Тыпалогія моў — класіфікацыя моў згодна з іх граматычнымі уласцівасцямі.
Тыпалагічная класіфікацыя адрозніваецца ад генетычнай класіфікацыі, дзе ў моўныя сем’і аб’ядноўваюцца мовы, якія маюць агульную мову-продка.
Класіфікацыя, якая падзяляе мовы згодна з месцам у сказе дзейніка (S, англ.: subject), прамога дапаўнення (O, англ.: object), выказніка (V, англ.: verb). Існуюць наступныя тыпы:
У некаторых мовах дзейнік складаецца з дзвюх частак: дапаможнага дзеяслова і інфінітыва ці дзеепрыметніка. Нямецкая і галандская мовы часта класіфікуюцца як мовы тыпу V2, таму што дзеяслоў заўжды знаходзіцца на другім месцы ў сказе. Некаторыя мовы (звычайна вельмі флексічныя) вельмі цяжка класіфікаваць, бо ў сказе дапушчальны амаль любы парадак слоў. Да такіх моў адносяцца, напрыклад, польская і ўсходнеславянскія мовы. У такіх выпадках можна толькі адзначыць, які парадак ужываецца часцей.
Паводле марфалагічнай класіфікацыі мовы падзяляюцца на тыя, дзе марфемы часцей ужываюцца як самастойныя словы, і на тыя, дзе некалькі марфем часта аб’ядноўваюцца ў адно слова.
У ізаліруючых мовах практычна ўсе марфемы з’яўляюцца самастойнымі словамі, мала ці зусім няма афіксаў. Шэраг граматычных значэнняў выражаецца асобна ад значэння лексічнага. Сярод натуральных моў вельмі мала такіх моў, якія б зусім не мелі афіксаў. Ізаліруючымі называюцца мовы, у якіх вельмі мала такіх элементаў.
У сінтэтычных мовах адна ці некалькі марфем аб’ядноўваюцца ў адно слова пры дапамозе прыставак, суфіксаў, канчаткаў. Можна падлічыць каэфіцыент сінтэтычнасці мовы. Для гэтага ў тэксце вызначаюць колькасць марфем (M) і агульную колькасць слоў (V), іх адносіна M/V ёсць каэфіцыент. Чыста ізаліруючая мова (напрыклад, сканструяваная мова такіпона) мае каэфіцыент роўны 1. Вельмі ізаліруючай мовай з’яўляецца в’етнамская з каэфіцыентам 1,06. Англійская мова мае каэфіцыент 1,68, мова суахілі — 2,55.
Паводле тыпу марфемнага ладу мовы падзяляюцца на аглютынатыўныя і фузійныя (або флектыўныя). У аглютынатыўных марфемы заўсёды маюць тое самае вымаўленне (як у эсперанта) або вымаўленне змяняецца згодна з фанетычнымі правіламі (як у фінскай ці турэцкай). Марфемныя межы выразныя, а кожны афікс мае толькі адно значэнне. У фузійных мовах марфемныя швы сціраюцца, адзін гук можа адносіцца адначасова да дзвюх марфем. Службовыя марфемы выражаюць адразу некалькі граматычных значэнняў. Фузійны лад сустракаецца ў індаеўрапейскіх і семіцкіх мовах. Сярод фузійных моў ёсць сінтэтычныя і аналітычныя (англійская, французская).
This article uses material from the Wikipedia Беларуская article Тыпалогія моў, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Матэрыял даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначана іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.