สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตน์ราชประยูร

2361 - 17 สิงหาคม พ.ศ. 2439) เป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชสมภพแต่เจ้าจอมมารดาทรัพย์ พระสนมเอก เมื่อวันอังคาร ขึ้น 11 ค่ำ เดือนอ้าย ปีขาล ตรงกับวันที่ 8 ธันวาคม พ.ศ. 2361 สวรรคตเมื่อวันจันทร์ ขึ้น 9 ค่ำ เดือน 9 ปีวอก ตรงกับวันที่ 17 สิงหาคม พ.ศ. 2439 สิริพระชันษาได้ 77 ปี

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาสุดารัตน์ราชประยูร
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น 3 พระองค์เจ้าชั้นเอก
ผู้สำเร็จราชการฝ่ายใน
รัชสมัย	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระราชสมภพ	8 ธันวาคม พ.ศ. 2361
สวรรคต	17 สิงหาคม พ.ศ. 2439 (77 ปี)
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3​

สมเด็จฯ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร เป็นพระขนิษฐาร่วมเจ้าจอมมารดาเดียวกับสมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ พระราชบิดาในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี จึงทรงมีศักดิ์เป็นพระราชปิตุจฉา (อาหญิง) ในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังทรงดำรงพระบรมราชอิสสริยยศเป็น สมเด็จเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ มีพระชนมายุได้ 8 พรรษา สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินีได้เสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 9 กันยายน พ.ศ. 2404 พระองค์เจ้าละม่อมก็ได้ทรงเลี้ยงดูพระองค์ พร้อมด้วยพระขนิษฐา และพระอนุชา ทุกพระองค์

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเคารพสมเด็จฯ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร และยกย่องเสมอพระราชชนนี ทรงออกพระนามว่า เสด็จยาย และโปรดให้พระราชโอรสพระธิดาออกพระนามว่า ทูลหม่อมย่า ทรงสถาปนาพระองค์เจ้าละม่อมเป็น พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมพระสุดารัตนราชประยูร เมื่อ พ.ศ. 2411 และในวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2416 ทรงเลื่อนเป็น พระเจ้าบรมมหัยยิกาเธอ กรมสมเด็จพระสุดารัตนราชประยูร เพราะได้ทำนุบำรุงพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมาแต่ยังทรงพระเยาว์ และเป็นผู้ได้สำเร็จราชการในพระบรมมหาราชวังฝ่ายใน ชาววังออกพระนามพระองค์ว่า ทูลกระหม่อมแก้ว

พระเจ้าบรมมหัยยิกาเธอ กรมสมเด็จพระสุดารัตนราชประยูร ประชวรด้วยพระโรคชรามาช้านาน จนวันที่ 17 สิงหาคม พ.ศ. 2439 พระอาการทรุดลง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงเสด็จไปเฝ้าที่พระตำหนัก จนพระเจ้าบรมมหัยยิกาเธอสิ้นพระชนม์ในเวลาเช้า 4 โมง 34 นาที โปรดให้อัญเชิญพระศพมาบำเพ็ญพระกุศล ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ประดิษฐานบนแว่นฟ้า 3 ชั้น ประกอบพระโกศทองใหญ่ ภายใต้เศวตฉัตร 5 ชั้น และในวันที่ 25 สิงหาคม ศกนั้น ก็ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาพระเกียรติยศ โดยพระราชทานเศวตฉัตร 7 ชั้น และให้ใช้คำว่า "สวรรคต" เสมอด้วยสมเด็จพระบรมราชชนนี และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้บรรจุพระอังคารใต้ฐานพระธรรมจักร ณ วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร

ต่อมาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงออกพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าบรมไปยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร

ในปัจจุบัน มักออกพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาสุดารัตน์ราชประยูร

ธรรมเนียมพระยศของ สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตน์ราชประยูร
ธงประจำพระอิสริยยศ
การทูล	ใต้ฝ่าละอองพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พระพุทธเจ้าข้า/เพคะ

พระอิสริยยศ

• หม่อมเจ้าหญิงละม่อม (8 ธันวาคม พ.ศ. 2361 - 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367)
• พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าละม่อม (21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 - 2 เมษายน พ.ศ. 2394)
• พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าละม่อม (2 เมษายน พ.ศ. 2394 - 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2411)
• พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมพระสุดารัตนราชประยูร (9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2411 - พ.ศ. 2416)
• พระบรมมหัยยิกาเธอ กรมสมเด็จพระสุดารัตนราชประยูร (1 มกราคม พ.ศ. 2416 - เมษายน พ.ศ. 2453)
• สมเด็จพระเจ้ามไหยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร (เมษายน พ.ศ. 2453 - พ.ศ. 2455)
• สมเด็จพระเจ้าบรมไปยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร (พ.ศ. 2455)
• สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตน์ราชประยูร (เฉลิมพระนามหลังจากสวรรคต)
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาสุดารัตย์ราชประยูร (ปัจจุบัน)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2425 –   เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายใน)
• พ.ศ. 2436 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายใน)