Qanotli Raketa

Samolyot (klassik) sxema boʻyicha ishlab chiqilgan qanotli raketaning eskirgan nomi — snaryadli samolyot boʻlgan ammo bu atama hozirgi kunga kelib foydalanishdan chiqib ketgan. Sababi shundaki u „planning bombs“ deb ham atalgan va shu sababdan ham bu chalkashlikka olib kelgan. Koʻpincha, „qanotli raketa“ atamasi inglizcha „sruise missile“ atamasining ekvivalenti deb qaraladi, ammo ikkinchisi faqat nishonga parvozning katta qismi doimiy tezlikda amalga oshiriladigan boshqariladigan raketalarni nazarda tutadi.

Kamchiliklari

• Nisbatan past tezliklar (tovush tezligi tartibida ~ 1150 km/soat).
• Boshqa oʻq-dorilarga nisbatan yuqori narx.
• Yadroviy zaryadlardan tashqari barcha portlovchi zaryadlarning nisbatan past quvvati.

Samolyotlar bilan taqqoslaganda, qanotli raketaning asosiy afzalligi uning uchuvchisiz boshqarilish qobiliyati hisoblanadi, bu ham odamlarni qutqarish, ham uning hajmini kamaytirish va shu bilan aniqlashni qiyinlashtiradi. Qanotli raketalar bir martalik foydalanish uchun moʻljallanganligi sababli, ular dvigatel va boshqa birliklarning manbalariga nisbatan kamroq qatʼiy talablarga boʻysunadi.

 

 

Amalda, boshqarilmaydigan raketalar (chang dvigatelli) Yevropada 19-asrning boshlarida keng qoʻllanila boshlangan.

• 1913-yilda nemis maktabining fizika oʻqituvchisi Wirth uchuvchisiz uchish apparati uchun radio boshqaruv tizimini ishlab chiqdi va uni sirk arenasida samolyotning kichik modelini boshqargan.
• Fransiyada 1914-yilning yozida amerikalik Elmer Sperrining giroskopik avtopiloti birinchi marta Amerikaning Curtiss kompaniyasining samolyotida sinovdan oʻtkazilgan hamda bu uchuvchining aralashuvisiz samolyotni maʼlum bir yoʻnalishda ushlab turish imkonini yaratgan.

Shu bilan birga, Britaniyada harbiylarning buyrug'i bilan Archibald Lou dirijabllarni va yerdagi nishonlarni yoʻq qilish uchun radio boshqariladigan „uchar bomba“ ustida ishlashgan. Birinchi parvoz urinishi 1917-yil 21-martda amalga oshirilgan va halokat bilan yakun topgan. Shunga oʻxshash loyiha Genri Folland tomonidan ham ishlab chiqilgan. Samolyotning uzunligi taxminan 6-7 metr, ogʻirligi taxminan 230 kg va dvigateli 35 ot kuchiga ega boʻlgan. Bu modifikatsiya „Aircraft Establishment Royal Aircraft Factory“ tomonidan ishlab chiqarilgan. 1917-yil iyul oyida uchta muvaffaqiyatsiz parvoz urinishlari natijasida bu loyihaning ham yopilishiga toʻgʻri kelgan.

Qanotli raketalari boʻlingan

• toʻlov turi boʻyicha:
  • yadro quroli bilan
  • oddiy jihozlar bilan
• hal qilinishi kerak boʻlgan vazifalar boʻyicha (tayinlash):
  • strategik
  • taktik
  • operativ-taktik (koʻpincha kemaga qarshi)
• asoslangan turi:
  • yerusti
  • havo
  • dengizchilik
  • suv ostida

Hozirgi vaqtda kemalar, raketa katerlari va suv osti kemalari dengizdan uchiriladigan qanotli raketalar bilan jihozlangan.

 

• MGM-1 Matador — bu taktik qanotli raketa.
• SM-62 Snark — qitʼalararo qanotli raketa (muqobil belgilari: MX775A, SSM-A-3).
• AGM-28 Hound Dog havodan uchiriladigan strategik qanotli raketa.
• AGM-86B havoda uchiriladigan qanotli raketadir.
• BGM-109 „Tomahawk“ — dengiz va quruqlikdagi strategik/taktik qanotli raketa.
• Harpun dengiz va havoda joylashgan kemalarga qarshi raketadir.
• AGM-129 ACM havodan uchiriladigan strategik qanotli raketa.
• AGM-158 JASSM havoda uchiriladigan taktik qanotli raketa.
• Fasthawk — bu tovushdan tez uchadigan, universal uchiriladigan qanotli raketa.
• X-51 — istiqbolli gipertovushli qanotli raketa.

Boshqa mamlakatlar

• Exocet (Fransiya)
• Aist (Belarus)
• Storm Shadow (Buyuk Britaniya/Fransiya)
• KEPD-150/350 TAURUS (Germaniya/Shvetsiya)
• HOPE/HOSBO (Germaniya, istiqbolli)
• YJ-62 (Xitoy)
• YJ-82 (Xitoy)
• YJ-83 (Xitoy)
• Hatf-VII Bobur (Pokiston) — suv osti kemalari, yer usti kemalari va koʻchma quruqlik qurilmalaridan foydalanish uchun moʻljallangan. Tezlik — 880 km/soat, masofa — 700 km, jangovar kallak — yadro/anʼanaviy
• Gabriel Mk1 (Isroil)
• Xiongfeng 2E (Tayvan)
• AM-1 Tabano (Argentina)
• Meskat (Eron), X-55 bazasida, masofasi 2000 km
• Neptun (Ukraina)