Көдлгүр

Мотор немыч йылме гыч кӱсынлымӧ мут-влак xix курымын икымше пелыштыже (тудо. Motor — «электродвигатель», л. mōtor — «помыжалтара») да электричестве да тудлан двигательым двигатель кӧргыштӧ тӱҥ шотышто йӱлен манын.

Первичный да вторичный двигатель шеледымаш. Механический пашашке савырыше лач икымше пӱртӱс энергетик поянлыкым намиен кодышна, а кокымшо деке — энергий савыре, поген налме вер але вес ышта.

Дизель двигатель-кӧргысӧ йӱлыман поршень двигатель, ырыше топливым квадиабат дене туртыктымо годым ылыжтыме принцип дене пашам ыштыше. Тӱҥ шотышто суднылаште, тепловозлаште, автобуслаште да грузовой автомобильлаште, трактор ден танк, дизель электростанцийлаште кучылталтеш, А XX курым мучашеш легковой автомобильлаштат шарлымаш лийын. Дизель двигатель — дизель-чӧгыт, тиде чылажат чоткыдо татым ышташ принципан да кадыртылме механизман огыл. Тыгай принцип дене пашам ыштыше икымше двигатель 1893 ийыште Рудольф Дизельым ыштыме ыле. Двигательын пашаже Дизель цикл дене возалтеш. Двигатель изобретательжын лӱмжым нумалеш да тудо нарицательный лиеш.

Тӱҥалтыш деке двигатель (ПДШ) пӱрымаш оравашкет мардеж, мардеж вийым кучылтын, вӱд орава да механизмын кир — гравитациян нуно пашаш вийым (вӱдым да вий шупшвий возымо), двигатель шокшыйол — але вес видыште вийым топливо нуно энергийын атом химий энергийым весеммыже. Кокымшо деке двигатель (ВДАК) электричестве дене кылдалтше, пневмошина да вӱд давлений дене ыштыше двигатель.

1834 ийыште борис семёнович якобин руш шанчызе-влак (руш транскрипций тыге возалтеш лӱм) икымше практический электродвигатель вашталтше ток кучылташ йӧршым ышта.

1888 ийыште изобретатель да студент-влаклан ончыкылык чоҥымо двигательлан кугу миколо ток двухфазный сербийысе тесла принцип вашталтшан ойлыман, а руш инженер михаил осипович доливый ий эртыш-тӱняште эн ончыч ыштеныт. Добровольский 3-асинхронный фазный электродвигатель, электричестве машинам утларак шаркалаш тӱҥалыт.

Гидромашина пневмодвигатель да, келшымаш, паша деч кыл (баллон) давлений кугу давлений дене вӱд але юж весемден (пневмошина) насос вий. Исполнительный системыште кумдан да тӱрлӧ механизмым кучылташ шотышто нунын чоҥалтме. Тыге, пневмолокомотив ышта (пашаш йӧршын взрывоопасный йӧн поснак, шахтыште, мутлан, кушто огыл гыч шокшыйол применимый двигатель-температурный келшык почеш, а электричестве — гыч сескем коммутация), южо трактор гусеницыш танк полшымо дене шукталтеш да тип гидромашин привод, экскаватор-влак бульдозер да пашазе органым наҥгаеныт. Чыла тӱрлӧ машинам конструкций пневмопривод экологически ару ола, тӱрлӧ эл инженер темла. Кокымшо двигательлан кугу рольым модмо техникым, изи куатан но нуно шотышто. Тыгак нуным кучылтмо да кум сверхминиатюрный миниатюр да чоналтмыже.