Eleştirel düşünme (kritik düşünme) akıl yürütme, analiz ve değerlendirme gibi zihinsel süreçlerden oluşan bir düşünme biçimidir.
Eleştirel düşünme yerine kimi zaman tartışma mantığı ya da biçim dışı (enformel) mantık terimleri de kullanılmaktadır. Sorgulama ve şüpheciliğe dayanan eleştirel düşünme sağduyu ve bilimsel kanıtlarla uyuşan net hükümlere varmak için somut veya soyut konular üzerinde düşünme süreçlerini de içermektedir. Bu yönüyle diğer bir düşünme biçimi olan yaratıcı düşünmeyi tamamlamaktadır.
Eleştirel düşünürler tüm duyulardan, yazılı veya sözlü ifadelerden, gözlem, deney ve akıl yürütmeden elde ettikleri verileri bir araya getirirler. Eleştirel düşünme bireyin tartışmaları safsatalardan ayırabilmesine, yargılama yetisinin gücüne, inançlarının şekillenmesine, yeğlemelerinin ve eylemlerinin doğru ve geçerli olmasına önemli katkıda bulunur.
Geliştirilen bir argümanın, ne denli eleştirel düşünme ürünü olduğunu anlamak için bir dizi ölçüte gereksinme bulunmaktadır. Bu ölçütlere göre bir argümanı inceleyerek, argümanın ulaştığı sonuçların sağlamlığının düzeyi hakkında fikir edinmek mümkündür. Eleştirel düşünceyi eleştirel olmayan düşünceden ayırmayı sağlayan başlıca düşünce özellikleri şunlardır:
Eleştirel düşünme süreci beş aşamadan oluşmakta ve ele alınacak konunun belirlenmesi ile başlamaktadır. Ardından konu ile ilgili veri, bilgi ve kanıtlar toplanmakta; farklı argümanlar ve bakış açıları incelenmekte; incelenen argümanların dayandığı varsayım, veri, bilgi ve kanıtlar gözden geçirilmektedir. İkinci aşamada elde edilen bulgular üçüncü aşamada bir değerlendirmeye tabi tutulmakta, gereksiz ya da geçersiz olanlar ayıklanmaktadır. Kalanlar arasındaki benzerlikler ve farklılıklar saptanmakta, bağlantılar ve ilişkiler tanımlanmaktadır. Dördüncü aşamada kalan veri, bilgi ve kanıtlar mantıksal bir çerçeveye oturulmaktadır. Beşinci ve son aşamada ise mantık çerçevesi içerisinde varılan sonuçlar sunulmakta; sonuçların geçerliliği ve sağlamlığı hakkında bir yargıya varılmaktadır.
Eleştirel düşünürler eleştirel düşünme süreci boyunca, ele alınan konuyu yeterince sağlam biçimde tartışabilmek için bir dizi beceriye gereksinme duymaktadır. Başlıca eleştirel düşünme becerileri şunlardır:
Eleştirel düşünme | Eleştirel olmayan düşünme |
---|---|
Mantıksal düşünme | Mantıksal olmayan düşünme |
Deneysel (ampirik) düşünme | Sezgisel düşünme |
Yararcı (pragmatik) düşünme | Arzuya dayalı düşünme |
Kuşkucu düşünme | Yetkeci (otoriteye dayalı) düşünme |
Yansıtmalı (reflektif) düşünme | Dogmatik düşünme |
Gerçekçi (realist) düşünme | İdealist düşünme |
İstatistiksel düşünme | Mutlakçı düşünme |
Çözümsel (analitik) düşünme | Vasat düşünme |
McKinsey Küresel Enstitüsü (MGI) tarafından geliştirilen modelde 5 ana 25 alt kategoride birçok yetkinliğin gelecekte ne kadar önemli olacağının analizi yapılmıştır. Bu analizin sonucunda ileri düzey okur-yazarlık ve eleştirel düşünme yetkinlikleri için 2030 yılında daha çok önemli olacağı gözlemlenmiştir. Grafikteki değişimde artış görülmüş ki aynı grafikte negatif eğilime sahip yetkinlikler de vardır.Değişim yüzdesindeki fark diğer bazı yetkinliklere göre az olsa da gelecekte daha bilinçli ve eleştirel düşünen bireylere ihtiyaç olacağı görülmektedir.
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Eleştirel düşünme, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.