Вампир (иҫке слав.
вѫпырь, пол. wąpierz), йәки убыр, йәки вурдала́к — Европа халыҡтарының түбәнге мифологияһында (низшая мифология народов Европы) тере, ярымүле йәки үле йән эйәһе, төнгө йәшәү рәүеше алып бара, кешеләрҙең ҡанын һура, һаташыу ебәрә.
Вампир | |
| |
Мифология |
|
---|---|
Башҡа мәҙәниәттә | |
Вампир Викимилектә | |
Вампирҙар тип яуыздар, үҙ-үҙенә ҡул һалыусылар, енәйәтселәр, үҙ-үҙенә ҡул һалыусылар, ваҡытынан алда вафат булғандар йәки башҡа вампирҙар тешләүенән зарарланғандар иҫәпләнә. Вампир образы кинола һәм нәфис әҙәбиәттә йыш осрай, шулай ҙа нәфис әҙәбиәт әҫәр вампирҙарының мифологик вампирҙарҙан айырмалары бар (ҡара: [1]). Фольклорҙа термин ғәҙәттә Көнсығыш Европа легендаларындағы ҡан эскес затҡа ҡарата ҡулланыла, ләкин йыш ҡына башҡа илдәрҙән һәм мәҙәниәттәрҙән килгән оҡшаш йән эйәләрен дә вампир тип атайҙар. Көнсығыш славяндарҙа шундай уҡ фольклор персонажы —убыр (упырь). Төрлө риүәйәттәрҙә вампирҙың үҙенсәлектәре ныҡ айырыла. Ҡайһы бер мәҙәниәттәрҙә кеше булмаған вампирҙар (мәҫәлән, ярғанаттар эттәр һәм үрмәкселәр) тураһында тарихтар бар. Биологияла «вампирлыҡ» термины һөлөктәргә, ҡан эсеүсе ярғанаттарға һәм йән эйәләренең тән шыйыҡсаһы менән туҡланыусы башҡа организмдарға ҡарата ҡулланыла. Был термин менән ҡорбандарының көсөн, энергияһын һурып алыусы йәки ғүмерен өҙөүсе теләһә ниндәй мифологик сихри йән эйәһен атауҙары мөмкин. Мифик йән эйәләрен, ҡан менән туҡланмаһалар ҙа, йыш ҡына вампир тип йөрөтөләр.
Тикшеренеүселәр фекеренсә, һүҙҙәр вампир һәм убыр дөйөм сығышлы, әммә тәү формала аңлайышһыҙлыҡ бар (*ppirъ? *ppyrъ? *ppěr?). Тәүге өн күпселек иҫәпләнә славян телдәрендә [u]-ға үҙгәрә (унан рус. упырь, укр. упир, бел. вупыр; көнбайышт славян телдәрендә — чех upír, боронғо поляк телендә upir һәм хәҙерге. поляк телендә upiór), ә ҡайһы берҙәрендә, протетик [в] (иҫке.болгар телендә впиръ, боронғо поляк телендә wąpierz) өҫтәлеп, һаҡланып ҡалған. Көньяҡ славян телдәренән (серб-хорват телендәге вампир/vampir, венгр. vampir, немец. vampir аша (унда 1732 йылда барлыҡҡа килә) һүҙ Көнбайыш Европа телдәренә үҙләштерелгән (франц. vampire, ингл. vampire). XX быуат башында 1897 йылда сыҡҡан «Дракула» исемле популяр инглиз телендәге романдан хәҙерге көнбайыш һәм көнсығыш славян формалары (урыҫса васпир, полякса wampir) икенсегә үҙләштерелгән.
Төрки телдәр менән бәйләнеш тураһында версия бар: убыр — ҡан эскес йән эйәһе. Күп кенә әкиәттәрҙә урманда ҡалған йәш кешеләрҙең ҡанын һура.
Ҡаҙаҡ мифологияһында сихырсы бар жалмауыз кемпир (ҡырғыҙ телендә желмогуз кемпир), уның ҡорбанының үксәһенән йәки тубығынан ҡан һурыу ғәҙәте бар. Был һүҙбәйләнештә кемпир (унан убыр һәм вампир килеп сығыуы ихтимал) ҡарт ҡатын тигәнде аңлата, ә ен мәғәнәһе жалмауыз (кеше ашаусы) менән белдерелә.
Фольклор вампирын дөйөм тасуирлау ҡыйын, сөнки уның үҙенсәлектәре төрлө мәҙәниәттәрҙә бик ныҡ айырыла.
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Вампир, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.