}
Ауыл | |
Тастуба башҡ. Таҙтүбә | |
Ил | |
---|---|
Федерация субъекты | |
Муниципаль район | |
Ауыл биләмәһе | |
Координаталар | |
Халҡы | ↘1148 кеше (2010) |
Сәғәт бүлкәте | |
Почта индексы | 452540 |
Һанлы танытмалар | |
Автомобиль коды | 02, 102 |
ОКАТО коды | |
ОКТМО коды | |
ГКГН номеры | |
Таҙтүбә (рус. Тастуба) — Башҡортостандың Дыуан районындағы ауыл. Вознесенка ауыл Советы составына инә. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 1148 кеше. Почта индексы — 452540, ОКАТО коды — 80223806002.
Таҙтүбә ауылы Мәләкәҫ йылғаһы буйында, район үҙәге Мәсәғүт ауылынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 40 километр һәм Һилейә (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 115 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.
Таҙтүбә ауылына Троицк өйәҙе Һарт улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәренә 1787 йылғы керҙәшлек килешеүе буйынса индерелгән Пермь наместниклығы дәүләт крәҫтиәндәре нигеҙ һалған.
Әй йылғаһының һул ҡушылдығы Кәртйә һәм Суханка (Ҡорйылға?) йылғаһы буйындағы Таҙтүбә ауылы урыҫ дәүләт крәҫтиәндәре иң иртә урынлашҡан ауылдарҙың береһе.
Һарт улусы башҡорттары:
«Ҡошсо һәм Дыуан аҫаба башҡорт ерҙәре менән сиктәш ятҡан ерҙәребеҙ алпауыт та, ҡаҙна ере лә түгел, һәм ул эшкәртелмәй буш ятмаһын өсөн, 1787 йылғы керҙәшлек килешеүе буйынса Пермь губернаһының төрлө өйәҙҙәре крәҫтиәндәрен 35 йылға йыл һайын 20 һум һалым түләү шарты менән, индерҙек, Таҙтүбә ауылына нигеҙ һалынды. Һәм бында, яйлап арта барып, килешеү буйынса ниеҙләргә тәҡдим ителгән 50 йорт урынына хәҙер 200 йорт төҙөлдө»Оригинал текст (рус.)«Наша вотчинная земля, состоявшая в соседственной смежности с вотчинническими башкирскими землями Кущинской и Дуванской волостей, неприкосновенна ни к помещичьим, ни к казенным землям, по обширному пространству принадлежащей нам земли и дабы оная не могла оставаться по необрабатыванию нашему впусте, мы, вотчинники, при пустили на землю сию по договору, в 1787 г. учиненному к заселению ж пятидесятью дворами Пермской губернии крестьян разных уездов и селению с сроком на 35 лет с платежом ежегодного нам оброка по 20 руб.; означенные крестьяне по переходе своем на оную землю и по причислении платежом государственных податей заселились деревнею под названием Тастубы и, умножаясь разновременно, вместо предложенных по договору 50, устроили ныне более 200 домов»
.
Ыҙанлау буйынса Таҙтүбә халҡына барлығы 13611 дисәтинә уңайлы һәм 450 дисәтинә уңайһыҙ ер бүленә. Ыҙан контораһы «ошо ерҙе ситләтелгән ер рәтенә» индерә, быға башҡорттар протест иғлан итә, әммә иғтибарһыҙ ҡалдырыла. Эш шунда: крәҫтиәндәр 1817 йылға ҡуртым түләүен туҡтата һәм 35 йыллыҡ керҙәшлек ваҡыты тамамланыуға яҡыная. Яҡтарҙың судлашып тартышыуы дауам итә. Өҫтәүенә, күскенсе пермяктарҙың башҡа төркөмдәре Дыуан һәм Ҡошсо улустары башҡорттары менән килешеүҙәр төҙөй. Дыуандарҙан ер алған крәҫтиәндәр һаны 1816 йылда 125 кешегә, 1834 йылда 167 йәнгә етә, икенселәрендә — 1816 йылда 546 һәм 1834 йылда 656 ир-ат йәне. Сөнки 1802 йылдың авгусында Дыуан улусы башҡорттары Таҙтүбә ауылының дәүләт крәҫтиәндәренә 8 мең дисәтинәгә тиклем участкаһы һатһа ла, аҫабаларҙың бер өлөшөнөң ризаһыҙлығы арҡаһында купчий ҡағыҙы эшләнмәй ҡалған була. 1787 йылғы килешеү буйынса күсеп килгән Таҙтүбәнең бүлендеге Иҫке Мусихино (хәҙерге — Вознесенка) дәүләт крәҫтиәндәренең бер өлөшө, айырым дачаларҙа йәшәгәндәрен индермәйсә, (1816 йылғы VII рәүиз мәғлүмәттәре буйынса — 125, 1834 йылғы рәүиз буйынса — 167 йән ир-ат) аҡсалата түләү шарты менән 50 йылға 1795 йылдың 5 декабрендә һәм 1803 йылдың 23 апрелендә тағы килешеү төҙөгән.Оригинал текст (рус.)По межеванию у жителей Тастубы оказалось всего 13611 десятин удобной и 450 неудобной земли. Межевая контора отнесла «эту землю в разряд отхожей», на что башкиры объявили протест, оставленный без внимания. Дело в том, что крестьяне к 1817 году прекратили арендную плату и приближалось завершение 35-летнего срока припуска. Тяжба сторон продолжалась. Другие же группы переселенцев-пермяков заключили договора с башкирами Дуванской и Кущинской волостей. Количество крестьян, взявших землю у дуванцев, доходило до 125 душ в 1816 году (167 душ в 1834 году), у вторых — 546 и 656 душ мужского пола. В августе 1802 года башкиры Дуванской волости продали государственным крестьянам села Тастуба участок земли до 8 тысяч десятин, но купчая не оформлена в виду протеста части вотчинников. Часть государственных крестьян Тастубы с выселком Старое Мусихино, переселившихся по договору 1787 года, за исключением живущих на особой даче (по VII ревизии 1816 года - 125, по VIII ревизии 1834 года — 167 душ мужского пола), еще раз заключила договор
.
1795 йылда Таҙтүбә ауылындағы 146 йортта 684, 357 ир-ат һәм 327 ҡатын-ҡыҙ дәүләт крәҫтиәне, 1834 йылда — 823 кеше йәшәгән. Цыгановский ҡасабаһы менән Мусихинский бүлендек ауылы 1870 йылда, Харинский бүлендек ауылы 1877 йылда барлыҡҡа килә (беренсеһендә 1109 йорт, Цыгановский ҡасабаһында 17 ихата). 11 йорттан торған Аптыш лог ауылы Таҙтүбәнең бер өлөшөн тәшкил иткән. Луканинский бүлендек ауылы (14 йорт) Бәләкәй Кошсо улусынан ҡуртымға алынған ерҙә барлыҡҡа килгән. Таҙтүбә ситендәге Зайцев бүлендек ауылы 1898 йылда 26 йорттан торған. Ауыл усадьбаһы 235 дисәтинәгә яҡын ерҙе биләгән.
Теркәү йылы | Улус, ауыл советы | Өйәҙ, кантон, район | Губерна, Республика | Дәүләт |
---|---|---|---|---|
1816 | -се йорт | 8-се Башҡорт кантоны | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
1834 | -се йорт | 8-се Башҡорт кантоны | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
1847 | -се йорт | 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
1859 | -се йорт | 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
1895 | Һарт улусы | Өфө өйәҙе | Өфө губернаһы | Рәсәй империяһы |
1920 | Дыуан-Ҡошсо улусы | Мәсәғүт кантоны | Автономлы Башҡорт ССР-ы | РСФСР |
1926 | Ҡошсо улусы | Мәсәғүт кантоны | Автономлы Башҡорт ССР-ы | СССР |
1935 | Вознесенка ауыл Советы | Дыуан районы | Башҡорт АССР-ы | СССР |
1941 | Вознесенка ауыл Советы | Дыуан районы | Башҡорт АССР-ы | СССР |
1990 | Вознесенка ауыл Советы | Салауат районы | Башҡортостан Республикаһы | Рәсәй Федерацияһы |
== Мәтәле ауылының |
Таҙтүбә ауылында 1816 йылда 671, 1834 йылда — 823 кеше. 1859 йылда 1028 йән иҫәпләнә. 1865 йылда 428 йортта 2066, 1870 йылда 428 йортта 2066 кеше, 1895 йылда 383 йортта — 2232 кеше йәшәгән.
Игенселек, умартасылыҡ, ылаусылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Сиркәү, училище, күн, шәм, 2 һабын етештереү, 3 май һығыу заведениеһы, 6 һыу тирмәне, 17 сауҙа кибете, почта станцияһы булған. Йәрминкә үткәрелгән.
1906 йылда Таҙтүбә ауылы Мусихинский ҡасабаһы (хәҙер — Вознесенка ауылы) менән бергә иҫәпкә алынған, унда 1823 һәм 1896 йылдарҙа төҙөлгән 2 сиркәү, 3 сиркәү-мәхәллә мәктәбе, 2 класлы министрлыҡ мәктәбе, земство мәктәбе, земство дауаханаһы, һелтеле матдә етештереүсе поташ завод, канат һәм һабын ҡайнатыу заведениеһы, 9 һыу тирмәне, мануфактура, бакалея һәм галантерея кибеттәре, запас иген һаҡлау мөгәзәйе булған. Йәрминкәләр үткәрелгән. Кәсепселек киң таралған.
Үҫешкән игенселек, өс баҫыулы сәсеү әйләнеше булған. Баҫыуҙарҙы тиреҫ менән ашлағандар, бер дисәтинәгә 300 йөк тирҫ сығарғандар. 100 һуҡҡыс, 20 америка һуҡҡыстары һәм елгәргестәр булған. XIX быуат аҙағында 6 һыу тирмәне булған.
Май аҙағына тиклем баҫыуҫа мал йөрөгән, артабан сентябргә тиклем мал ауыл янында, иген урылғандан һуң, ҡамылда утлаған. Үҙҙәре әҙерләгән бесән етрлек булһын өсөн, ҡуртымға сабынлыҡтар алғандар.
1905 йылда 617 йортта — 4639, 1920 йылда 494 ике йортта — 2785 кеше. Ауылдың үҙ сиратында күп кенә бүлендек ауылдары булған. Ул ауылдарҙың шулай уҡ бүлендек ауылдары булған.
Әлеге ваҡытта Таҙтүбә ауылында урта мәктәп, балалар баҡсаһы, врач амбулаторияһы, Мәҙәниәт йорто, китапхана бар.
Таҙтүбә ауылында урыҫтар йәшәй (2002).
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар) | |||||
1920 йыл 26 август | 2785 | ||||
1926 йыл 17 декабрь | |||||
1939 йыл 17 ғинуар | 1692 | ||||
1959 йыл 15 ғинуар | 1636 | ||||
1970 йыл 15 ғинуар | |||||
1979 йыл 17 ғинуар | |||||
1989 йыл 12 ғинуар | 1234 | ||||
2002 йыл 9 октябрь | 1259 | ||||
2010 йыл 14 октябрь | 1148 | 551 | 597 | 48,0 | 52,0 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
Тауҙар:
Йылғалар:
Шишмәләр: Шишмәгүл
Ялан-бесәнлектәр:
Таусыҡтар, түбәләр:
Тәбиғәт һәйкәәле:
Оло Таҙтүбә тауы түбәнге пермь риф ултырмаларынан барлыҡҡа килгән. 1985 йылда тәбиғәт һәйкәле тип иғлан ителгән.
Ҡарашар (Черношарские) һаҙлығы, бында ерек, тал ағастары үҫә. «Шар» топонимдарҙа һаҙ мәғәнәһендә осрай.
С. Ю. Серебренникова, М. В. Водолеева. Русское село Тастуба. Прошлое и настоящее. С.-П., 2015]
Портал «Башҡортостан ауылдары» | |
Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала | |
Проект «Башҡортостан ауылдары» |
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Таҙтүбә (Дыуан районы), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.