Лагерҙарҙың баш идаралығы (ГУЛаг, Холоҡ төҙәтеү-хеҙмәт лагерҙарының баш идаралығы тип тә оҙайтыла (Главное управление исправительно-трудовых лагерей)) — СССР НКВД-һы, СССР Эске эштәр министрлығы, СССР Юстиция министрлығының 1930—1960 йылдарҙа иректән мәхрүм итеү һәм уларҙы тотоуҙы тормошҡа ашырған подразделениелары.
Артабан ведомство ГУИН (Яза башҡарыу баш идаралығы) тип үҙгәртелә. Әлеге ваҡытта ФСИН (Федераль яза башҡарыу хеҙмәте) тип атала.
ГУЛАГ | |
Дәүләт | СССР |
---|---|
Баш компания (ойошма, предприятие) | СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы, СССР эске эштәр халыҡ комиссариаты һәм Министерство внутренних дел СССР[d] |
Бойһонған ойошма (филиал) | Ухтижемлаг[d] |
ГУЛАГ Викимилектә |
Совет иҡтисадында ГУЛАГ-тың роле тураһында фекер киң таралыуға ҡарамаҫтан, ғәмәлдә уның өлөшөнә капиталь төҙөлөшкә капитал һалыуҙарҙы үҙләштереүҙең 10 проценты ғына тура килә. Әммә ҡайһы бер тармаҡтарҙа уның әһәмиәте күберәк була: күмер, металл, мәғдән, шул иҫәптән алтын һәм уран, алмас, кобальт, апатит сығарыуҙа. Алтындың −100, ҡурғаштың — 70 һәм никелдең 33 проценты тотҡондар көсө менән табыла. Урман ҡырҡыуҙа һәм гидротехник, юл төҙөлөштәрендә уларҙың өлөшө 15 процент була. Атом проектын тормошҡа ашырыуҙың хәл иткес осоронда (1947—1948) был объекттарҙа капиталь төҙөлөштөң төп күләмен ГУЛАГ тотҡондары башҡара.
1929 йылдың 11 июлендә СССР-ҙың Халыҡ комиссарҙары советы «Енәйәт тотҡондарының хеҙмәтен файҙаланыу тураһында» ҡарар ҡабул итә. Уға ярашлы, өс йылға һәм унын күберәк ваҡытҡа хөкөм ителеүселәр ОГПУ-ға тапшырыла. 1930 йылдың 25 апрелендә ОГПУ ҡарарҙы үтәү маҡсатында «Холоҡ төҙәтеү-хеҙмәт лагерҙары тураһында» № 130/63 бойороғон сығара һәм 1930 йылдың 7 апреленән ОГПУ-ның холоҡ төҙәтеү-хеҙмәт лагеры (ОГПУ УЛаг) (СССР СУД. 1930. № 22. — 248 с.) ойошторола. 1 октябрҙә ОГПУ УЛаг ОГПУ-ның холоҡ төҙәтеү-хеҙмәт лагерының баш идаралығына (ГУЛаг-ҡа) үҙгәртелә. 1934 йылдың 10 июлендә СССР Эске эштәр халыҡ комиссариаты ойошторола, уның составына биш баш идаралыҡ, шул иҫәптән Лагерҙарҙың баш идаралығы (ГУЛаг) инә. Был 1934 йылда НКВД-ның эске һағына СССР-ҙың Конвой ғәскәрҙәре тапшырыла. 27 октябрҙә РСФСР Юстиция наркоматының барлыҡ холоҡ төҙәтеү-хеҙмәт учреждениелары ГУЛаг-ҡа күсә.
1936 йылдың 4 ғинуарында НКВД-ның Инженер-төҙөлөш эштәре халыҡ комиссариаты бүлеге төҙөлә, 15 ғинуарҙа — Махсус төҙөлөш идаралығы, 3 мартта — Шоссе юлы төҙөлөшөнөң баш идаралығы (ГУШОСДОР). Шарашкалар барлыҡҡа килә, унда инженерҙар, ғалимдар үҙ һөнәре буйынса эшләй. НКВД ҡарамағында тау-металлургия предприятиелары төҙөлөшө буйынса баш идаралыҡ, Главгидстрой, Главпромстрой, дальстрой (Алыҫ Төньяҡты төҙөүҙең баш идаралығы) һ. б. предприятиелар тапшырыла. ГУЛаг СССР Министрҙар Советының 1960 йылдың 13 ғинуарындағы 44-16 ҡарары һәм СССР Юғары Советы Президиумының «СССР Эске эштәр министрлығын бөтөрөү тураһында»ғы Указына ярашлы, СССР Эске эштәр министрлығының 1960 йылдың 25 ғинуарындағы 020 бойороғо менән таратыла.
ГУЛАГ Викимилектә | |
ГУЛАГ Викияңылыҡтарҙа |
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article ГУЛАГ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.