Da Karl Valentin (* 4.
Der Artikl is im Dialekt Obaboarisch gschriem worn. |
Juni 1882 z Minga; † 9. Feba 1948 in Planegg bei Minga; eigndli Valentin Ludwig Fey) woa a boarischa Komika, Kabarettist, Autor und Fuimproduzent. Mid seim dialegdischn Humor hod a meahra spadare Kinstla inspiariad, wia z. B. an Bertolt Brecht, Samuel Beckett, Loriot, Gerhard Polt und Helge Schneider.
Ois Kabareddisd und Komiga woa'ra om Dadaismus und am Exbressionismus zuagwendt. Sei Humoa hod a bsondas iwa sei Sprochkunst gschoffn. Da Valentin hod sein Sprochwitz mid seina Persenlichkeit duach slapstickoatige Eihlong untastitzt - ea hod a longe hogare Figua ghod. De Leit im Publikum hom sogoa meistns scho glochd, wo a grod eascht af'd Bühne kemma is, owa des woa goa ned sei Obsicht und des woit a eingdli goa ned. De pessimistischn und tragischn Inhoite vo seina Komik san af Sachan aus'm Oidog afbaut, de a zum Tei sejba dafoahn hod.
Am Valentin sei wichtigste Bünapartnarin is d' Liesl Karlstadt gwesn. Mid iahra zam hod'a 1911 z Minga sein Duachbruch gschofft. Ob do hom's recht oft zamm Skeddche gschbuid.
Da Valentin hod a Ausstejung ("Panoptikum") fia gruslige und sinnfreie Sochn (z. B. a Hungatuam und a Glasl Berlina Lufd) ghod. Des hod owa ned rentiat und hod eahm und de Liesl Karlstadt finanziej ruiniat.
Sejba hod se da Valentin Humoarist, Komigga und Sticklschreiba gnennd. Seine Bewundara betrochtn eahm ois n easchtn deitschsproching Pop-Kinstla vom 20. Joarhundad. Sei akkustisch's Gsomtweak is owa eascht 55 Joar noch sei'm Doud rauskemma (af ocht CDs beim Label Trikont, zamm mid am 150-seidigm Buach mid Texte vom Herbert Achternbusch und vom Christoph Schlingensief).
Da Karl Valentin is 1882 af'd Weid kemma. Ea woa a Oanzlkind, wei sei Schwesda und sei zwoa Joar ejdara Bruada kuaz noch seina Gebuat gschtoam san. Sei Kindheid hod a in da Mingana Voastod Au zuabrochd. Af da Voiksschui woa'ra vo 1888 bis 1895, und de hod a spada ois Zuchthaus bezeichnt. Ea hod a Leah ois Schreina und Dischla gmochd und is bis 1901 Fochoabada gwesn. Zu dea Zeit hod'a easchte effntliche Aftritt ois Vaeinshumorist obsoiviad. o
1902 is a as easchte moi ois Karl Valentin aftretn, des woa om Varieté Zeughaus z Niamberg. Wia donn im sejm Joar sei Voda gschtoam is, hod'a zamm mid seina Muada de Speditionsfiama Falk & Frey iwanumma. De Spedition is owa 1906 pleite gonga und na is a mid seina Muadda in iah Hoamatstod Zittau in Saggsn zong.
1908 is a noch ana eafoiglosn Tournee duach meahra Städt zruck noch Minga. Do hod a an Blodz on da Voikssängabühne im Frankfurta Hof griagt, wo's eahm aus seine Gejdnöte rausghoifn hod. 1911 hod a d' Elisabeth Wellano kennaglearnd, de ois Liesl Karlstadt sei Bühnapartnarin woan is.
1912 hod a se a eings Fuimstudio in Minga eihgricht und hod vo do weg in uma 40 Kuazfuime gschbuid. 1929 hod a sein letztn Stummfuim drahd (Der Sonderling).
1922 hod'a zamm mid'm Berthold Brecht, dea wo a guada Freind vo eahm woa, dem sei Weak Trommeln in der Nacht a de Mingara Kammerspiele parodiad. Schbada hod da Valentin a Hapbtroin in dem seim surrealistischn Fuim Mysterien eines Friseursalons gschbuid, nem da Liesl Karlstadt. Ned nua da Berthold Brecht, sondan a da Kurt Tucholsky und da Alfred Kerr hom zu de bekonntn Leit ghead, de wo da Karl Valentin mid seina Sprochakrobatik beeihdruckt und beeihflusst hod.
1931 hod da Valentin a eigns Theata in da Leopoidstroß z Minga eaeffnt. Des hod a noch ocht Wocha owa wieda zuagmocht, wei a se ned mid de Brondschutzvaordnunga obfindn woid. Sei Panoptikum fia Nonsens hod a 1934 eaeffnt, des hod'a owa aa scho noch zwoa Monat wieda zua mocha miassn. Des hod eahm und da Lisl Karldtadt eahnare gsomtn Easpoanisse kost und se hod an schwean Neavnzammbruch ealittn und hod desweng long pausian miassn.
Am Nazi-Regime gengniwa woa a skeptisch, owa ea hod se ned effntli dogeng g'eissad. Bekonnt san owa zum Beispui sei Bühnentexte Heil..., Heil..., heil...! ja wie heißt er denn nur - ich kann mir einfach den Namen nicht merken oda wie gut es doch sei, dass der Führer nicht Kräuter hieße. 1936 hod a mid'm Regisseur Jacob Gleis und da Liesl Karlstadt den Fuim Die Erbschaft draht, wo des Ehepoar am Schluss nix meah hod, außa Kiaznstumml. As NS-Regime hod den Fuim owa weng de "Elendstendenzn" zensiat und ea is eascht 1976 s easchte Moi afg'fiaht woan.
Ab 1939 hod da Valentin a neie Bühnabardnarin und Gliabde ghobt - de Annemarie Fischer, de wo 35 Jahr jinga war ois wia er. Aba sein letzdn großn Aufdritt aba mid da Liesl Karlstadt 1940 im deitschn Theada ghobd. 1941 is sei Wohnung in Minga zabombd woarn und er is mid seina Familie in eana Haus im Münchner Vorort Blanegg zong. Vo 1941 bis 1947 hod a koane effadlichn Aufdritte ghobt. Do hod a eha Dialoge und Gedichde gschriem, de aba nia aufgfüahd woarn han.
1947 und 1948 is a nach langa Zeid as earsde moi wieda mid da Liesl Karlstadt aufdräddn. Aba de Aufdridde warn ohne Erfoig. Da Karl Valentin war zu der Zeit undaernährd und is im Feba 1948, am Rosnmondog, an ara Lungaentzündung gschdoarm. De hoda se zuazong, weil s eahm fasehndlich in am Theada an da Münchna Wörthstraß eigschbarrd hom und er a Nachd in unkhoazde Reim gfanga war.
Da Valentin hod ob 1925 Fotos vom oidn Minga gsammet. Sei Zui und sei Leidnschoft wor as oide Minga z dokumentian. Da Schwaapunkt vo seine bedeitendn Sammlung san Fotos vo de Joar 1855 bis 1912.
Am Valentin worn de Vaänderunga in seina Hoamatstod suspekt, deshoib wor eam de fotografische Dokumentation vom oidn Minga so wichti. Des siagt ma aa an seim Spruch: „A oids Buidl vo München is meara wert ois a Brillant“.
Nebm oidn Stodosichtn hod da Valentin aa Fotografien vo Voikssängan und Komikan gsammet, de wo domois z Minga auftretn san; dazua aa no Fotografien vo Theatan und Varietes.
Ma woas ned gwies, ob da Valentin Briafmarkn gsammed hod. Aba er hod des in manche Werke durchkemma lossn. Zum Beischbui hod a im Stummfuim Der Sonderling vo 1929 an Briafmarknsammla gschbuid, der wo unbedingd an "Schwarzer Einser" hom woid. Außadem hoda as Sammegebiet vo de greana Briafmarkn erfundn, des wos eigndlich gor ned gibt. De Erfindung hengt damid zamm, daß da Valentin farbnblind war.
Zu seim 125. Geburtsdog is am 14. Juni 2007 a deitsche 45-Cent-Sondamarkn rauskemma. Auf dera Markn kniad a auf am Stui und saglt am Stuihax - des reflektierd aus seim Fuim Der neue Schreibtisch vo 1913 oda 1914. Zuvor war scho am 7. August 2003 a deitsche Briafmarkn zum Münchner Viktualienmarkt rauskemma, de wo den Valentin-Gedenkbrunna do zoagt.
Fian Valentin hod se de effadliche Hand lengas recht wenig indressierd, eascht in de 60-a Joar is da Valentin wieda aufkemma. Nach seim Doud 1948 hams zwar a Straß in Forstenried nach eam benannt, aba 1953 hams ned amoi den Nachloss vo seina Witwe kaffd. 1959 hod ma auf private initiative as Valentin-Musäum eigricht. Des is im Isator drin und zoagt Teile vom Valentin seim Nachlass.
Seine gsammdn Kurz- und Spuifuim han in ara Edition mit 6 DVDs, de wo da Mingara Fuimvalog Fuim 101 rausbrochd hod. 2003 hod na as Label Trikont seine akusdischs Gsamdwerk rausbrocht (schau a im Abschnid Stil, Humor und Dragik).
2004 hams am Valentin sei Sprachoper Heimspiel im Rahma vo de Münchner Opernfesdspui im Fuaßboistadion an da Greawoida Stroß aufgfüahd.
Am 18. Feba 2007 is aufgrund vo seim 125. Geburdsdog zum erschdn Moi da Große Karl Valentin Preis valiehn worn. De Breisdräga worn da Gerhard Polt und de Biermösl Blosn. Da Breisdräger 2010 wor da Fredl Fesl. Aa zweng seim 125. Geburdsdog hod da Hörverlag München a große Themen-Hearedition assabrocht. De teild se in fimf Benda und endhoid seine bekanntestn Sketche.
Am 10. Dezemba 2008 is in da ARD a Vafuimung vom Lebm vom berihmtastn Mingara Komikduo glaffa: „Liesl Karlstadt und Karl Valentin“.
In an Sprochbrauch einganga is z. B. de Formuliarung "si wia da Buchbinda Wanninger viakema", wen ma endlos weidavabundn wead, ohne zu am kompetentn Osprechpartna z keman. Aa de Formuliarung „Mögen hätt' ich schon wollen, aber dürfen hab ich mich nicht getraut“ und da Nama "Wrdl Wrdlbrmpfd" (wos da Radlfoara Valentin am Schutzmo bei da Vakeaskontrolle nennt) san zum gfligltn Wort worn.
In de letztn Joar is de Vawendung vo Valentin-Zitatn auf gwerblichn Netzseitn vo da Erbngmoaschoft systematisch ogmahnt worn.
Boarischa Text: Der Linksdenker, vo Kurt Tucholsky, aus Weltbühne, 9. Oktoba 1924 – gmoafreie Originaltext |
Dea Artike is ois zimfti in de Hall of Fame (Ruhmeshoin) aufgnumma worn. |
This article uses material from the Wikipedia Boarisch article Karl Valentin, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Der Inhalt ist verfügbar unter CC BY-SA 4.0, sofern nicht anders angegeben. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Boarisch (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.