Taniel Varujan

Taniel Varujan
Doğum	20 Nisan 1884(1884-04-20) Çayboyu, Osmanlı imparatorluğu
Ölüm	26 Ağustos 1915 (31 yaşında)
Meslek	Yazar ve şair
Vatandaşlık	Osmanlı Ermenisi
Eğitim	Gent Üniversitesi
Tür	Pastoral şiirler
Partner	Araksi Taşçıyan
Çocuklar	3

Yaşadığı dönemin en önemli Ermeni şairlerinden birisidir. En ünlü eseri, ölümünden sonra yayımlanan "Hatsin Yerkı” (Ekmeğin Şarkısı) adlı şiir kitabıdır.

Ailesi, gençlik yılları ve öğrenimi

20 Nisan 1884 tarihinde Sivas Vilayeti'nde Katlolik Ermenilerin yaşadığı Periknik köyünde (bugünkü Dörteylül) doğdu. Annesi Takuhi Bağdigyan, babası Krikor Çabukkâryan’dır. Taniel Varujan, dört çocuklu ailesinin ilk çocuğudur. Kardeşlerinin adları Vahan (d.1900), Arşag ve Bedrus’dur (d.1908).

Köyündeki ilkokulu bitirdikten sonra12 yaşında İstanbul'a giden Varujan, 1896-1898 yıllarında Venedik Mıhitarist Rahipleri’nin Beyoğlu'nun Sakızağacı semtindeki okulunda, 1908-1902 yıllarında Mıhitaryanların Kadıköy'ün Moda semtindeki yatılı okulunda eğitim gördü. Yeteneği bu okulda Mıhitarist rahipler, bilhassa okul müdürü Peder Arisdages Kaskandilyan tarafından fark edilince 1902’de Venedik’teki Murat-Rafaelyan Koleji’ne gönderildi. Venedik’te kolejin ardından Belçika’da üniversite öğrenimi gördü. 1905 yılında bir sanayi kenti olan Gent şehrindeki Gent Üniversitesi’ne yollandı. Siyaset bilimi, felsefe, sosyoloji , edebiyat ve ekonomi eğitimi aldı.

Gent şehrinde işçi sınıfının çalışma koşullarını gören Varujan, komünist hareketten etkilendi. Yüksek tahsili sırasında Fransız ve İtalyan edebiyatıyla, Flaman sanatıyla tanıştı. Yoksulluk, alın teri, emek, aşk ve yurtseverlik üstüne şiirler yazdı. Çocukluğunun geçtiği köyü ve Anadolu'nun basit köy yaşantısını da bir çok şiirine konu edinen Varujan, 20. yüzyıl başında Ermeni toplumunun umutlarını şiirlerinde dile getirdi. Üniversite yıllarında şiirleri Pazaveb, Anahid, Keğuni, Razmig, Şirag, Hayrenig gazetelerinde yayımlandı.

İlk şiir kitabı "Ürperişler" (Sarsurner), 1906’da Venedik’te; ikinci kitabı "Kırım" (Çartı) Paris’te 1908’de yayımlandı. Aynı yıl İstanbul’da "Kavmin Yüreği" (Tseğin sirdi) adlı kitabı yayımlandı. Bu eserde 19. yüzyılda Ermeni halkı üzerindeki baskılar sonucu halkın bütün ümitlerinin yok edildiğini anlattı.

Öğretmenlik yılları

 

1909 yılında üniversiteyi bitirip doğduğu köye döndü. Anadili dışında Fransızca, İtalyanca, Latince ve klasik Ermenice konuşan Varujan, öğrenimi sırasında diplomat olmayı düşünüyordu. Ancak yurda dönünce radikal bir karar değişikliği ile öğretmenliğe başladı. Sivas Aramyan Okulu’nda (1909-1911) ve Tokat’ta (1911-1912) öğretmenlik yaptı.

Öğrencilerinden Araksi Taşçıyan'a (d. 1892 - ö. 1967) aşık oldu. 1910 yılında, Tokat’ta evlenen çiftin üç çocuğu oldu (kızları Veronika ile oğulları Hayk ve Armen).

1912 yılından itibaren İstanbul'da yaşadı. Beyoğlu'nda bulunan Lusavoriçyan Ermeni Katolik Okulu’nun müdür olarak atandı ve bu okulda birçok öğrenci yetiştirdi.

1912’de çıkan "Pagan Şarkılar” (Hetanos yerker), hayattayken yayımlanan son kitabı oldu. Politik nitelikli şiirlerinin yer aldığı bu kitapta yer alan ve daha önce 1 Mayıs 1912 tarihinde, Azadamart gazetesinin 874. sayısında yayınlanan "1 Mayıs" şiirinin 1 Mayıs ile ilgili olarak Osmanlı coğrafyasında yayımlanan ilk şiir olduğu düşünülür.

İstanbul’a yerleştikten sonra zamanın önemli Ermeni aydınlarından oluşan geniş bir çevre edindi. 1914’te Mehyan (Tapınak) adlı edebi derginin yazı işlerinde yer aldı. Yedi sayı çıkan Mehyan, "Golgotha Çiçekleri" (Golghgotayi Dzağikner) adlı edebî topluluğun yayın organıdır.

Tutuklanması ve öldürülmesi

 

Taniel Varujan'ın adı, 1915’te İttihat ve Terakki hükûmetinin hazırladığı tutuklanacak Ermeni aydınlarının adını içeren 235 kişilik listede yer aldı. 24 Nisan 1915'te Elmadağ’da Yeni Nalbant Sokak’ta, Karavela Apartmanı'ndaki evinde tutuklandı ve Çankırı'ya sürgün edildi. Şiirlerinin yer aldığı deftere de el konuldu.

Bir kaç ay sonra Dâhiliye Nazırı Talat Bey, Çankırı’ya gönderilen Ermeni aydınlarının serbest bırakılıp İstanbul dışında diledikleri yere gidebilmeleri için şartlı af getirdi. Ancak bir karışıklık sonucu serbest bırakılacakların listesinde, daha önce serbest kalmış 5 kişinin ismi yer almış, halen tutuklu bulunan ve aralarında Varujan ve bir başka Ermeni şair Rupen Sevag'ın da olduğu 5 kişinin ismi ise listede yer almamıştı.

Varujan tutuklandıktan dört ay sonra şair Rupen Sevag, demirci Vahan Kahyayan, mücellit Onnik Mağazacıyan, fırıncı Artin Boğosyan ile birlikte resmi görevliler eşliğinde Çankırı’dan Ayaş’a götürülürken yolda Kürt eşkıya reisi Halo ve çetesinin saldırısına uğradı ve Tüney köyü civarında işkence edilerek öldürüldü.

 

Öldürülmeden önce yeni bir şiir kitabı üzerinde çalışan Varujan'n şiirlerinin bulunduğu defter, eşi Araksi Çubukkâryan’ın ısrarlı çabaları sonucu 1919 yılında, belli bir bedel karşılığında polisin elinden kurtarılmıştır.

Defterdeki şiirleri, 1921'de İstanbul'da "Hatsin Yerkı" (Ekmeğin Şarkısı) adıyla yayımlandı. 29 şiirin yer aldığı eser, şairin köy yaşamını konu alan şiirlerden oluşur. Kitapta son şiir olarak yer alması planlanan "Ekmeğin Şarkısı" adlı şiir ile "Un", "Ahır", "Maya", "Fırın", "Memleket Sofrası" adlı şiirler kayıptır.

Türkçesi Ohannes Şaşkal çevirisiyle 2020'de yayımlanmıştır.

• Sarsurner (Ürpertiler), 1906 Venedik
• Çart (Kıyım), 1908 Paris
• Drdunçk Y. Demircibaşyani (Yeğiya Demircibaşyan’ın Yakınmaları), Sivas
• Tseğin Sirdı (Kavmin Yüreği), 1908 İstanbul
• Hetanos Yerker (Putperest Şarkılar), 1912, İstanbul
• Hatsin Yerkı (Ekmeğin Şarkısı), 1921, İstanbul

• Esajanian, Levon. Anmahner Taniel Varoujan (geankue yev kortzue) (Constantinople: Berberian, 1919). 3 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Yönetmenliğini Garo Berberian’ın yaptığı Taniel (2018) adlı 20 dakikalık kısa film, şair ve yazar Varujan’ın hikâyesini anlatır.