Ригоберта Менчу

Җенес	хатын-кыз
Ватандашлык	Гватемала
Тугандагы исем	исп. Rigoberta Menchú Tum
ХФӘ билгесе	riɣoˈβeɾta menˈtʃu
Туу датасы	9 гыйнвар 1959 (65 яшь)
Туу урыны	Ла-Чимель[d], Успантан[d]
Һөнәр төре	сәясәтче, язучы, автобиограф, хокук яклаучысы
Башкарган вазыйфа	Посол доброй воли ЮНЕСКО[d]
Сәяси фирка әгъзасы	Winaq[d]
Әгъзалык	Римский клуб[d] һәм Нобелевская женская инициатива[d]
Бүләкләр	почётный доктор Сарагосского университета[d] (1995) почётный доктор Университета Лас-Пальмас-де-Гран-Канария[d] (2001) почётный доктор Университета Тромсё[d] почётный доктор Мадридского автономного университета[d] почётный доктор Севильского университета[d] UNESCO Prize for Peace Education[d] (1990)
Социаль медиаларда күзәтүчеләре	39 555
	Ригоберта Менчу Викиҗыентыкта

Хокук яклаучы, Гватемаланың җирле халкы хокуклары өчен көрәшче, тынычлык буенча 1992 елгы Нобель премиясе һәм 1998 елда Принц Астурийский премиясе лауреаты. ЮНЕСКОның ирекле ихтыяр илчесе. «Мин, Ригоберта Менчу» (1983) һәм «Чикләрне кисеп үткәндә» дигән ике автобиографик әсәр авторы.

Биографиясе

Берничә католик мәктәптә башлангыч белем ала. Мәктәпне тәмамлагач, 1960-1996 еллардагы ватандашлар сугышларында Гватемала гаскәрләре тарафыннан кеше хокукларының бозылуына каршы кампанияләрнең актив катнашучысы була.

1981 елда Мексикага кача.

1982 елда «Минем исемем Ригоберта Менчу. Минем вөҗданым ничек уянды» (исп. Me llamo Rigoberta Menchú y así me nació la conciencia) дигән автобиографиясен нәшер итә, ул аның интервьюлары нигезендә языла. Китапны Венесуэладан чыккан антрополог һәм журналист Элисабет Бургос төзи. Китап инглиз теленә тәрҗемә ителә һәм «I, Rigoberta Menchú» дип атала. Ул авторга зур уңыш китерә.

1991 елда Менчу Берләшкән Милләтләр Оешмасының Җирле халыклар хокуклары турында декларациясен әзерләүдә катнаша. Сесар Монтес аның якын ярдәмчесе була.

Гватемалада ватандашлар сугышы тәмамлангач, Менчу Гватемала хунтасы әгъзаларын Испания судларында җаваплылыкка тарту кампаниясен башлый. 1999 елда ул Испания судына Гватемалада хәрби җинәятчеләрне эзәрләп булмавы турында шикаять яза. Испанияда, кәгазь бирүченең Гватемалада даулашу мөмкинлекләрен тулысынча кулланып бетмәвенә нигезләнеп, яуны кабул итмиләр. 2006 елның 23 декабрендә Испания Гватемаладан иске хөкүмәтнең геноцидта һәм җазаларда гаепле җиде әгъзасын экстрадицияләү таләбен куя. Алар арасында Эфраин Риос Монтт һәм Оскар Умберто Мехиа Викторес кебек элекке диктаторлар да була. Испаниянең Югары суды чыгарган карарга таянып, чит илләрдә кылынган геноцид турындагы эшләр, алар Испания гражданнарына кагылмаса да, Испания судларында карала ала.

Менчу шулай ук медицина өлкәсендә эшкуарлыкка да тотына. Мексикада Salud para Todos («Бөтенесе өчен дә саулык») һәм «Farmacias Similares» дигән компанияләрнең җитәкчесе була, алар халыкка арзан дарулар тарата.

2007 елның 12 февралендә Менчу җирле халыкның Encuentro por Guatemala дигән сәяси партиясен оештыра һәм Гватемала президентын сайлауга үзенең кандидатурасын күрсәтә. 2007 елның 9 сентябрендә үткән сайлауда ул тавышларның 3,1 процентын ала. 2009 елда элеккесенә охшаш «Уйнак» (Winaq) партиясен оештыруда катнаша. 2011 елгы сайлауда Сулларның Киң фронт кандидаты була һәм тавышларның 3,3 процентын ала.

Әдәбият

Ament, Gail. «Recent Maya Incursions into Guatemalan Literary Historiography». Literary Cultures of Latin America: A Comparative History. Eds. Mario J. Valdés & Djelal Kadir. 3 Vols. Vol 1: Configurations of Literary Culture. Oxford: Oxford University Press, 2004: I: 216-215.
Arias, Arturo. «After the Rigoberta Menchú Controversy: Lessions Learned About the Nature of Subalternity and the Specifics of the Indigenous Subject» MLN 117.2 (2002): 481-505.
Beverley, John. «The Real Thing (Our Rigoberta)» Modern Language Quarterly 57:2 (June 1986): 129-235.
Brittin, Alice A. "Close Encounters of the Third World Kind: Rigoberta Menchu and Elisabeth Burgos's Me llamo Rigoberta Menchu". Latin American Perspectives, Vol. 22, No. 4, Redefining Democracy: Cuba and Chiapas (Autumn, 1995), pp. 100-114.
De Valdés, María Elena. «The Discourse of the Other: Testimonio and the Fiction of the Maya.» Bulletin of Hispanic Studies (Liverpool), LXXIII (1996): 79-90.
Feal, Rosemary Geisdorfer. «Women Writers into the Mainstream: Contemporary Latin American Narrative». Philosophy and Literature in Latin America. Eds. Jorge J.E. Gracia and Mireya Camurati. New York: State University of New York, 1989. An overview of women in contemporary Latin American letters.
Golden, Tim. «Guatemalan Indian Wins the Nobel Peace Prize»: New York Times (17 октября, 1992): p.A1,A5.
Golden, Tim. «Guatemalan to Fight On With Nobel as Trumpet»: New York Times (19 октября, 1992): p.A5.
Gossen, Gary H. «Rigoberta Menchu and Her Epic Narrative». Latin American Perspectives, Vol. 26, No. 6, If Truth Be Told: A Forum on David Stoll's "Rigoberta Menchu and the Story of All Poor Guatemalans" (Nov., 1999), pp. 64-69.
Gray Díaz, Nancy. «Indian Women Writers of Spanish America». Spanish American Women Writers: A Bio-Bibliographical Source Book. Ed. Diane E. Marting. New York: Greenwood Press, 1990.
Millay, Amy Nauss. Voices from the Fuente Viva: The Effect of Orality in Twentieth-Century Spanish American Narrative. Lewisburg: Bucknell University Press, 2005.
Logan, Kathleen. «Personal Testimony: Latin American Women Telling Their Lives». Latin American Research Review 32.1 (1997): 199-211. Review Essay.
Nelan, Bruce W. «Striking Against Racism». Time 140:61 (26 октября, 1992): p. 61.
Stanford, Victoria. "Between Rigoberta Menchu and La Violencia: Deconstructing David Stoll's History of Guatemala» Latin American Perspectives 26.6, If Truth Be Told: A Forum on David Stoll's "Rigoberta Menchu and the Story of All Poor Guatemalans" (Nov., 1999), pp. 38-46.
---. «From I, Rigoberta to the Commissioning of Truth Maya Women and the Reshaping of Guatemalan History». Cultural Critique 47 (2001) 16-53.
Sommer, Doris. "Rigoberta's Secrets" Latin American Perspectives, Vol. 18, No. Өч, Voices of the Voiceless in Testimonial Literature, Part I. (Summer, 1991), pp. 32-50.
Stoll, David «I, Rigoberta Menchu and the Story of All Poor Guatemalans» (Westview Press, 1999)
---. «Slaps and Embraces: A Rhetoric of Particularism». The Latin American Subaltern Studies Reader. Ed. Iliana Rodríguez. Durham: Duke University Press, 2001.
Ward, Thomas. La resistencia cultural: la nación en el ensayo de las Américas. Lima: Universidad Ricardo Palma, 2004: 285-302,
Zimmerman, Marc. "Rigoberta Menchú After the Nobel: From Militant Narrative to Postmodern Politics. The Latin American Subaltern Studies Reader. Durham: Duke University Press, 2001.