Plato

Wakasanga sukulu ya Platonist ya vyakuganiza na Academy, iyo ikava sukulu yakwamba kweneso yapachanya chomene mu chilwa cha Ulaya (Europe).

Pamoza na msambizi wake, Socrates, na msambili wake , Aristotle, Plato wakaŵa mlala wa vyakuganiza mu mbili ya vyakuganiza ya charu cha Greece Wachiyamwaka na Kumanjililo gha dazi na pakati cha Kumafumilo gha Dazi, na pakati chakumafumilo gha dazi ghakafuma kwa iye. Kweneso walikusintha chipembezo na vya uzimu. Vya neoplatonism ivo vikava vya wakung'anamulila wake zina lake Plotinus vyose vikatolapo luwande pakusintha chi Khirisitu kwizila mu vadada va mpingo ngati ni Augustine)na chi Silamu (kwizila ngati mwa Al-Farabi). Mu nyengo ziphya, Friedrich Nietzche wakaona ngati mwambo wa Kumanjililo gha Dazi wose ukunyololeka na Plato (mwakumanyikwa nakuchema chi Khirisitu "Platonism for the masses"), apo Alfred North Whitehead wakati : "vinandi vyakuchitika mu mwambo waku Ulaya vyose vikuyenda mwa Plato."

Plato wakaŵa wakulemba nkhani zakuyowoya vanthu ŵaŵili kweneso wakuona vya kayowoyelo mu vyakuganiza. Wkapanga masuzgo agho ghakagwiliskika pakuganiza. Vyakuchitika vyake vyakumanyikwa chomene ni zeru (ganizo) iyowakapeleka ya Forms yakumanyikwa na chifukwa, iyo ikulongosola kuti Plato wakuyimila ngati ni zgolo la vya mlengalenga lakumanyikwa kuti Platonism (iloso likumanyikwa kuti Platonic realism panji Platonic idealism). Ndiyeso ni zina la chitemwa chambula chigololo chakuchemeka Chitemwa cha Plato (Platonic Love) na Platonic solids.

Zeru zake za iye Plato, kusazgapo na Socrates zakuganiza zikayamba na kukhumbila vyakuchitika ngati ni vya pre-Socratics Pythagoras, Heraclitus na Parmenides, nangauli vinandi vikumanyikwa chala vya ŵanthu aŵa chifukwa vyose ivi tikumanya vikufumilaso kwa iyeso Plato. Vyakulemba vya Plato na zintchito zake zikugomezgeka kuti zilikupona vyaka vyakujumpha 2,400. Ntchito zinandi za Plato zilikulembeka na kusambizgika.

Kubabika na banja

Ni vidoko chomene ivo vikumanyikwa vya mbili yakale ya Plato. Wakaŵa waku banja la aristocrat na banja lakutukuka. Mwakutolela na vyakulemba vya Diogenes Laërtius, awiske ŵa Plato a Ariston ŵakafumilo mu nyumba ya Fumu ya ku Athens, Codrus, na fumu ya Messenia, Melanthus. Mwakulingana na mwambo wa Hellenic , Codrus vikagomezgeka kuti wakafumila ku banja la chiuta ngoza, Poseidon. Kwizila mu ndopa yakwa nyina , Plato wakaŵa mubala wa Solon.

Anyina ŵa Plato ŵakaŵa a Perictione, awo wakanyadiskanga kuti banja lawo lili pa ubale na mpangi malango kweneso wakulemba mazgo gha nyimbo zina lake Solon,yumoza wa ŵanthu 7 ŵavyakulemba malango, uyo wakapanga malango gha Draco (kuuska lango lakukoma munthu pala wananga). Perictione wakaŵa mkulu wa Charmides kweneso muphwa wa Critias. wose ŵawili aŵa ŵakaŵa ŵakumanyikwa ngati mba Thirty Tyrants,ŵakuchemeka Thirty, the brief oligarchic regime (404–403 BC), uwo ukalondezgapo kuwa kwa Athens kuumalilo kwa Nkhondo ya Peloponnesian (431–404 BC). Kwizila mu vyakulemba vinyake, Ariston wakachichizga vilato vykae pa Perictione, kwene wakatondeka; ndipo chiuta wangoza wakale wapanyengo iyo wakuchemeka Apollo wakamuonekela mu mboniwoni ndipo paumalilo Aristonwakamuleka Perictione unmolested.

Siku leneko na zuŵa lakubabikila Plato likumanyikwa chala. Kutolela na vyakulemba vyakale, ŵasambili ŵanandi ŵasono ŵakuganiza kuti wakababikila ku Athens panji ku Aegina pakatipa 429 na 423 BC, Nkhondo ya Peloponnesianyati yayamba waka.