ทรัพย์สิน

บทความนี้มีการอ้างถึงคำสั่งศาล คำพิพากษา หรือคำวินิจฉัยของศาลในระบบซีวิลลอว์

ทรัพย์สิน หรือเดิมเรียก ทรัพย์สมบัติ (อังกฤษ: property, (โบราณ) propriety) หมายความถึง วัตถุทั้งที่มีรูปร่างและไม่มีรูปร่าง ซึ่งอาจมีราคาและอาจถือเอาได้ เช่น บ้าน ที่ดิน เป็นวัตถุมีรูปร่าง ลิขสิทธิ์ สิทธิบัตร เป็นวัตถุไม่มีรูปร่าง ซึ่งแบ่งประเภทเป็น อสังหาริมทรัพย์-สังหาริมทรัพย์ ซึ่งเดิมเรียก ทรัพย์สมบัติอันที่พึงเคลื่อนจากที่ได้-ทรัพย์สมบัติอันที่ไม่พึงเคลื่อนจากที่ได้, ทรัพย์แบ่งได้-ทรัพย์แบ่งไม่ได้ และ ทรัพย์ในพาณิชย์-ทรัพย์นอกพาณิชย์ นอกจากนี้ ยังมีการแบ่งทรัพย์สินออกเป็น สังกมทรัพย์-อสังกมทรัพย์, วิญญาณกทรัพย์-อวิญญาณกทรัพย์ และ โภคยทรัพย์ ซึ่งปัจจุบันได้ยกเลิกไปหมดแล้วในประเทศไทย

บุคคลย่อมมีสิทธิในทรัพย์สิน สิทธิเช่นนี้เรียก "ทรัพยสิทธิ" (อังกฤษ: real right) อันมีขึ้นได้ก็แต่เฉพาะที่กฎหมายกำหนดเท่านั้น อาทิ กรรมสิทธิ์ สิทธิครอบครอง โดยเฉพาะผู้ทรงกรรมสิทธิ์นั้นย่อมมีอำนาจที่จะใช้สอย จำหน่ายจ่ายโอน ได้ดอกผล กับทั้งติดตามและเอาคืนซึ่งทรัพย์สินของตน รวมถึงขัดขวางมิให้ผู้อื่นสอดเข้าเกี่ยวข้องกับทรัพย์สินนั้นโดยมิชอบด้วยกฎหมาย

ป็นทรัพย์สินด้วย

กรณีหนึ่งที่จะยกมาสนับสนุนความเห็นของผู้เขียนข้งต้น คือ การที่ ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 143 บัญญัติว่า 'ทรัพย์นอกพาณิชย์ หมายความว่า ทรัพย์ที่ไม่สามารถถือเอาได้และทรัพย์ที่โอนแก่กันมิได้โดยชอบด้วยกฎหมาย' บทบัญญัตินี้แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่า สิ่งที่ไม่สามารถถือเอาได้ เป็นทรัพย์"

ทรัพย์สิน

บทบัญญัติของกฎหมาย

ประเทศ/ เขตการปกครอง	บทบัญญัติต้นฉบับ	คำแปลบทบัญญัติ
ไทย	ป.พ.พ. บ.1 หลักทั่วไป, ล.3 ทรัพย์ "ม.138 เก็บถาวร 2011-07-15 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน ทรัพย์สิน หมายความรวมทั้งทรัพย์และวัตถุไม่มีรูปร่าง ซึ่งอาจมีราคาและอาจถือเอาได้"	Civil and Commercial Code Book 1 : General Provisions, Title 3 : Things "Section 138. Property includes things as well as incorporeal objects, susceptible of having a value and of being appropriated."
ญี่ปุ่น	Minpō (ญี่ปุ่น: 民法) Part 1 : General Provisions, Chapter 4 : Things "Article 86 (Real Estate and Movables). 1. Land and any fixtures thereto are regarded as real estate. 2. Any Thing which is not real estate is regarded as movable. 3. A bearer's certificate of claims is deemed to be movable.".	มินโป ภ.1 บททั่วไป, หม.4 ทรัพย์ "ม.86 (อสังหาริมทรัพย์และสังหาริมทรัพย์) 1. ที่ดินและทรัพย์อันติดตรึงกับที่ดิน ชื่อว่าเป็นอสังหาริมทรัพย์ 2. สิ่งใดที่มิใช่อสังหาริมทรัพย์ ชื่อว่าเป็นสังหาริมทรัพย์ 3. ใบรับรองสิทธิเรียกร้องอันออกให้แก่ผู้ถือ ชื่อว่าเป็นสังหาริมทรัพย์"
ฝรั่งเศส	French Civil Code (ฝรั่งเศส: Code civil des Français) Book 2 : Of property, and the different modifications of property; Title 1 : Of the Distinction of Property "Article 516. All property is movable or immovable."	ประมวลกฎหมายแพ่งฝรั่งเศส บ.2 ทรัพย์สินและการดัดแปรทรัพย์สิน, ล.1 การจัดประเภททรัพย์สิน "ม.516 ทรัพย์สินทั้งปวงมีทั้งที่เป็นสังหาริมทรัพย์ (เคลื่อนที่ได้) และอสังหาริมทรัพย์ (เคลื่อนที่มิได้)"
สเปน	Spanish Civil Code (สเปน: Código Civil de España) Book 2 : Of property, and the different modifications of property; Title 1 : Classifications of property "Section 333 (Defenition). All things that are or may be appropriated are regarded as movable or immovable property."	ประมวลกฎหมายแพ่งแห่งสเปน บ.2 ทรัพย์สินและการดัดแปรทรัพย์สิน, ล. 1 การจัดประเภททรัพย์สิน "ม.333 (บทอธิบายศัพท์) สิ่งทั้งปวงซึ่งถือเอาหรืออาจถือเอาได้ ชื่อว่าเป็นสังหาริมทรัพย์หรืออสังหาริมทรัพย์"
ฟิลิปปินส์	Civil Code of the Philippines Book 2 : property, ownership and its modifications; Title 1 : Classification of property "Article 414 (Preliminary provisions). All things which are or may be the object of appropriation are considered either: (1) Immovable or real property; or (2) Movable or personal property."	ประมวลกฎหมายแพ่งแห่งฟิลิปปินส์ บ.2 ทรัพย์สิน กรรมสิทธิ์ และการดัดแปรทรัพย์สิน, ล.1 การจัดประเภททรัพย์สิน "ม.414 (บุริมบท) สิ่งทั้งปวงซึ่งเป็นหรืออาจเป็นวัตถุแห่งการถือเอา ชื่อว่าเป็น (1) อสังหาริมทรัพย์ หรือ (2) สังหาริมทรัพย์"
รัฐควิเบก แคนาดา	Civil Code of Quebec (ฝรั่งเศส: Code civil du Québec) Book 4 : Property; Title 1 : Kinds of property and its appropriation; Chapter 1 : Kinds of property "Article 899. Property, whether corporeal or incorporeal, is divided into immovables and movables."	ประมวลกฎหมายแพ่งแห่งควิเบก บ.4 ทรัพย์สิน, ล.1 ประเภทและการถือเอาทรัพย์สิน, หม.1 ประเภทของทรัพย์สิน "ม.899 ทรัพย์สิน ไม่ว่ามีรูปร่างหรือไม่มีรูปร่าง จำแนกเป็นอสังหาริมทรัพย์และสังหาริมทรัพย์"

นิยาม

กฎหมายของประเทศอื่น ๆ ในระบบซีวิลลอว์มิได้ให้นิยามของทรัพย์สินไว้เป็นแต่จำแนกว่าทรัพย์สินมีลักษณะอย่างไร

ขณะที่ตามกฎหมายไทยแล้ว ป.พ.พ. ม.138 เก็บถาวร 2011-07-15 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน ให้ ทรัพย์สิน (อังกฤษ: property) หมายความถึง ทรัพย์คือวัตถุมีรูปร่าง และหมายความรวมถึงวัตถุที่ไม่มีรูปร่างด้วย ซึ่งวัตถุทั้งสองประเภทนี้อาจมีราคาและอาจถือเอาได้

1. ที่ว่า "วัตถุมีรูปร่าง" นั้นหมายความถึง วัตถุที่ประกอบด้วยรูปและร่างในตัวเองโดยลำพัง มีตัวตน มีสัดส่วน ควมกว้าง ความยาว ความสูง ความต่ำ ความอ้วน ความผอม ความกลม ความรี เป็นต้น แม้จะเป็นปรมาณูเล็กน้อยจนไม่อาจมองเห็นได้ด้วยตาเปล่าก็ตาม เช่น บ้าน ที่ดิน ช้าง ม้า วัว ตวาย เงินตรา เชื้อโรค ฯลฯ
2. ที่ว่า "วัตถุไม่มีรูปร่าง" หมายความถึง วัตถุที่มีสมบัติในตัวเองเป็นสิ่งไร้ส่วนสัด ไม่มีความเต็ม ไม่กินที่ เป็นต้น อาทิ ลิขสิทธิ์ สิทธิบัตร เครื่องหมายการค้า สิทธิเรียกร้อง ฯลฯ
3. ที่ว่า "ซึ่งอาจมีราคา" (อังกฤษ: valuable) หมายความว่า สิ่งนั้นมีคุณค่าในตัวเอง ซึ่งไม่จำต้องเป็นคุณค่าในทางเศรษฐกิจ แต่อาจเป็นคุณค่าในทางจิตใจก็ได้ เช่น จดหมายจากมารดาย่อมมีคุณค่ามากสำหรับบุตร ตราไปรษณียากรที่บุคคลสะสมไว้ด้วยใจรัก เป็นต้น
4. ที่ว่า "ซึ่งอาจถือเอาได้" (อังกฤษ: appropriated) หมายความว่า สิ่งนั้นอาจเข้าถือเอาเพื่อให้มีสิทธิเหนือมันได้

อสังหาริมทรัพย์และสังหาริมทรัพย์

อสังหาริมทรัพย์ (อังกฤษ: immovable (ซีวิลลอว์), realty (คอมมอนลอว์)) หมายความว่า ทรัพย์ที่นำไปไม่ได้ คือ ทรัพย์ที่ติดกับที่ ได้แก่ ที่ดิน และทรัพย์อันติดอยู่กับที่ดินมีลักษณะเป็นการถาวรหรือประกอบเป็นอันเดียวกับที่ดินนั้น และหมายความรวมถึงทรัพยสิทธิอันเกี่ยวกับที่ดินหรือทรัพย์อันติดอยู่กับที่ดินหรือประกอบเป็นอันเดียวกับที่ดินนั้นด้วย

สังหาริมทรัพย์ หรือ สังหาริมะ (อังกฤษ: movable (ซีวิลลอว์), personalty (คอมมอนลอว์)) หมายความว่า ทรัพย์ที่นำไปได้ ได้แก่ ทรัพย์สินอื่นนอกจากอสังหาริมทรัพย์และรวมถึงสิทธิอันเกี่ยวกับทรัพย์สินนั้นด้วย

ทรัพย์แบ่งได้และทรัพย์แบ่งไม่ได้

ทรัพย์แบ่งได้ (อังกฤษ: divisible thing) คือ ทรัพย์อันอาจแยกออกจากกันเป็นส่วน ๆ ได้จริงถนัดชัดแจ้ง แต่ละส่วนได้รูปบริบูรณ์ลำพังตัว

ทรัพย์แบ่งไม่ได้ (อังกฤษ: indivisible thing) คือ ทรัพย์อันอาจจะแยกออกจากกันไม่ได้ นอกจากเปลี่ยนแปลงภาวะของทรัพย์ และหมายความรวมถึงทรัพย์ที่มีกฎหมายบัญญัติว่าแบ่งไม่ได้ด้วย เช่น ป.พ.พ. ม.1118^{[ลิงก์เสีย]} ให้หุ้นของบริษัท และม.1394^{[ลิงก์เสีย]} ให้ภาระจำยอม เป็นทรัพย์แบ่งไม่ได้

ทรัพย์นอกพาณิชย์และทรัพย์ในพาณิชย์

ทรัพย์นอกพาณิชย์ (อังกฤษ: non-commercial thing) คือ ทรัพย์ที่ไม่สามารถถือเอาได้ และทรัพย์ที่โอนแก่กันมิได้โดยชอบด้วยกฎหมาย เช่น ดวงจันทร์ ดวงอาทิตย์ สายลม ที่วัด ที่ธรณีสงฆ์

ทรัพย์ในพาณิชย์ (อังกฤษ: commercial thing) คือ ทรัพย์ทั้งหลายที่มิใช่ทรัพย์นอกพาณิชย์

สังกมทรัพย์และอสังกมทรัพย์

สังกมทรัพย์ (อังกฤษ: fungible thing) คือ สังหาริมทรัพย์ซึ่งโดยปรกติอาจใช้ของอื่นอันเป็นประเภทและชนิดเดียวกันมีปริมาณเท่ากันแทนได้

อสังกมทรัพย์ (อังกฤษ: non-fungible thing) คือ สังหาริมทรัพย์ซึ่งไม่อาจใช้ของอื่นที่เป็นประเภทและชนิดเดียวกัน มีปริมาณเท่ากันแทนได้

ทรัพย์สินทั้งสองประเภทนี้ ปัจจุบันกฎหมายไทยได้ยกเลิกไปแล้ว แต่ยังมีอยู่ในกฎหมายของบางประเทศ

วิญญาณกทรัพย์และอวิญญาณกทรัพย์

วิญญาณกทรัพย์ หรือ สวิญญาณกทรัพย์ (อังกฤษ: living thing) คือ สิ่งที่มีวิญญาณหรือชีวิตซึ่งนับเป็นทรัพย์ เช่น ทาส ช้าง ม้า วัว ควาย

อวิญญาณกทรัพย์ (อังกฤษ: non-living thing) คือ สิ่งที่ไม่มีวิญญาณหรือชีวิตซึ่งนับเป็นทรัพย์ เช่น เงิน ทอง ที่ดิน

ทรัพย์ทั้งสองประเภทนี้มีในกฎหมายโบราณของประเทศไทย แต่ปัจจุบันไม่มีที่ใช้แล้ว

โภคยทรัพย์

โภคยทรัพย์ (อังกฤษ: consumable thing) คือ สังหาริมทรัพย์ซึ่งเมื่อใช้ย่อมเสียภาวะเสื่อมสลายไปในทันใดเพราะการใช้นั้น หรือซึ่งใช้ไปในที่สุดย่อมสิ้นเปลืองหมดไป

ทรัพย์สินประเภทนี้ ปัจจุบันกฎหมายไทยได้ยกเลิกไปแล้ว แต่ยังมีอยู่ในกฎหมายของบางประเทศ

ส่วนควบ (อังกฤษ: component part) คือ ส่วนของทรัพย์ ซึ่งโดยสภาพแห่งทรัพย์หรือโดยจารีตประเพณีแห่งท้องถิ่น เป็นสาระสำคัญในความเป็นอยู่ของทรัพย์นั้น และไม่อาจแยกจากกันได้นอกจากจะทำลาย ทำให้บุบสลาย หรือทำให้ทรัพย์นั้นเปลี่ยนแปลงรูปทรงหรือสภาพไป

อุปกรณ์ (อังกฤษ: accessory) คือ สังหาริมทรัพย์ซึ่งโดยปรกตินิยมเฉพาะถิ่นหรือโดยเจตนาชัดแจ้งของเจ้าของทรัพย์ที่เป็นประธาน เป็นของใช้ประจำอยู่กับทรัพย์ที่เป็นประธานเป็นอาจิณ เพื่อประโยชน์แก่การจัดดูแลใช้สอยหรือรักษาทรัพย์ที่เป็นประธาน และเจ้าของทรัพย์ได้นำมาสู่ทรัพย์ที่เป็นประธานโดยการนำมาติดต่อหรือปรับเข้าไว้ หรือทำโดยประการอื่นใดในฐานะเป็นของใช้ประกอบกับทรัพย์ที่เป็นประธานนั้น

ดอกผล (อังกฤษ: fruit) คือ ทรัพย์หรือประโยชน์อย่างที่เกิดขึ้นจากการมีหรือใช้ทรัพย์ที่เป็นประธาน (อังกฤษ: principal thing) หากเป็นทรัพย์ที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติของทรัพย์ประธาน ซึ่งได้มาจากตัวทรัพย์ประธานโดยการมีหรือใช้ทรัพย์ประธานนั้นตามปรกนิยม และเจ้าของทรัพย์ประธานสามารถถือเอาได้เมื่อขาดจากทรัพย์ประธานนั้น ทรัพย์ที่เกิดขึ้นนั้นเรียก "ดอกผลธรรมดา" (อังกฤษ: natural fruit) หากเป็นทรัพย์หรือประโยชน์อย่างอื่นที่เกิดขึ้นเป็นครั้งคราวแก่เจ้าของทรัพย์ประธานจากการที่ผู้อื่นใช้ทรัพย์ประธานนั้น โดยสามารถคำนวณและถือเอาได้เป็นรายวันหรือตามระยะเวลาที่กำหนดไว้ ทรัพย์หรือประโยชน์อย่างอื่นที่เกิดขึ้นนั้นเรียก "ดอกผลนิตินัย" (อังกฤษ: legal fruit)

ทรัพยสิทธิ (อังกฤษ: real right; ละติน: jus in rem) คือ สิทธิทางทรัพย์ กล่าวคือ สิทธิเหนือทรัพย์ที่จะก่อตั้งขึ้นได้แต่ด้วยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมาย ประกอบด้วย

1. กรรมสิทธิ์ (อังกฤษ: ownership) คือ สิทธิทั้งปวงที่ผู้เป็นเจ้าของมีอยู่เหนือทรัพย์สิน อันได้แก่ สิทธิใช้สอย จำหน่าย ได้ดอกผล กับทั้งสิทธิติดตามและเอาคืนซึ่งทรัพย์สินของตน และสิทธิขัดขวางมิให้ผู้อื่นสอดเข้าเกี่ยวข้องกับทรัพย์สินนั้นโดยมิชอบด้วยกฎหมาย
2. ครอบครอง (อังกฤษ: possession) คือ การที่บุคคลที่เข้ายึดถือทรัพย์สิ่งหนึ่งเพื่อตนเอง ทำให้ได้ไปซึ่ง "สิทธิครอบครอง" (อังกฤษ: possessory right) ไม่ถึงกับเป็นกรรมสิทธิ์แต่อาจเติบใหญ่เป็นกรรมสิทธิ์ได้
3. ภาระจำยอม (อังกฤษ: servitude) คือ ข้อผูกพันอันเป็นเหตุให้เจ้าของอสังหาริมทรัพย์จำต้องยอมรับกรรมบางอย่างซึ่งกระทบถึงทรัพย์สินของตน หรือต้องงดเว้นการใช้สิทธิบางอย่างอันมีอยู่ในกรรมสิทธิ์ทรัพย์สินนั้น อสังหาริมทรัพย์เช่นนั้นเรียก "ภารยทรัพย์" (อังกฤษ: servient estate) เพื่อประโยชน์แก่อสังหาริมทรัพย์อื่นซึ่งเรียก "สามยทรัพย์" (อังกฤษ: dominant estate)
4. สิทธิอาศัย (อังกฤษ: right of habitation) คือ สิทธิที่บุคคลจะอาศัยในโรงเรือนของผู้อื่นได้โดยไม่ต้องเสียค่าเช่า
5. สิทธิเหนือพื้นดิน (อังกฤษ: right of superficies) คือ สิทธิในการเป็นเจ้าของโรงเรือน สิ่งปลูกสร้าง หรือสิ่งเพาะปลูกบนที่ดินหรือใต้ดินในที่ดินของผู้อื่น
6. สิทธิเก็บกิน (อังกฤษ: usufruct) คือ สิทธิที่บุคคลสามารถครอบครอง ใช้ และถือเอาซึ่งประโยชน์จากอสังหาริมทรัพย์ของผู้อื่น
7. ภาระติดพันในอสังหาริมทรัพย์ (อังกฤษ: charge on immovable) คือ การที่อสังหาริมทรัพย์ตกอยู่ในเหตุอันยังให้ผู้รับประโยชน์มีสิทธิได้รับชำระหนี้เป็นคราว ๆ จากอสังหาริมทรัพย์นั้น หรือได้ใช้และถือประโยชน์แห่งอสังหาริมทรัพย์นั้นตามที่ระบุกันไว้