Mitanni

Puede considerase que'l reinu Mitanni esiste dende antes del 1500 e. C.

Mitanni (de 1650 edC a 1260 edC)
estáu desapaecíu
Alministración
Capital	Tell el Fakhariya (es)
Llingües oficiales	Idioma hurrita
Xeografía
Coordenaes	37°38′58″N 39°53′31″E / 37.649569°N 39.89186°E / 37.649569; 39.89186

Como conceutu xeográficu, esti nome utilizóse más palantre pa designar tamién a la rexón entendida ente'l ríu Jabur y el ríu Éufrates na dómina neoasiria. El nome Mitanni caltendríase ente los curdos (la tribu Motikan) qu'habiten xusto los mesmos territorios que l'antiguu reinu. Mitani foi un Estáu feudal empobináu por una aristocracia militar que llegó a la zona escontra 1800 e. C. o 1700 e. C. y qu'adquirió una gran importancia en redol al 1600 e.C., por cuenta de la so privilexada situación a veres del ríu Orontes y ente los imperios asiriu, exipciu y hitita. Esti reinu sería conquistáu por Asiria, quedando anexonáu en 1270 e. C. y convertíu nel virreinado o provincia de Hanigalbat.

Mitanni estender dende Nuzi, cerca a Kirkuk, y el ríu Tigris nel este, hasta Alepo y Siria nel oeste. El so centru taba nel valle del Jabur, con dos capitales: Taidu o Taite y Wassugani (denominada nes fontes asiries Ushshukana), qu'entá nun foi alcontrada con total seguridá, y polo tanto nun foi escavada. Tola so superficie dexaba l'agricultura ensin necesidá de regación artificial. El so clima yera bien paecíu al asiriu y taba pobláu por indíxenes hurrites y otres xentes que falaben el llinguaxe de los amorreos (Amurru).

Mitanni foi probablemente un términu nativu del país. Los hitites llamaben al país Hurri o Jurri y nun testu de Mursili I (sieglu XVI e. C.) citar a un "rei de los hurritas". Los asiriu-acadios citar como Hanigalbat (Janigalbat) y los asirios nun usaron el nome de Mittani hasta una dómina na que yá'l reinu nun esistía (indicando entós un términu xeográficu y non políticu). Los exipciu citar como Naharina (n'asiriu-acadiu quier dicir "ríu"). Mitanni ye mentáu per primer vegada nes fontes exipcies hacia 1480 e. C. nes memories d'un oficial exipciu llamáu Amememhet, que sirvió a Amenhotep I (en redol al 1525-1504 e. C.) y seique a los sos dos socesores.

Oríxenes

La etnicidad o orixe de los mitanni ye malo de discernir. Un tratáu sobre l'entrenamientu de caballos de carros de guerra de Kikkuli contién un bon númberu de gloses d'orixe indoario. Kammenhuber (1968) conxeturó qu'esti vocabulariu derivaría d'una llingua cercana al protoindoiranio anque Mayrhofer (1974) demostró que presentaba carauterístiques específicamente indoaries.

Los nomes de l'aristocracia de Mitanni frecuentemente son d'orixe indoario, pero son los nomes de les sos deidaes los que traslucen raigaños léxicos indoaries (asocidas a nomes como Mitra, Varuna, Indra, Nasatya), anque dalgunos piensen qu'estos nomes podríen tar rellacionaos cola infuencia de los casines (kašku). La llingua común del pueblu yera l'idioma hurrita, que nun ye una llingua indoeuropeo nin semítico pero qu'amuesa carauterístiques tipolóxiques de les llingües caucásiques nororientales. De fechu dellos llingüistes conxeturaron un parentescu con estes llingües (ver hipótesis alarodiana). Lo único seguro ye que'l hurrita ta filoxenéticamente emparentáu col urartiano, formando la familia hurrito-urartiana. Un pasaxe en hurrita nes cartes de Amarna – que usualmente tán escrites n'acadiu, la llingua franca d'esi tiempu– señala que la familia real de Mitanni tamién solía falar hurrita.

Primeres menciones

Dende los tiempos de los acadios, los hurritas vivíen al este del ríu Tigris, na zona septentrional de Mesopotamia y nel valle del Jabur. Mentar nos testos atopaos en Nuzi, en Ugarit y nos archivos hitites de Hattusa. Testos cuneiformes de Mari menten gobernantes de ciudaes estáu del norte de Mesopotamia con nomes n'amorita (amurru) y hurrita.

Créese que les tribus enemigues hurritas y les ciudaes estáu xunir so una sola dinastía, gobernada por una élite indoeuropea, tres el colapsu de Babilonia debíu al saquéu hitita de Mursili I en 1595 e. C. y la invasión de los casines. La conquista hitita de Alepo, la debilidá de los reis asirios del momentu y les lluches internes de los hitites crearon un vacíu de poder nel norte de Mesopotamia. Esto llevó a la creación del reinu de Mitani. Los nomes indoarios refléxense sobremanera na onomástica de los reis y de los dioses mitanios. Per otra parte, el componente hurrita foi'l tresmisor de la vieya cultura sumeria.

La primer mención escrita de Mitani o Janigalbat figura na versión acadia de los testos hitites de Bogazköy, correspondientes al reináu de Hattusili I. Khanigalbat y Mitani úsense indistintamente, anque'l primer términu ye más antiguu. Coles mesmes, Jurri y Mitani son términos estrechamente rellacionaos, pos correspuenden a territorios vecinos de la mesma comunidá llingüística, davezu gobernaos pol mesmu monarca. Sicasí, xeográficamente, Hurri corresponder cola Alta Siria, ente'l Cáucasu y el llagu Van, ente que Janigalbat ta na Alta Mesopotamia, al norte y nordeste de l'anterior, ente los ríos Tigris y Éufrates.

Organización del Estáu

La idea que se tien de la historia de Mitani ye por fuercia vaga, porque se dispón de pocos datos, y amás proceden del esterior, principalmente les cartes de Amarna y les introducciones históriques de dellos trataos hitites topaos en Bogazköy. L'Estáu de Mitani llegó a adquirir una importancia capital en redol al 1600 e. C. por cuenta de la so privilexada situación ente los imperios asiriu, exipciu y hitita. Algamó'l so máximu poder nel sieglu XV e. C., espandiéndose al suroeste escontra Siria, onde llogró contener a Exiptu, hasta ser sustituyíu por Hatti como potencia dominante nel sieglu XIV e. C.

Cuntando con un exércitu qu'introdució meyores determinantes como los carro de guerra y una potente caballería, la maquinaria bélica de Mitani infligió delles dures derrotes al inmensu Exiptu faraónicu y llegó a invadir Asiria (fechu qu'entá'l historiadores nun s'espliquen dáu'l potencial bélicu del imperiu semita).

Mitani nun consiguiría caltener el so territoriu a salvo de conquistes. Per un sitiu, el territoriu ente l'altu Éufrates y el Tigris fuera oxetivu de la espansión hitita dende los tiempos de Hattusili I. Per otru llau, tres les derrotes de los hicsos, los faraones exipcios trataron de reconquistar los territorios de Retenu qu'una vegada tuvieron nel norte de Siria. La puxanza hitita y los conflictos dinásticos de Mitani debilitaron el reinu, siendo finalmente apoderáu por una resurdida y de nuevu poderosa Asiria, tan solo 250 años dempués del so surdimientu. Dexáronnos un pervalible legáu destacando la so innovadora organización alministrativa y un refináu arte con influencies diverses, tanto asiries como semites y exipcies.

• Kirta (1500-1490 e. C.)
• Shuttarna I, fíu de Kirta (1490-1470 e. C.)
• Barattarna, P/Barat(t)ama (1470-1450 e. C.)
• Parsha(ta)tar (1450-1440 e. C.)
• Shaushtatar (fíu de Parsha[ta]tar) (1440-1410 e. C.)
• Artatama I (1410-1400 e. C.)
• Shuttarna II (1400-1385 e. C.)
• Artashumara (1385-1380 e. C.)
• Tushratta (1380-1350 e. C.)
• Artatama II, hermanu de Tushratta y sofitáu polos hitites (1350 e. C.)
• Shuttarna III, usurpador fíu de Artatama, sofitáu polos asirios (1350 e. C.)
• Shattiwaza, fíu o hermanu de Tushratta (1350-1320 e. C.)
• Shattuara I (1320-1300 e. C.)
• Wasashatta, fíu de Shattuara (1300-1280 e. C.)
• Shattuara II, fíu o sobrín de Wasashatta (1280-1270 e. C.), ganáu por Salmanasar I.

• Nuzi, escaváu por una espedición estauxunidense so la direición de R. F. S. Starr, nos años trenta.
• Tell Fecheriye.
• Tell Rimah (Sindjar).
• Tell Sabi Abyad, escavada na actualidá por un equipu neerlandés.

•   Wiki Commons acueye conteníu multimedia sobre Mitanni.

• Brelich, Angelo; Puech, Henri-Charles (2002). Historia de les relixones sieglu ventiún: Les relixones antigües.
• Wagner, Carlos G. (1999). Historia del cercanu Oriente. Ediciones Universidá de Salamanca.
• Córdoba, Joaquín María (1983). Mitanni y los hurritas. Universidá Complutense de Madrid.
• Schultz, Samuel J. (1976). Fala l'Antiguu Testamentu. Voceru.
• Cassin, Elena; Bottéro, Jean; Vercoutter, Jean (2002). Los imperios del antiguu Oriente: el fin del segundu mileniu. Sieglu XXI d'España Editores s.a.

• El conteníu d'esti artículu incorpora material d'una entrada de la Enciclopedia Libre Universal, espublizada en castellán baxo la llicencia Creative Commons Compartir-Igual 3.0.