Адыгея
Адыге́я Республикасы́ (Адыгея, адыг.
 Байрак  Илтамга | |
| Башкала | Майкоп |
|---|---|
| Халык саны | 463 167 (1 гыйнвар 2021)  |
| Нигезләнгән | 1991 |
| Сәгать кушагы | Мәскәү вакыты |
| Рәсми тел | рус теле, адыгэ теле |
| География | |
| ИҖБ | Россия |
| Мәйдан | 7,600 км² |
| Координатлар | 45°N 40°E |
| RU-AD | |
| Башлык исеме | Адыгея Республикасы башлыгы |
| Хөкүмәт башлыгы | Морат Кумпилов |
| Икътисад | |
| Башка мәгълүмат | |
| Ярдәм телефоннары | |
1922 елда Адыгея автономияле өлкәсе буларак нигезләнә.
Башкаласы — Майкоп шәһәре.
Географик мәгълүмат
Рельеф
Республиканың төньяк өлеше тигезлек, көньякта — Зур кавказ таулары урнаша. Адыгея территориясенең якынча 40 % урманнар алып тора.
Климат
Республикада уртача-континенталь климат, җәй көне июль аенда уртача температура +28 °С, кыш көне гыйнвар аенда −2 °С.
Гидрография
Адыгеяның иң зур елгалары: Кубань, Лаба, Белая.
Чиктәшлек
Адыгея Россия Федерациясе субъектлары һәм чит ил дәүләтләре белән чиктәш түгел.
Тарих
Адыгея территориясе 1922 елда формалаша. Республика территориясендә археологик бронза һәм тимер гасырларга караган һәйкәлләр бар. Адыгейлар төрле вакытларда ирекле халык булып яши, әмма Кавказ сугышы нәтиҗәсендә, 1859-1864 елларда адыгейларның күбесе Госман империясенә, калганнары Кубаньның сул ягына күченә.
Адыгея Республикасы 1922 елның 27 июлендә Чиркәс (Адыгея) автоном өлкәсе буларак барлыкка килә, үзәге — Краснодар шәһәре, соңрак 1928 елда исеме Адыгея автоном өлкәсе дип үзгәртелә. 1936 елның 10 апрелендә өлкәнең үзәге Майкоп шәһәре күчерелә. 1990 елның 5 октябрендә Адыгея АССРы формалаша, ә 1992 елның 24 мартынан Адыгея Республикасы төзелә.
2007 елдан республиканың президенты — Аслан Тхакушинов.
Халык
Халык — 440 327 кеше (2011), шәһәрдә яшәүчеләр — 52,6 % (2006).
| Халык | 1979 елдагы сан мең (*) | 2002 елдагы сан мең (* 2012 елның 26 гыйнвар көнендә архивланган.) | 2010 елдагы сан мең |
|---|---|---|---|
| Руслар | 285,6 (70,6 %) | 288,3 (64,5 %) | 270,7 (63,6 %) |
| Адыгейлар | 86,4 (21,4 %) | 108,1 (24,2 %) | 107 (25,2 %) |
| Әрмәннәр | 6,4 (1,6 %) | 15,3 (3,4 %) | 15,6 (3,7 %) |
| Украиннар | 12,1 (3,0 %) | 9,1 (2,0 %) | 5,9 (1,4 %) |
| Курдлар | … | 3,6 | 4,5 (1,1 %) |
| Черкеслар | … | … | 2,7 (0,6 %) |
| Татарлар | 2,4 | 2,9 | 2,6 (0,6 %) |
| Чегәннәр | 1,1 | 1,8 | 2,4 (0,5 %) |
| Белоруслар | 2,2 | 1,9 | … |
| Греклар | 1,0 | 1,7 | … |
| Әзериләр | … | 1,4 | … |
| Алманнар | 1,4 | 1,2 | … |
| Чеченнар | … | 1,1 | … |
Татарлар Адыгеядә Киров (Шовгенов районы), Политотдел, Отрадный (Кошехабль районы), Афипсип (Тахтамукай районы) авылларында, Майкоп шәһәрендә яшиләр.
Административ-территориаль бүленеш
Республикада 2 шәһәр округы — Майкоп һәм Адыгейск, 7 муниципаль район, 5 шәһәр җирлеге — шәһәрсыман бистәсе, 48 авыл җирлеге, 225 авыл торак пункты (2006).
Шәһәр округлары:
- Адыгейск шәһәре;
- Майкоп шәһәре.
Муниципаль районнар:
- Гиагинская районы;
- Кошехабль районы;
- Красногвардейское районы;
- Майкоп районы;
- Тахтамукай районы;
- Теучеж районы;
- Шовгенов районы.
Торак пунктлар
| Торак пункт исеме | 2010 елдагы халык саны буенча мең |
|---|---|
| Майкоп |  166,5 |
| Яблоновский |  26,8 |
| Энем | 18,0 |
| Гиагинская | 15,0 (2008) |
| Адыгейск | 14,7 |
| Ханская | 11,1 (2008) |
| Тульский | 10,7 |
| Красногвардейское | 9,0 (2008) |
| Кошехабль | 7,7 (2008) |
| Каменномостский | 7,2 |
| Дондуковская | 6,5 (2008) |
| Тлюстенхабль | 5,5 |
| Тахтамукай | 5,2 |
Дин
Адыгеяда яшәүчеләр төрле дин вәкилләре.
Адыгейларның күпчелеге һәм анда яшәүче татарлар да нигездә мөселманнар.
Адыгеяда яшәүче руслар, украиннар һәм беларуслар христиан динендә.
Халыкның берничә өлеше атеист.
1994 елда Майкоп шәһәрендә чиркәү төзелә. Мөселман гыйбадәтханәләре бик аз була. 2000 елның 2 ноябрендә Майкоп җәмигъ мәчете ачыла. Мәчет ачылышы республика мөселманнары өчен истә калырлык вакыйга була.
Мәдәният
- «Нальмэс» — Адыгеяның дәүләт академия халык бию ансамбле.
Искәрмәләр
Чыганаклар
Сылтамалар
- Адыгея Республиканың рәсми сайты 2011 елның 15 май көнендә архивланган.
- Адыгея республикасы
 | Бу — Русия географиясе буенча мәкалә төпчеге. Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп,  Википедия проектына ярдәм итә аласыз. |
This article uses material from the Wikipedia Tatarça / Татарча article Адыгея, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Мәгълүмат CC BY-SA 4.0 буенча таратыла (әгәр башкасы күрсәтелмәсә). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Tatarça / Татарча (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.