Mäturidizm (arap.
Äbu Mänsur äl-Mäturidi , Mu'tazilitler we Jahmitler ýaly firgalar (akydadaky bidgatçylar) bilen jedellerde "akyl argumentlerini" we kelam subutnamalary ulanypdyr.
Äl-Mäturidiniň taglymatlary we ideýalary döwürdeşi Abul-Hasan al-Aşariniň pikirlerine köp meňzeýär (ýöne käbir bellikler bilen), ýöne tanyşlyk hakda ygtybarly maglumat ýok.
Maturidizm XIII asyrda ahyrynda emele gelýär we Osmanly döwründe musulman dünýäsinde iň uly täsir alýar. Maturidizm Hanafileriň köpüsi tarapyndan akyda mezhebi hökmünde kabul edilýär.
Maturidizmi esaslandyryjy Abu Mansur al-Maturidi (944-nji ýylda aradan çykan). "Samarkand mahalla Maturidde" dünýä indi. Äl-Mäturidiniň doglan senesi takyk däl, ussadlary barada hiç hili habar ýok, diňe Nasir ýa-da Nasr ibn Ýahýa al-Balhi we Muhammed ibn Mukatil ar-Razi ýaly birnäçe ussady agzalýar. Maturidler äl-Mäturidini “Mutakallimleriň ymamy” (imämul-Mutäkälimin) diýip atlandyrýarlar.
Äl-Mäturidi ölenden soň, Samarkanddaky okuwçylary we yzyna eýerijiler maturidi mezhebini ösdürip başladylar. Maturidleriň esasy traktatlaryny, şeýle hem Hanefi mezhebiniň fikh esaslary boýunça eserler ýazypdyrlar (Maturidleriň köpüsi Hanafi). Merkezi Aziýada maturidizm has giňden ýaýrap, şol ýeriň eýeleýän mezhebine öwrülýär.
Bu döwür maturidit ynançlarynyň doly kemala gelmegi bilen tapawutlandy.
Osman soltanlarynyň Maturid mezhebine eýerýändikleri sebäpli, Maturidizm Osman imperiýasynyň hemme ýerinde musulmanlaryň arasynda giňden ýaýrapdyr. Bu döwürde maturidizmiň tanymal wekillerinden (arap. المسايرة في العقائد المنجية في الآخرة — “äl-Musaýar fi-l-akaid äl-mänjiýä fi-l-ähira”) kitabynyň awtory "äl-Kamalä ibn äl-Humämä" belläp bolar. Bu kitap hatda häzirki döwre çenli hem medreselerde okadylýar.
Maturidiler Allanyň ähli sifatlaryny iki görnüşe bölýär:
Alladan başga hiç kime degişli däl sifatlary (sifätäz-zätiýä):
Maturidleriň arasynda 8 sany sifat aýdylýar (emma Aşarylaryň arasynda 7 sany sifat aýdýarlar):
Maturidiler jennetde musulmanlaryň Allany görmegi hakdygyny tassyklaýar, emma nähili boljakdygy hakda aýtmaýarlar. Sebäbi Alla hiç bir ýaradylan ýaly däldir.
Maturidileriň akydasyna görä, musulman günälerine toba etmän ölen bolsada eger imanly ölen bolsa hemişelik dowzahda galmaz.
This article uses material from the Wikipedia Türkmen article Maturidi, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Başga görkezilmedik bolsa, mazmun CC BY-SA 4.0 esasynda elýeterlidir. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkmen (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.