a-enep d'ar Wak-Wak, staliet e genoù al Limpopo.
  • En he bleuñv emañ Stad Monomotapa ha broioù aourek ar Zimbabwe a-vremañ, a-drugarez d'ar c'henwerzh gant Arabed Sofala. Eskemmet e vez aour ouzh marc'hadourezh Persia India, Malaysia pe Sina.

Kornôg Afrika

• Krouet Ife, kêr-benn relijiel ar Yoroubaed hag an Edoed, gant ar penn Odoudoua, alafin Oyo, tad d'ar seizh roue a vo rannet bro ar Yoroubaed etrezo goude e varv. Kurunennet eo ar roue (an alafin) zo o chom e Oyo, ar gêr-benn bolitikel, gant ar penn relijiel (Oni) zo staliet e Ife.
  • Poulzet gant enbroidi deuet eus an norzh eo krouet ar rouantelezhioù Yorouba, moarvat e bro Nok, kerkent hag er VI^vet kantved (Benin hag e mervent Nigeria a-vremañ).
  • Kontrollet eo korvoerezh pinvidigezhioù ar goadeg gant ur renkad dibabidi deuet war wel e kreizennoù Ife hag Igbo-Ukwu adal an VIII^vet kantved. Kenwerzhañ a reont gant hanterourien afrikan eus ar Sahel hag eus ar savanennoù. Mont a ra ar goulenn evit produioù kaer ha prizius war-gresk. Dre-se ez a an artizaned war arbennikaat ha diorroet e vez teknikoù nevez. Deuet eus an hanternoz gant kouevr ar Sahara, e vez implijet an doare moullañ gant koar kollet evit an arem hag ar c'houevr.

Reter Afrika

• Genidik eus kreisteiz Arabia e krog ar Somalied d'en em staliañ el lec'h ma vezont kavet c'hoazh hiziv an deiz. Rannet int e meur a veuriad : Isaed bro Djibouti, Dired hanternoz Harrar en Etiopia, Ishaked Somaliland breizhveuriat gwechall, Daroded Ogaden Etiopia, e reter Kenya hag e-kreiz republik Somalia, Haouiyaed, Dighiled ha Rahanouened etre harzoù Kenya ha oued (wadi) Chebelli.
• Bog armerzhel ha politikel rouantelezh kristen Nubia. (Kentistor Soudan)
• En em staliañ a ra marc'hadourien arab war aodoù reter Afrika (Manda ha Kiloa). Ezporzhiañ a ra Manda, anezhi ar gêr genwerzhel binvidikañ d'ar mare-se, koad mangrovez, houarn hag ivor en eskemm da briajoù ha traezoù fin all.

Amerika

• E-tro 930 : Sevenadurezh Toltek e Mec'hiko.
• Diskaret eo sevenadurezh vaya an izeldirioù kreiz. Dibenn ar marevezh Maya klasel, deroù ar marevezh goudeklasel.

Azia Greiz

• 500 000 a dud o chom e Samarkand.
• Meneget eo bezañs an Datared war gorre Kerülen, e Mongolia.
• Meneg kentañ kêr Lhassa e Tibet gant mammennoù arab e-tro an X^vet kantved.

Gevred Aziat

• En India, eo renet ar Gujarat gant un dierniezh Châlukya.
• En em staliañ a ra ar Môned e traoñ Birmania.
• E deroù ar c'hantved eo dilezet lec'hiennoù kreiz Java. Tro reter ar vro eo da ziorren.
• Diwar kêrioù Gourenez Malaysia e c'hano ar rouantelezhioù Malayed kentañ anavezet.
• Kregiñ a reer da sevel an templ boudaat e Pagan, Myanmar
• Enskrivadur war blad kouevr Laguna, e skritur Kavi e Luzon, Filipinez, deiziataet eus ar Bloavezh Saka 822 ( 900 kent JK).

Reter-nesañ & bed arab

• Embannet dastumadeg ofisiel diwezhañ ha nemeti testennoù ar C'horan gant ar C'halifa abbasid. Diazezet eo bet an destenn ofisiel gant Ibn Mujahid, anezhañ un arbennigour war lennadennoù ar C'horan.
• Sevel a ra tierniezh ar Fatimided e reter Aljeria.

Europa ar C'hornôg

• Deroù marevezh klouar ar Grennamzer
• En em staliañ a ra bagadoù Vikinged e norzh Bro-C'hall - Dont a ra an Norsed da vezañ Normaned
• 938 : Trec'h eo Alan Varvek war an Normaned en emgann Trañs, dieubet eo Breizh.
• En em ledañ a ra levezon Sveden betek ar Mor Du.
• Savet Cluny, kentañ urzh relijiel manac'hel kevreet
• Argadegoù marc'heien Vagyar (Hungariz) dre kornôg Europa (47 argadeg en Alamagn, Italia ha Frañs, 899 - 970)
• Kreñv eo bezañs Buzantiz e kreisteiz Italia. Dre-se e chom bras o levezon war Roma ha war ar babelezh e-pad hanterenn gentañ ar c'hantved. Darempredoù strizh zo gant ar Babelezh hag ar vrientinion gant Impalaerien ar Reter. E-keit-se en em stumm en-dro aotrouniezhioù kozh Kapoua ha Benevento dindan beli tierniezh Kapoua. Kudennek e teu da vezañ evit hollveli Buzantiz er c'horn-bro.
• Deroù un emdroadur armerzhel en Italia. Daougementiñ a ra ar boblañs etre an X^vet hag ar XIV^vet kantved. Kresk zo war poblañs ar c'hêrioù, kreñvaet c'hoazh gant an divaeziañ. War ar maez e tegas d'e heul ar c'hresk war an niver a dud muioc'h a zifraost ha strujadur an takadoù arvorel beuzadus (dourañ ha kanoliañ traoñienn ar Pô, digoadañ ha savidigezh savennoù er broioù tosennek. Sevel a ra priz an douar (daougementet eo e trowardroioù Milan war dreuzoù an XIvet kantved), evel hini an danvezioù gounezet. Gras da gresk ar boblañs e c'hall ar c'hêrioù tapout ur pouez politikel brasoc'h. War ziorren ez a ar c'henwerzh, ken a-dost (greun, gwin, artizanerezh) hag a-bell (produioù fin) ha, war un dro, ar reizhiadoù bank hag an teknikoù kred (kevalaouriezh kenwerzhel).
• Adasavidigezh kenwerzh Italia. Gant un teul eus deroù ar c'hantved, an Honorantiae civitatis Papiae, e tesker emañ marc'hadourien hag arc'hantourien Pavia e darempred gant o c'heneiled en tu all d'an Alpoù hag ivez gant ar Saozon. Skoulmet ez eus bet darempredoù a-bell gant ar c'heodedoù porzh evel Almafi, Salerno pe Gaeta. Lakaat a ra ar c'henwerzh gant Frañs buhez e kêrioù Piacenza ha Lucca. Mestr eo Venezia, Genova ha Pisa war ar c'henwerzh gant ar Vuzantion hag ar Sav-heol.
• Emdroadur war-du ar feodadelezh etre al Liger hag ar Roen. Dont a ra an douar, roet e kerz a-hed ar vuhez, da vezañ sichenn kement reizhiad daremprediñ zo. Bez' eo ar gladdalc'h, mesket ennañ hiviziken an enorioù hag ar gounidoù, abeg al le a douer drezi bezañ gwaz ur gwaz all (un aotrou). Mare ar wazoniezh eo. Klask a ra pep hini perc'hennañ ar muiañ a c'hladdalc'hoù ma c'hall en ur douiñ al le da veur a aotrou. Dre-holl e reer gant al lieswazoniezh ha luziet-tre e teu an darempredoù etre an aotrounez da vezañ. Dont a ra gwir an hêrelezh da vezañ al lezenn, diberc'hennañ a ra an aotrounez evit mad al lignez. Urzhazoù a sav : en traoñ gwizien vihan, tost d'ar gouerien, a-boan gouest d'en em aveiñ ha da gaout ur marc'h ; goude gwizien ar c'hont, perc'henned etre galvet d'e lez justis pe d'ar brezel; erfin emañ ar Gonted, pe Markizien kozh emanvet priñs, miret ganto gwirioù roueel hag a glask kadarnaat o aotrouniezh. E Breizh emañ ar Roue e penn ar vro.
• Daou rabin a gelenn e Mainz en IX^vet-X^vet kantved, Rabi Moezan an Henañ ha Rabi Abun ar Braz. Savet ez eus bet gant mab ar c'hentañ, Rabi Kalonymus un dousennad testennoù burutellat diwar-benn al Lezenn. Kredet e vez ez int ar skridoù rabinek koshañ bet savet en Europa (deroù an X^vet).

Reter Europa

• Dont a ra Stad krennamzerel Kroatia da vezañ ur rouantelezh unanet dindan ren Tomislav
• 965: Taget ha trec'het eo Rouantelezh Khazar gant Rus' Kiev
• 966: Mieszko Iañ, kentañ dug Polonia, badezet evel kristen
• Diskaret eo Moravia Veur
• 1000 : savidigezh rouantelezh kristen Hungaria

• Alan al Louarn, roue Breizh
• Alan Veur (? - 908), roue Breizh
• Topiltzin Ce Acatl Quetzalcoatl, roue Toltek damvojennel, (dianav eo bloavezhioù resis e vuhez).
• Nikefor II, Impalaer Impalaeriezh roman ar Reter (buhez 912 - 969, ren 963 - 969).
• Otto Iañ ar Meurdezus, Impalaer Santel Roman (buhez 912 - 973, ren 936 - 973).
• Roue Edmond Iañ a Vro-Saoz (buhez 921 - 946, ren 939 - 946).
• Yann Iañ Tzimisces, Impalaer Roman ar Reter (buhez 925 - 976, ren 969 - 976).
• Geza Hungaria, penn ar Vagyared (buhez 940 - 997, ren 970 - 997).
• Otto II, Impalaer Santel Roman (buhez 955 - 983, ren 973 - 983).
• Theofano, gwreg Otto II, mamm ha Rouanez da c'hortoz evit Otto III, Impalaer Santel Roman, (buhez 956 - 991, ren 983-991).
• Tsar Samuel Bulgaria (buhez 958 - 1014, ren 976 - 1014).
• Vladimir Iañ, Priñs Rus' Kiev (buhez 958 - 1015).
• Bazil II, Impalaer Impalaeriezh roman ar Reter, (buhez 958 - 1025, ren 976 - 1025).
• Otto III, Impalaer Santel Roman (buhez 980 - 1002, ren 983 - 1002).
• Erik ar Ruz (Jaeder, v. 940 - Greunland, e-tro 1010), merdeer viking, dizoloer Greunland
• Rollon (° Maer, v. 860 - † v. 933), merder viking, bet sinet gantañ Feur-emglev Saint-Clair-sur-Epte (911), bet krouet gantañ tierniezh konted Rouen, ha duged Normandi.

• Meneg kentañ implij an houpez evit bresañ bier