Пагром У Ядвабнэ

Доўгі час лічылася, што пагром здзейснілі нямецкія карнікі, аднак насамрэч асноўную масу пагромшчыкаў складалі палякі з навакольных раёнаў.

10 ліпеня 1941 года натоўп напаў на яўрэяў, уключаючы мясцовага рабіна. Большасць ахвяр былі жыўцом спалены ў ёўні. Доўгі час лічылася, што гэта масавае забойства было здзейснена немцамі, пакуль у 2001 годзе амерыканскі гісторык Ян Томаш Грос апублікаваў кнігу «Sąsiedzi: Historia zagłady żydowskiego miasteczka» («Суседзі: Гісторыя знішчэння яўрэйскага мястэчка»). Як паказана, пагром здзейснілі мясцовыя жыхары без нямецкай дапамогі:

Асноўныя факты выглядаюць бясспрэчна. У ліпені 1941 года вялікая група палякаў, якія жылі ў Ядвабнэ, прыняла ўдзел у жорсткім знішчэнні амаль усіх тамтэйшых яўрэяў, якія, дарэчы сказаць, складалі пераважную большасць жыхароў мястэчка. Спачатку іх забівалі паасобку — палкамі, камянямі, мучылі, адсякалі галовы, апаганьвалі трупы. Потым, 10 ліпеня, каля паўтары тысячы пакінутых у жывых былі загнаныя ў ёўню і спалены жыўцом.

Некаторыя палякі не пагадзіліся з такой ацэнкай падзей. Расследаванне, праведзенае з 2000 па 2004 год польскім Інстытутам нацыянальнай памяці, у асноўным пацвярджала версію Гроса, акрамя колькасці загінулых яўрэяў — замест 1600 загінулых было сказана пра гібель 340—350 чалавек. Па сцвярджэнні пракурора Радаслава Ігнацьева, не выключана, што забойствы былі інспіраваныя немцамі, а сам факт прысутнасці нямецкіх салдат на месцы «варта лічыць раўназначным дадзенай імі згодзе на забойства».

У 2001 годзе Прэзідэнт Польшчы Аляксандр Квасьнеўскі афіцыйна прынёс прабачэнне яўрэйскаму народу за гэтае злачынства.

10 ліпеня 2013 года на цырымоніі, прысвечанай 72-й гадавіне разні, астанкі ахвяр пагрому былі перапахаваныя. Перапахаванне было арганізавана Польскім Інстытутам нацыянальнай памяці і музеем Другой сусветнай вайны. У ім прынялі ўдзел галоўны рабін Польшчы Міхаэль Шудрых, прэзідэнт Саюза яўрэйскіх абшчын Польшчы Пётр Кадлчык і выхадзец з Ядвабнэ Іцхак Левін (ён у дзяцінстве цудам пазбегнуў гібелі падчас разні).

Падзеі ляглі ў аснову фільма Уладзіслава Пасікоўскага «Каласок», героі якога даведаліся аб масавым забойстве яўрэяў у сваёй роднай вёсцы. Таксама разня лягла ў аснову п’есы Тадэвуша Слабадзянека «Аднакласнікі. Гісторыя на XIV».