Mundu

Daqué más abstractamente considérase mundu a la naturaleza o'l universu físicu, humanu y social onde s'asitia'l home y que constitúi la so redolada. Per otra parte y de forma más recién, con mundu alúdese tamién al planeta Tierra, entendiendo por tanto como otros mundos el restu de planetes o astros presentes nel universu.

Mundu
ambiguous Wikidata item (en) y conceutu filosóficu
ensin valor

 

 

El mundu constitúi, na so forma conocida o mundu conocíu, la materia, l'espaciu y los fenómenos que nos son accesibles polos sentíos, la esperiencia o la razón. El sentíu más corriente designa nuesu planeta, la Tierra, colos sos habitantes y la so redolada más o menos natural. En sentíu llato o estensu designa'l universu nel so conxuntu. Les representaciones históriques polo xeneral reflexar xeográficamente con una clase de mapa, el llamáu planisferiu terrestre o mapamundi.

Definición filosófica

Nel contestu filosóficu, y más precisamente ontolóxicu, ye un conceutu astractu y tien el significáu absolutu que-y da l'amenorgamientu fenomenológica: tou lo que nun ye parte del "yo", tou lo que nun ye'l home. Y per otra parte, en manera más concreta, sería la realidá como esperiencia, la realidá empírico y oxetivo.

El términu llatín mundus 'ordenáu, llimpiu' emplegar pa traducir el términu griegu κόσμος kósmos '[bon] orde, arreglu, axuste, compostura, perfeición'. Estos términos reflexen la noción prefilosófica de que'l mundu en sentíu filosóficu constituyía una construcción intencional bien entamada. Por eso na noción grecollatina esistíen dioses y entes encargaos del caltenimientu de la estructura y bon orde del mundu.

En filosofía, el términu mundu tien dellos posibles significaos. En dellos contestos, referir a tou lo que conforma la realidá o'l universu físicu. N'otros, puede tener un específicu significáu ontolóxicu. Ente que clarificar el conceutu de mundu tuvo siempres ente les xeres básiques de la filosofía occidental, esta tema paez surdir explícitamente solamente al entamu del sieglu XX y foi oxetu de continuos alderiques. La cuestión sobre lo que ye'l mundu entá nun foi resuelta.

Clasificación sobre conceutos de mundu

Pa Francisco Miró Quesada hai tres eje pa clasificar les distintes concepciones filosófiques del mundu: la exa materialista-espiritualista, la exa finalista-contingencialista y l'exa esencialista-esistencialista. Por casu, Marx vía al mundu d'una forma materialista finalista» (materialismu dialécticu) ente que les relixones ven al mundu dende una óptica espiritualista finalista» (escatoloxía y el fin del mundu) yá sía na so aguada esencialista (Santu Tomás) o esistencialista (Gabriel Marcel). El mecanicismu ve al mundu d'una forma materialista contingencialista», esto ye, nel universu nun hai razón o finalidá específica pal cual les lleis de la naturaleza sían d'una manera, pos pudieren ser d'otra.

Distintes formulaciones filosófiques de mundu

Parménides

Parménides argumenta que la perceición diaria de la realidá del mundu físicu tal que ye descritu na doxa, esto ye, na opinión común, ta errada, y la realidá del mundu ye ser como ye descritu en alétheia: un tou inalterable, inengendrable ya indestruyible.

Platón

Nel so mitu del covarón, Platón estrema ente formes variables ya idees inmutables ya imaxina dos mundos distintos: el mundu sensible y el mundu tanxible.

Hegel

Na filosofía de la historia d'Hegel, la espresión Weltgeschichte ist Weltgericht (La Historia Mundial ye un tribunal que xulga al Mundu) ye utilizada p'afirmar el puntu de vista de que la Historia va xulgar a los homes, les sos aiciones y les sos opiniones. La ciencia nació del deséu de tresformar al mundu en rellación al home; la so meta final ye l'aplicación téunica.

Schopenhauer

El mundu como voluntá y representación ye'l trabayu central d'Arthur Schopenhauer. Schopenhauer vio la voluntá humana como'l noúmeno o cosa en sí kantiana. Él creyó, entós, que podríamos llograr conocencia alrodiu de la cosa en sí, daqué que Kant dixo yera imposible, una y bones el restu de la rellación ente la representación y cosa en sí podía ser entendida pola analoxía a la rellación ente la voluntá humana y el cuerpu humanu.

Wittgenstein

"El mundu ye tou lo qu'asocede" o, n'otres traducciones, "ye'l casu", escribió Ludwig Wittgenstein nel so influyente Tractatus Logico-Philosophicus, publicáu per primer vegada en 1922. Esta definición sirviría como la base del empirismu lóxicu, que s'el camientu de qu'hai esautamente un mundu, consistente na totalidá de los fechos, ensin importar la interpretación que cada individuu faiga d'ellos.

Heidegger

Martin Heidegger, entrín y non, argumentaba que "el mundu circundante ye distintu pa cada unu de nós y, sicasí, movemos nun mundu común". El mundu, pa Heidegger, yera aquel nel que siempres yéramos "llanzaos" y col que nós, como seres nel mundu, tenemos de llegar a alcuerdos. La so concepción de "divulgación mundial" foi ellaborada más notablemente nel so trabayu de 1927 Ser y Tiempu.

Freud

En respuesta, Sigmund Freud propunxo que nun movemos nun mundu común, sinón nun procesu de pensamientu común. Él creía que toles aiciones d'una persona taben motivaes por una sola cosa: la libido. Esta fuercia condiciona toa nuesa visión del mundu o de la realidá, que ye frutu del pulsu ente enclinos instintivos inconscientes y enclinos represores superconscientes.

David Lewis

Dellos filósofos, de cutiu inspiraos por David Lewis, argumenten que los conceutos metafísicos como la posibilidá, la probabilidá y la necesidá son meyor analizaos al comparar el mundu a un rangu de mundos posibles; un puntu de vista comúnmente conocíu como realismu modal. Pa él esiste un númberu infinitu de mundos causalmente aisllaos y el nuesu ye tan solo unu d'ellos.

Markus Gabriel

Pal filósofu Markus Gabriel el mundu nun esiste pos lo considera un superobjeto. La esistencia d'un oxetu, por definición, tratar de la so apaición con carauterístiques propies que lo estreme d'otros oxetos nun contestu dau. Non asina asocede col conceutu de superobjeto o mundu pos esti tendría toa les carauterístiques de tolos oxetos que contién faciéndolo indistinguible y, poro, inesistente. Markus, al proclamar que nun esiste un superobjeto o Mundu, termina adoptando una postura filosófica pluralista.

José Ortega y Gasset

Pal filósofu español José Ortega y Gasset el mundu ye indixebrable del yo: "Yo soi yo y la mio circunstancia, y si nun lu salvo a ella nun salvo yo". Y toles conciencies tán interconectaes al traviés d'un sistema de perspectives que la so integración constitúi'l mundu, la realidá mesma.

El mundu ye pal Catecismu de la Ilesia católica unu de los trés "enemigos de l'alma": mundu, demoniu y carne. Esta conceptualización negativa del mundu constrasta col conceutu grecollatín positivu de mundus 'tou ordenáu, entamáu, llimpiu'. Pa la concepción teolóxica xudeocristiana'l mundu representa lo "material" o la esfera de la "vida profana", como lo opuesto a lo celestial, espiritual, trascendental o sacru. Asina, los monxos y monxes de clausura que se zarren nos monesterios arrenuncien al "mundu". El "fin del mundu" referir a los escenarios de la culminación de la historia humana, de cutiu en contestos relixosos.

El mundu foi representáu de bien distintes maneres según les civilizaciones y cultures; munches d'eses representaciones fueron camudando o non conforme camudaben o non diches civilizaciones y cultures. Nel ámbitu occidental (y más en concretu según la concepción cristiana derivada del Almagesto del cosmógrafu paganu Claudio Ptolomeo), el mundu estremar en dos partes: lo natural o naturaleza, imperfectu y mutable y asitiáu per debaxo de la órbita llunar, y sobrar-natural, perfectu ya inmutable y asitiáu percima de la órbita de la Lluna. El renacencia del sieglu XVI empezó a duldar y a criticar esta visión xeocéntrica y cristiana y ser sustituyendo por otra heliocéntrica y mecanicista.

La historia del mundu ye comúnmente entendida como la comprensión de los principales desarrollos xeopolíticos de cinco milenios, dende la invención de la escritura poles Trubiecu de la civilización primeres civilizaciones hasta'l presente. Per otra parte, cola espresión Nuevu Mundu frente a Vieyu Mundu referímonos respeutivamente per un sitiu a América, una parte del mundu colonizada nel espertar de la era de los descubrimientos, y por otru a la parte colonizadora, d'historia más conocida. Estes denominaciones estender al ámbitu de les clasificaciones zoolóxicu y botánicu, como por casu nel casu del monu del Nuevu Mundu.

En política, los términos primer, segundu y tercer mundu estremen a los países en grandes grupos. El primer mundu designa a los países capitalistes, ricos o desenvueltos económicamente; el segundu a los comunistes y el tercer mundu arrexunta al restu de los países, la mayoría probes, en víes de desenvolvimientu o infradesarrollados. Inclusive d'utilízase la espresión cuartu mundu p'aludir a los países en que la probeza ye estrema.

La población mundial ye la suma de tolos habitantes humanos de cualquier era; otramiente, la economía mundial ye la suma de les economíes de toles sociedaes (tolos países), especialmente nel contestu de la globalización. Términos como campeonatu mundial, productu brutu mundial, banderes del mundu, etc., tamién impliquen la suma o combinación de tolos estaos soberanos.

En términos como relixón mundial, idioma mundial y guerra mundial, la pallabra mundu suxure una escala internacional o intercontinental ensin necesariamente implicar la participación de tol mundu.

En términos como mapa del mundu y clima mundial, la pallabra mundu ye utilizada nun sentíu desprendíu de la cultura humana o civilización, refiriéndose de forma física al planeta Tierra.

El términu «mundu» deriva del vocablu en llatín mundus, que lliteralmente significa 'llimpiu, elegante'; en sí ye una traducción emprestada del griegu cosmos, 'perfeición' o 'conxuntu ordenáu'. El términu greco-llatín espresa una noción de creación como un actu d'establecimientu del orde nel caos.

'Mundu' referir a tol planeta o a la población de cualesquier país o rexón en particular: asuntos mundiales refierse non solo a un llugar sinón a tol mundu y historia mundial ye un campu de la historia qu'esamina los eventos dende una perspeutiva global (en llugar d'una nacional o una rexonal). Tierra, per otra parte, referir al planeta como una entidá física y estremar d'otros planetes y oxetos físicos.

'Mundu' tamién puede atribuyíse-y al significáu de 'global', 'relativu a tol mundu', formando usos como Comunidá mundial.

Por estensión, un 'mundu' puede referise a cualquier planeta o oxetu astronómicu, especialmente cuando se cree que ta habitáu, nel contestu de la ciencia ficción o futuroloxía.

'Mundu', nel sentíu orixinal, cuando ye calificáu, tamién puede referise al dominiu particular de la esperiencia humana.

• El mundu del trabayu describe'l trabayu remunerado y la busca d'una carrera, en tolos sos aspeutos sociales, pa estremala del área llariega y del estudiu académicu.
• El mundu de la moda describe l'ambiente de los diseñadores, cases de moda y consumidores que faen la industria de la moda.

Dimensiones físiques

 

Carauterístiques per rexón

Según el World Fact Book (2007):

La tasa de fertilidá (cifres de fertilidá femenina, o cantidá de fíos per muyer) yera 2,8 nel añu 2000 y 2,59 en 2007. La tasa de mortalidá infantil ye 56,11 muertes por cada 1 000 nacencies. La crecedera demográfica mundial total ye de 1,45 % en permediu añal.

La tasa de desemplegu Mundial ye'l 38 %.

En 2008, envalórase que la población mundial foi de 6 671 679 034 habitantes. La densidá poblacional ye 48 habitantes per km².

El 50 % de la población humana vive en zones apropiaes, que correspuende namái al 5 % de la superficie terrestre.

El IDH (Índiz de Desenvolvimientu Humanu) nel Mundu ye 0,624.

El Productu Mundial Brutu (GWP) ye de 48 144 966 millones de dólares según el Fondu Monetariu Internacional y 44 784 871 según el Bancu Mundial, el permediu ye de 46 264 669 millones de dólares y 6 975 dólares por cápita.

La tasa de crecedera económica del Productu Domésticu permediu Mundial, ye'l 5,1 % per añu.

La esperanza de vida permediu ye 65,82 años, 63,89 años pa homes y 67,84 años pa muyeres. Según la Organización Mundial de Salú, les 10 causes principales de muerte en 2002 son:

12,6 % de dalguna enfermedá cardiaca :9,7

% enfermedad cerebro vascular

6,8 % infeiciones respiratories
4,9 % de VIH/SIDA
4,8 % enfermedá pulmonar obstructiva crónica
3,2 % enfermedad diarreicas
2,7 % de tuberculosis
2,2 % de malaria
2,2 % cánceres de tráquea/bronquio/pulmones
2,1 % d'accidentes de tránsitu.

D'antiguo considerábase primer mundu aquellos países d'economíes capitalistes como Estaos Xuníos y los países aliaos a ésti dempués de la segunda guerra mundial. El segundu mundu incluyía países comunistes, como l'antigua XRSS o China, y a tolos países aliaos a éstos o so la so influencia, ente que, el tercer mundu, tomaba aquellos países que teníen una posición neutra.

Na actualidá considérense países del Primer Mundu los países desenvueltos, ye dicir que tienen gran capacidá industrial, gran meyora teunolóxica y tienen bon accesu a gran cantidá de materies primes. Considérense países del Segundu Mundu a los países que tamién tienen gran capacidá industrial y una gran meyora teunolóxica, pero tienen un menor accesu a les materies primes que los países del Primer Mundu. Considérense países del Tercer Mundu a los países que tienen gran cantidá de materies primes, pero nun cunten con gran capacidá industrial nin gran meyora teunolóxica y que tán venceyaos al mercáu mundial por aciu la esportación de materies primes. Adoptóse'l términu "Cuartu mundu" pa referise a les rexones probes del planeta pertenecientes al sector capitalista y a los países menos desenvueltos d'ésti, como los ensin techu que viven nes ciudaes más riques de los países capitalistes, que'l so nivel de probeza supera al de los habitantes del tercer mundu.

Les cosmoloxíes mitolóxiques de cutiu representen al mundu como centráu alredor d'un axis mundi y delimitado por una frontera como un océanu, una culiebra o similares.

•   Wiki Commons acueye conteníu multimedia sobre Mundu.
•   Wikiquote tien frases célebres suyes o que faen referencia a Mundu.