Venälaine Literatur

Venälaine kirjkel' šingotaškanzi lujas hristanuskondan otandan jäl'ghe da kirilližen kirjamišton otandan kävutamha jäl'ghe. Sen aigan kirj tundištoiti udenke uskondanke da oli abunikan papile službas.

Amuine Venäma oti hristanuskondad Vizantijaspäi i muga putui sen valatoitusen alle, ližaks, jumalankodikundan ezmäižed papid da kirnikad amuižes Venämas oliba grekalaižed. Ezmäks kaik literatur oli kätud grekan kelespäi: (Biblijan kirjad, pühätatoiden sädused, pühämehiden žitijad (elonstarinad), melevoiden virkandoiden keradused i sen vuitte).

Žanrad

• Žitii (Elonstarin)
• Mänend
• Nägused
• Stih
• Evangelii
• Aigkirj
• Bilin

Sädused

• Tohesižed kirjeižed
• Bojan
• Sur' zirkol
• Daniilan-Zatočnikan loičend
• Starin Kazanin kunigahudes
• Suren Uz'lidnan käskusišt
• Sana Igorin polkas
• Starin Muroman Petras da Fevronijas
• Änikišt (keraduz)

Toižed

• «Slovnik» amuižvenälaižen literaturan projekt
• 10.-11. voz'sadoiden amuižvenälaine literatur
• 12. voz'sadan amuižvenälaine literatur
• 13. voz'sadan amuižvenälaine literatur

Sädused

• Domostroi
• Žitii
• Ujumine koumen meren taga

Avtorad

• Avvakum-protopop

Avtorad

• Prokopovič Feofan (1681−1736)
• Trediakovskii Vasilii (1703−1769)
• Kantemir Antioh (1709−1744)
• Lomonosov Mihail (1711−1765)
• Sumarokov Aleksandr (1717−1777)
• Maikov Vasilii (1728−1778)
• Heraskov Mihail (1733−1807)
• Emin Födor (1735−1770)
• Lukin Vladimir Ignatjevič (1737−1794)
• Knäžnin Jakov (1740−1791)
• Čulkov Mihail (1743−1792)
• Bogdanovič Ippolit (1743−1803)
• Deržavin Gavriil (1743−1816)
• Novikov Nikolai (1744−1818)
• Fonvizin Denis (1745−1792)
• Radiščev Aleksandr (1749−1802)
• Nikolev Nikolai (1758−1815)
• Kapnist Vasilii (1758−1823)
• Dmitrijev Ivan (1760−1837)
• Karamzin Nikolai (1766−1826)
• Krilov Ivan (1769−1844)

Avtorad

• Žukovskii Vasilii (1783−1852)
• Pogorel'skii Antonii (1787−1836)
• Batüškov Konstantin (1787−1855)
• Väzemskii Petr (1792−1878)
• Gribojedov Aleksandr (1795−1829)
• Puškin Aleksandr (1799−1837)
• Boratinskii Jevgenii (1800−1844)
• Odojevskii Aleksandr (1802−1839)
• Odojevskii Vladimir (1803−1869)
• Tütčev Födor (1803−1873)
• Gogol' Nikolai (1809−1852)
• Kol'cov Aleksei (1809−1842)
• Gercen Aleksandr (1812−1870)
• Gončarov Ivan (1812−1891)
• Lermontov Mihail (1814−1841)
• Jeršov Petr (1815−1869)
• Tolstoi Aleksei (1817−1875)
• Turgenev Ivan (1818−1883)
• Fet Afanasii (1820−1892)
• Nekrasov Nikolai (1821−1878)
• Dostojevskii Födor (1821−1881)
• Grigorovič Dmitrii (1822−1899)
• Ostrovskii Aleksandr (1823−1886)
• Družinin Aleksandr (1824−1864)
• Saltikov-Ščedrin Mihail (1826−1889)
• Černiševskii Nikolai (1828−1889)
• Tolstoi Lev (1828−1910)
• Leskov Nikolai (1831−1895)
• Pomälovskii Nikolai (1835−1863)
• Boborikin Petr (1836−1921)
• Rešetnikov Födor (1841−1871)
• Uspenskii Gleb (1843−1902)
• Garin-Mihailovskii Nikolai (1852−1906)
• Mamin-Sibiräk Dmitrii (1852−1912)
• Garšin Vsevolod (1855−1888)
• Čehov Anton (1860−1904)

Avtorad

Runoišt:

• Ezisimvolizm

• Minskii Nikolai
• Annenskii Innokentii

• Vanhembad simvolistad

• Sologub Födor
• Merežkovskii Dmitrii
• Bal'mont Konstantin
• Gippius Zinaida
• Brüsov Valerii
• Merkurjeva Vera

• Norembad simvolistad

• Ivanov Väčeslav
• Kuz'min Mihail
• Belii Andrei
• Blok Aleksandr

• Akmeistad

• Gumilöv Nikolai
• Mandel'štam Osip
• Ahmatova Anna
• Vladimir Narbut
• Zenkevič Mihail

• Futuristad

• Hlebnikov Velimir
• Majakovskii Vladimir
• Severänin Igor'
• Gnedov Vasilisk
• Burlük David
• Kručonih Aleksei

• Imažinistad

• Jesenin Sergei
• Šeršenevič Vadim
• Ivnev Rürik
• Marjengof Anatolii

• Külärunokirjutajad

• Klüjev Nikolai

• OBERIU:n ühtnijad

• Harms Daniil
• Vvedenskii Aleksandr
• Zabolockii Nikolai

• Toižed

• Cvetajeva Marina
• Parnok Sofija
• Vološin Maksimilian
• Hodasevič Vladislav
• Ivanov Georgii
• Pasternak Boris

Proz:

• Realistad

• Tolstoi Lev
• Čehov Anton
• Korolenko Vladimir
• Tolstoi Aleksei
• Kuprin Aleksandr
• Bunin Ivan
• Remizov Aleksei
• Šmelöv Ivan
• Zaitsev Boris
• Leonid Andrejev
• Gor'kii Maksim

Detektiv:

• Vainer Arkadii

1920 — 1930-nded voded

Lähtnuded röunan taga kirjutajad — Ivan Bunin, Aleksandr Kuprin, Ivan Šmelöv, Marina Cvetajeva, Georgii Adamovič, Vladislav Hodasevič, Georgii Ivanov

• istorine proz ("kadotadud Venäma"): Bunin («Arsenjevan elo», «Pimedad pukujod»), Šmelöv («Jumalan keza», «Jumalan loičendsija»), Mihail Osorgin («Sivc-laksut»), Aleksei Tolstoi («Nikitan laps'aig»), Mark Aldanov, Cvetajeva («Minun Puškin»)
• revolücijan tem: Aleksei Remizov («Kätud piringoho Venäma»), Bunin («Kirotud päiväd»), Šmelöv («Kolijoiden päiväine»), Arkadii Averčenko («Kaks'toštkümne veičed revolücijan sel'ghä»)

Jänuded Venämas kirjutajad:

• revolücijan tem — Aleksandr Blok («Kaks'toštkümne»), Vladimir Majakovskii («Lenin Vladimir Il'ič», «Hüvä om!»), Sergei Jesenin («Snegina Anna»), Valerii Brüsov, Boris Pil'näk («Pal'l'az voz'»), Maksim Gor'kii («Vihanikad», «Samginan Kliman Elo»), Aleksandr Serafimovič («Raudasine valu»), Aleksei Tolstoi (pördihe emigracijaspäi) («Mänend mokidme»)
• londusen tem — Vladimir Arsenjev («Dersu Uzala»), Mihail Prišvin

Uz' pol'v:

• revolücijan tem: Mihail Šolohov («Donalaižed sanutesed», «Tün' Don-jogi» (roman)), Fadejev Aleksandr («Voinkil»), Babel' Isaak («Raccastuzarmii» (sanutezkogomuz)), Furmanov Dmitrii («Čapajev» (roman)), Ostrovskii Nikolai («Kut terast kovitihe» (roman)), Pogodin Nikolai (dramatine koumekirj), Svetlov Mihail, Bagrickii Eduard, Lavrenev Boris («Nell'kümne ühtenz'», toižed starinad, sanutesed, pjesad)
• satiran kirjutajad: Bulgakov Mihail («Koiransüdäin'», «Master da Margarita»), Platonov Andrei («Čevengur», «Kotlovan (Kaivatud van)» (starin)), Oleša Jurii («Kadeh»), Zoščenko Mihail (sanutesed), Zamätin Jevgenii («Mö» (roman)), Erenburg Ilja («Hurenito Hulio»), Il'f da Petrov («12 ištimed», «Kuldaine vaza»)
• publicistad: Kol'cov Mihail, Erenburg Ilja
• industrializacijan tem: Katajev Valentin («Aig, edehepäi!»), Leonov Leonid («Sot'», «Skutarevskii»), Pil'näk Boris («Volg lankteb Kaspijan merhe»)
• Fedin Konstantin («Lidnad i voded», «Velled», «Evropan vargastuz»)
• kollektivizacijan tem: Šolohov Mihail («Künttud ei kosktud ma»), Tvardovskii Aleksandr («Muravijama»)
• istorijan tem: Tolstoi Aleksei («Petr I»), Sergejev-Censkii Sergei («Venäman toižetuz»), Tinänov Jurii («Kühlä», «Puškin»), Novikov-Priboi Aleksandr («Cusim»), Jan Vasilii («Mongolialaižiden vägitungend» (istorine koumekirj))
• Grin Aleksandr
• tedoline fantastik: Beläjev Aleksandr («Amfibii-mez'», «Tora efiran aigan»), Obručev Vladimir («Plutonma», «Sannikovma»), Tolstoi Aleksei («Aelita», «Garinan-inženeran giperboloid»), Adamov Grigorii («Kahtiden valdmeriden peituz»)
• dramaturgii: Korneičuk Aleksandr, Višnevskii Vsevolod («Optimistine tragedii»)
• kirjutajiden kundad: VOAPP, LEF, Proletkul't

1940—50-nded voded

Voziden 1941−1945 Sur' Kodimaine soda om rodimijan man istorijan tragedii, no sen aigan linni kuti «henktä kebnemba», 20. voz'sadan 20-nziden da 30-nziden voziden rindatades, konz ei sand ezitada kaikile ičeze pozicii. Meled, kul'tur, literatur ei sirdnus edehepäi. Suren voinan aigan päzutand ramkoišpäi tuli da realižen, ei pakitoittud, elon mujand. Ičetundmuz ližadab, soda opendab meletada da kacta sil'mihe, kandab päzundad koumekümnenziden voziden ideologijaspäi. Sur' voin ližadab Stalinan arvod, mitte el'gandase kuti vei. Lopuks mif sünduti Sured vejad, kudamb vägesti fašizmad. Tuleb rahvahan da vejan ühtmuden illüzii.
Stalin ei olend vaumhiš edel sodad; sid' vn 1941 heinkun 3. päivän (möhäližiš) hän sädab pagin rahvahazepäi: «Velled da sizared!», toimetades, miše tariž lujeta mehiden ičetahtod da patriotizmad. Vl 1941 sügüzel Jumalatomiden kund oli pästtud poiš, mugažo antireligiozine propagand oli heittud. Muga Stalin keradab rahvahan uskondan vägid, miše virigzoitta patriotizmad.
Valdkundan uz' tundmuz, tarbhuz juriden udessündutamha da patriotizman libutand tuliba. Sen aigan nevondkundaline literatur andoi äjän neche azjaha.

Lirik

Arni lirik reagirui sodha sen ezmäižiden kuiden aigan.

Täs om runoišton nell' čuradust:

1. «Vanhembaižen pol'ven» runokirjutajiden lirik (1930-nded voded): Tvardovskii Aleksandr, Simonov Konstantin, Smeläkov Jaroslav, Kedrin Dmitrii, Roždestvenskii Robert i tž.. Runokirjutajad käraudasoiš venälaižiden etniženno tundmusennoks ičeze runoiš.
2. Surmitadud sodan aigan runokirjutajiden lirik: Kul'čickii Mihail, Bagrickii Eduard, Kogan Pavel i tž.. Se lirikan čuraduz harakterizuib runoišton levedust, vägevid intonacijoid.
3. Runokirjutajiden lirik, miččed tegiba runokirjutajikš sodan aigan i jänuded eläjiden keskes: Gudzenko Semön, Drunina Julija, Sluckii Boris i tž.. Nened runokirjutajad andoiba ut sodan tundmust, kudamb erini «vanhemban pol'ven» runokirjutajiden tundmusespäi.
4. Rahvahaline lirine pajo.

• sodan tem: Tvardovskii Aleksandr («Törkin Vasilii»), Šolohov Mihail («Ristitun elo-oza»-starin), Simonov Konstantin («Päiväd da öd», «Eläjad da kolijad»-roman, «Ei sündugoiš saldatoikš»), Katajev Valentin («Polkun poig»), Fadejev Aleksandr («Nor' gvardii»-roman), Korneičuk Aleksandr («Front»), Leonov Leonid («Vägitungend»)
• Paustovskii Konstantin, Leonov Leonid («Venämec»), Kaverin Veniamin («Kaks' kapitanad», «Avaitud kirj»), Sokolov-Mikitov Ivan, Bianki Vitalii
• runoišt: Pasternak Boris, Ahmatova Anna, Zabolockii Nikolai, Martinov Leonid
• emigracijan toine laineh: Nabokov Vladimir, Gazdanov Gaito, Aldanov Mark, Poplavskii Boris, Berberova Nina, Odojevceva Irina, Jelagin Ivan, Narokov Nikolai, Moršen Nikolai

1960—80-nded voded

Runoišt

Runokirjutajad-kuz'kümnenikad

1970−1980. voziden ičepästand da sen jäl'gendajad

Nügüd'aigaižen prozan čuradused

• Proz voinan polhe — Astafjev Viktor — «Kirotud da riktud» (roman), Jermakov Oleg — «Afganižed sanutesed», «Živatan znam» i tž., Babčenko Arkadii — «Alahan-Jurt» i tž., Karasöv Aleksandr — «Čečenižed sanutesed».
• Küläproz — Rasputin Valentin — «Ivanan tütär', Ivanan mam», Nosov Jevgenii, Borodin Leonid — «Čudon da opalan voz'», Jekimov Boris — sanutesed, Ličutin Vladimir — sanutesed, Lihonosov Viktor — sanutesed, Peskov Vasilii — sanutesed, Možajev Boris, Popov Valerii, Klüčaröva Natalja
• Solženicin Aleksandr — «Kut meile sauda Venämad», «Venäma lanktusen aigan», «Kaks'sadad vot ühtes», Iskander Fazil' — sanutesed («Sofičk» i tž.), Ritheu Jurii, Popov Jevgenii, Gorenštein Fridrih, Ahadov El'dar — «Loičend sinuhu polin», «R-127», «Kujumb», «Pohjoižsanutesed»
• Vanhembad «postmodernistad» — Bitov Andrei — «Uradmel'žed», «Pert'kulu carita», Aksönov Vasilii — «Moskvan saga», «Vol'teran polenpidajad», Limonov Eduard, Tolstaja Tatjana — «Kis'», Petruševskaja Lüdmila
• «Metafizine realizm» — Mamlejev Jurii, Makejeva Natalja, Makanin Vladimir — «Andergraund», «Keskitandan süžet» (sanutez), «Tabatud mez' Kaukazas» (sanutez), Miloslavskii Jurii — «Lift» (starin), Jerofejev Viktor — «Venälaine käbedmod» (roman), Slavnikova Ol'ga — «Koiran surtte surenzoittud keričaine», «2017», Pavlov Oleg — «Jäl'gmäižiden päividen starinad», «Step'kirj».
• Norembad «postmodernistad» — Pelevin Viktor — «Omon Ra», «Gavedin elo», «Čapajev i tühjuz», «Generation P», «DPP(NN)», «Toižen polen pühäkirj», «Empire V», Sorokin Vladimir — «Nelliden südäimed», «Sinivauged razv», «Jä», Berg Mihail — «Igähine žid», «Vasilii Vasilijan poig», «Ros da minä», «Onetoi duel'», Ulickaja Lüdmila — «Sonäine», «Medeja da hänen lapsed», «Kukockijan kazus», Pjecuh Väčeslav — «Uz' Moskvan filosofii», Azol'skii Anatolii — «Laptaline ristit», Lipskerov Dmitrii — «Čančžoen nell'kümne vot», Kononov Mihail — «Alastoi pionerk» (roman), Rubina Dina — «Irdan päipaštokahal polel», Bikov Dmitrii — «Oigedkirjutamine», «Evakoičii», «ŽD», «Boris Pasternak», Marusä Klimova — proz, Jelizarov Mihail — proz
• «Uz' realizm» — Šiškin Mihail — «Veneran hibuz», Gelasimov Andrei — «Manitusen voz'», Zaiončkovskii Oleg, Varlamov Aleksei, Dmitrijev Andrei (kirjutai), Slapovskii Aleksei, Butov Mihail, Iličevskii Aleksandr, Lapin Boris, Ganijeva Alisa
• Jumoristad da satiran kirjutajad — Veller Mihail, Gorin Grigorii, Ardov Viktor — «Legendarine Ordink», Žvaneckii Mihail
• Avangardistad — Bičkov Andrei, Kupräšina Sofja, Marsovič Ruslan, Jarkevič Igor'.

Prozan kirjutajad

• Bikov Dmitrii
• Griškovec Jevgenii
• Jelizarov Mihail
• Ivanov Aleksei
• Karasöv Aleksandr
• Lipskerov Dmitrii
• Makanin Vladimir
• Pelevin Viktor
• Petruševskaja Lüdmila
• Prilepin Zahar
• Rubina Dina
• Saveljev Igor'
• Senčin Roman
• Slavnikova Ol'ga
• Snegiröv Aleksandr
• Sorokin Vladimir
• Šargunov Sergei
• Šiškin Mihail
• Ulickaja Lüdmila
• Jarkevič Igor'

Arvostelijad

• Ankudinov Kirill
• Ganijeva Alisa
• Miznikov Aleksandr
• Pustovaja Valerija
• Saveljev Igor'
• Safronova Jelena

20. voz'sadan aigan venälaine literatur lapsiden täht mäni änikoičendale politižiden süiden tagut päazjas. Kornei Čukovskii-runokirjutai zavodi kirjutada ezinenas mugoižid runoid, miččid oma mel'he lapsile. Äjad runokirjutajad tuliba hänen jäl'ghe: Agnija Barto, Samuil Maršak, Sergei Mihalkov, Grigorii Oster, Genrih Sapgir, Roman Sef, Irina Tokmakova, kudamb om tetab ičeze sarnoil-ki, Boris Zahoder, hän om znamasine känduzkirjutai, tegi tundmust venälaižid mail'man klassiženke literaturanke lapsiden täht.

Prozankirjutajad — Lev Kassil', Nikolai Nosov, Viktor Dragunskii, Viktor Golävkin, hö sädiba sanutesid, miččiš päheng om jalotabaine da šal'koda prihaine starinoičeb kaikiš azjoiš, Arkadii Gaidar, Vladimir Sutejev, mitte om sarnoiden tegii, kuvatai da animacijantegii, Vil'jam Kozlov, Vitalii Gubarev, Anatolii Aleksin, Anatolii Ribakov, Sofja Prokofjeva, Eduard Šim, mugažo Eduard Uspenskii, kudamb tegi melel Čeburaškad — rahvahan sarnališt personažad.

• Venälaižiden klassikoiden literatur lib.ru-saital. (ven.)
• 10.-20. voz'sadoiden venälaine literatur youtube.com-saital. (ven.)
• Svätopolk-Mirskii Dmitrii Petrovič. VENÄLITERATURAN ISTORII Amussai vodehepäi 1925 Zernovan R. kändmine anglijan kelespäi — Overseas Publications Interchange Ltd London 1992 (ven.)