Этнічная Група Русіны

Як этнонім слова «русін» упершыню сустракаецца ў Аповесці мінулых гадоў і ўжываецца разам з (русь, рускі люд), так называюцца людзі з Русі: сустракаецца ў Аповесці мінулых гадоў, дагаворах Алега з грэкамі 911 г. (згадваецца 7 раз) і Ігара 945 г. (згадваецца 6 раз), дагаворах Смаленска з немцамі, і пазней ужываецца як этнонім у Кіеўскай Русі, Галіцка-Валынскам княстве, Вялікім Княстве Літоўскім.

У эпоху Сярэднявечча, а асабліва актыўна ў XVI—XVII стст., на тэрыторыі сучаснай цэнтральнай Украіны т. зв. Гетманшчыны, тэрмін русінская (англ.: Ruthenian), (лац.: Rutheni, Ruteni), абазначаў мову, рэлігію, а таксама ўжываўся як этнонім для людзей, што пражывалі на гэтых землях, і выкарыстоўваўся як сінонім слова «рускі». На тэрыторыі Галічыны і Букавіны дадзеная назва захоўвалася да пачатку 1950-х, а ў Закарпацці захавалася і па сённяшні дзень.

На самай справе гэтая мова мае дзве саманазвы — «руськый, руськи» («рускі») і «русінскі». Апошняя, якая носіць некалькі штучны характар, у рускай і ўкраінскай мовах выкарыстоўваецца нашмат часцей для таго, каб адрозніваць яе ад рускай і ўкраінскай. Гэтак жа ў англійскай выкарыстоўваецца назва «Ruthenian» або «Rusyn», каб адрозніць яе ад «Russian». Самі ж носьбіты мовы называюць яе амаль выключна «рускай», прыметнік «русиньський» у дачыненні да мовы ўсплывае толькі ў міжкультурных зносінах і ўспрымаецца як русізм.

Русіны афіцыйна прызнаныя асобнай нацыянальнасцю ў Славакіі, Польшчы, Венгрыі, Чэхіі і Сербіі. Улады Украіны разглядаюць руснакоў як этнаграфічную групу ўкраінцаў.

У 1992 і 2002 гадах Закарпацкая абласная рада звярталася да цэнтральных улад Украіны з просьбай прызнаць руснакоў асобнай нацыянальнасцю. У жніўні 2006 года Камітэт па ліквідацыі расавай дыскрымінацыі ААН заклікаў урад Украіны прызнаць руснакоў у якасці нацыянальнай меншасці, паколькі існуюць «істотныя адрозненні паміж руснакамі і ўкраінцамі».

7 сакавіка 2007 года Закарпацкая абласная рада пастанавіла прызнаць руснакоў карэннай нацыянальнасцю Закарпацця. За першы пункт прынятага абласной радай рашэння прагаласавала абсалютная большасць дэпутатаў: 71 дэпутат з 75, 2 супраць, 2 устрымаліся. У другім пункце дэпутаты просяць прэзідэнта, Вярхоўную Раду Украіны і прэм'ер-міністра прызнаць руснакоў на заканадаўчым узроўні па ўсёй Украіне.

Кангрэс украінскіх нацыяналістаў, Таварыства «Просвіта» і некаторыя іншыя ўкраінскія грамадскія арганізацыі, запатрабавалі ад прэзідэнта Украіны Віктара Юшчанкі адмяніць гэтую пастанову як пазапраўную.

Руснакі засяляюць Закарпацкую вобласць Украіны, Усходнюю Славакію (паўночны ўсход Прэшаўскага краю) і частку Бескідаў у Польшчы. Некаторая іх частка пражывае ў краінах, куды яны перасяліліся ў апошнія некалькі стагоддзяў — у Венгрыі, Сербіі (у Краі Ваяводзіна, дзе іх мова прызнана адной з афіцыйных моў края), Харватыі, ЗША, Канадзе, Расіі.

Колькасць русінскага насельніцтва ў Славакіі ў параўнанні з 1920-мі гадамі, калі яго ацэньвалі ў 155 тысяч, сёння вельмі скарацілася — з 90 тысяч жыхароў гістарычнай Лемкаўшчыны (на славацкiм баку) русіны складаюць цяпер няпоўную чвэрць, хоць большасць жыхароў гэтага рэгіёна мае лемкаўскае (русінскае) паходжанне.

Паводле перапісу 2001 ва Украіне, у Закарпацкай вобласці было зарэгістравана 10.069 руснакоў (па меркаваннях руснацкіх лідараў, гэтыя дадзеныя былі фальсіфікаваны). Перапіс 2011 у Славакіі зафіксаваў 33.482, перапіс 2002 у Польшчы — 5.863, перапіс 2002 у Ваяводзіне — 15.626, перапіс 2001 у Венгрыі — 2.079 руснакоў.

Гутарковая мова, якая выкарыстоўваецца ў Закарпацці — блізкія паміж сабою гаворкі даліннага Закарпацця, у Славакіі і Польшчы ў якасці афіцыйнай руснацкай мовы выкарыстоўваюцца мясцовыя кадыфікаваныя лемкаўскія дыялекты. У якасці літаратурнай мовы доўгі час выкарыстоўвалася царкоўнаславянская (нават у XIX ст.), што моцна ўплывала на гутарковую лексіку і зблізіла мясцовыя гаворкі з рускай мовай больш чым з украінскай. Асновы руснацкай літаратурнай мовы заклаў Аляксандр Духновіч. На мяжы XIX—XX стст. руснакі Закарпацця падзяляліся на русафілаў і ўкраінафілаў. Першыя выступалі за прыняцце ў якасці літаратурнай мовы рускай, другія — украінскай. У цяперашні час існуюць розныя варыянты літаратурнай руснацкай мовы.