Antabay Sa Ortograpiya Nin Bikol Sentral

Ini sarong giya sa ortograpiya, pagbaybáy asin paggamit nin mga diyakritiko kan kasararoan na Parasurat Bikolnon.

Antabay sa Ortograpiya
nin Bikol Sentral

Ladawan kan patos	Noel Regachuelo asin Red Patricio
Nasyon	Filipinas
Tataramon	Bikol Sentral
Genre	Ortograpiya
Kagpublikar	Parasurat Bikolnon
Taon kan publikasyon	Abril 25, 2012
Klase nin media	Potokopya
ISBN	mayò

Sakop kan hinaman na giya an mga diyalekto kan Bikol Sentral: Naga, Legazpi, Partido, Daet sagkod Virac na lain kan iba pang mga tataramon na Bikol na Rinconada Bikol, Buhi Bikol, Libon Bikol, Bikol Sulnopan na Albay, Miraya Bikol asin Bikol Norteng Catanduanes. Kan 2010, hinimò ni Sto. tomas an sarong publikasyon nin mga rawitdawit sa manlainlain na tataramon sa Bikol, an An Tambobong nin Literaturang Bikolnon na nagluwas nin tulong beses sagkod kan 2011.

 

Independyenteng ipinublikar an mga kopya kaini asin ipinagpaluwas kaiba an iba pang mga surusadiring publikasyon kan organisasyon sa Ikaapat na komperensyang Pagsurat Bikolnon na ginibo kan Abril 29-30, 2012 sa Ateneo de Naga na Unibersidad kun sain sarô sa mga ulayon iyo an ortograpiyang Bikolnon. Makukua man kopya kaini sa blog na Ortograpiya.

Ipinalagdâ kan independyenteng Don Quixote Press sa paagi nin potokopya an publikasyon asin idinesenyo ini ninda Noel Regachuelo asin Red Patricio.

Ginagamit bilang toltolan an Antabay sa Ortograpiya nin Bikol Sentral sa pagkawat kan Dama nin Tataramon, sarong kawat na inspirasyon kan Scrabble, sa taonan na patiribayan na Padurunongan sa banwaan nin Canaman, Camarines Sur.

 

Pinanginotan ni Irvin Sto. Tomas an komite sa pagsaligsig sa antabay sa ortograpiya kan Parasurat Bikolnon na pinamayohan bilang presidente ni Bernardo Miguel Aguay, Jr. Igwang titulo nin Maestro kan Arte (MA) sa Filipino sa Unibersidad kan Nueva Caceres si Sto. Tomas asin sarong posgradong estudyante nin Doktor sa Edukasyon (EdD) sa Pagtukdô nin Lengwahe asin Literatura sa parehong institusyon. Kan kasagsagi kan blogging, tinukar asin ipinahiling niya sa saiyang blog na Filipinayzd Archived 2014-12-18 at the Wayback Machine. (mayò na) an pagbabàgo sa ortograpiyang Filipino na ipinaluwas kan Komisyon sa Wikang Filipino kan 2001 sagkod na ipawarang bisa ini kan 2006. Nakasurat an siring na pagbabago kan tataramon na Filipino an tesis ni Sto. Tomas na TV Ads: Hanguan ng mga Kagamitang Pagtuturo sa Elementarya.

Tinuyaw ninda Vic Nierva asin Kristian Cordero an pagkakahaman kan publikasyon asin an bàgong muknang organisasyon na nagpalagdâ kaini.

Sosog sa kolum ni Nierva sa Vox Bikol, dai nin bàgo sa ipinapamidbid sa hinaman na giya asin nangangaipo nin pagkaaram asin pagkasabot sa ortograpiyang Bikol an mga nagtutulod kaini:

"...[A]n pagdukay nin ortograpiya nangangaipuhan nin hararom na pag-aadal, paghurup-hurop asin—kun itutugot an termino—pamimilosopiya." —Mayon Limited: Hurup-hurop sa pagbilog nin ortograpiyang Bikol (9 Mayo 2012)

Si Cordero na taga-Syudad nin Iriga asin lenggwaheng Rinconada Bikol an kinagimàtan na tataramon, natuyawan an pakagibo kan publikasyon sa saiyang kolum sa Bicol Mail na nakasurat sa lenggwaheng Bikol Sentral:

"...an saindang panurat na pigtatakupan ninda nin hababang klase nin patos asin daing kamunangdanan na laog, ta apwera sa mga pigsasabi nindang dapat siring kaini an pagsurat, an sunod na mahihiling mo iyo an dakulang pagbutog, pagbutong asin pangum-um, na iyong saindang magayon na pangiturogan na inaapod nindang pagsurat Bikolnon na sigun sa mga tawong ini..." —Santigwar: Kabulig Ako (17 Mayo 2012)

Tinàwan kan mga ini nin diskusyon an problema sa pagkairiba-iba kan mga tataramon sa Bikol asin mahihiling an karibongan kan mga ini sa ulayon dapit sa ortograpiya sagkod bokabularyo asin an pagkalain kan duwang bagay na ini. Sa saindang diskusyon, luminawas sa partikular na tataramon na sakop (scope) kan ginibong pag-adal na iyo an Bikol Sentral asin ipinamugtak na an hinaman na giya para sa mga tataramon na Bikol.

"An kamugtakan na ini kan mga dilang Bikol an urog na minapasakit kan sirkumstansiya para sa mga nagmamawot o nagtutulod nin pormal asin sasarong ortograpiya. Kun manlainlain an tataramon, papano mapipirit an sarong ortograpiya.—Mayon Limited: Hurup-hurop sa pagbilog nin ortograpiyang Bikol (9 Mayo 2012)

An diskusyon sa bokabularyo matutumoyan pa kan tubong Baao, Camarines Sur na si Dr. Jazmin Llana kan De La Salle University-Manila, na Rinconada Bikol man an inot na tataramon, sa saiyang lektura sa ginibong urulay kan Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL) kun sain ihiniras niya an kamugtakan kan pagsurat sa mga rehiyon.

"Ang pagkakaroon ng maraming lenggwahe at diyalekto ay may dalang praktikal na suliraning kailangan ng lunas. Subali’t ang dalang panganib ng iisang standard ng ortograpiya, ayon kay Vic Nierva ay ang pagkakawala ng mga tataramon o lenggwaheng hindi makakasunod sa standard o masasakop nito—tulad na lang kung ang ‘arong’ na tawag sa bahay ng ilang Bikolano ay pipiliting ibaybay bilang ‘harong’ na siya namang gamit sa ilang mga pook. At hindi pa napag‐uusapan diyan ang mga tataramon o lenggwaheng ibang‐iba sa ginagamit ng mga sentro tulad ng Naga at Legazpi—halimbawa ay ang Rinconada na tataramon mi [sic] ni Kristian Cordero." (An pagkakaigwa nin kadakol na lenggwahe asin diyalekto igwang praktikal na problema na kaipohan nin solusyon. Alagad an darang humâ kan sarong pamantayan na ortograpiya, sosog ki Vic Nierva iyo an pagkawarâ kan mga mga tataramon o lenggwaheng dai makakasunod sa standard o masasakop kaini—siring na sana kan ‘arong’ na apod sa bahay kan pirang Bikolano na pipiriton na ibaybay bilang ‘harong’ na iyo man an gamit sa pirang mga lugar. Asin dai pa napapag-ulayan diyan an mga tataramon o lenggwaheng nalalain sa ginagamit kan mga taga sentro arog kan Naga asin Legazpi—halimbawa an Rinconada na tataramon mi ni Kristian Cordero.)

Digdi, naunambitan man ni Llana an nahaman na Giya sa Ortograpiyang Bikol na gibo kan Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) asin pinadrinohan kan gobyerno probinsyal kan Albay. Ipigbungsod kan Agosto 2012 sa Syudad nin Legazpi an nasabing giya na gagamiton kan mga paratukdô sa mga pampublikong paadalan sa rehiyon. Sa urulay na ginibo sa Ateneo de Manila na Unibersidad kan 2013, inusip niya an ipigladawan na "kalagà-kagà sa irarom" huli sa pagkaigwa nin magkaibang panànaw sa paghimò nin sarong padron nin ortograpiyang Bikol kan Parasurat Bikolnon.

Dating mga paratukdô sinda Nierva asin Cordero sa Ateneo de Naga na Unibersidad sagkod mga myembro kan grupong Kabulig-Bikol antes na mareorganisar ini. Kan 2014, ipinaluwas kan unibersidad an Guide to Bikol Orthography ni Wilmer Joseph S. Tria kun sain nagin parte sinda sa paghaman asin pagpabantog kan libro. Sa libro, mauunambitan man an nahaman na Giya sa Ortograpiyang Bikol na gibo kan Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) alagad nungka an Antabay sa Ortograpiya nin Bikol Sentral kan Parasurat Bikolnon.

• Ortograpiya Bla Bla Bla! Blogger.com
• Antabay sa Ortograpiya nin Bikol Sentral Archived 2019-03-21 at the Wayback Machine. sa James J. O'Brien SJ Library Archived 2019-03-21 at the Wayback Machine. Ateneo de Naga na Unibersidad
• Filipino: 2001 Alphabet Revision & Spelling Guide Blogger.com

   Sarong saringsing na artikulo ini sa Literatura. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.