اباضیہ

مذہب اباضیہ کوں عام طور تے عبداللہ بن اباض تمیمیؒ دی طرف منسوب کیتا ویندے، جنہاں دی وفات ۸۰ھ وچ تھئی. جبکہ علمی تے فکری اعتبار نال اس دا سرچشمہ ابوالشعثاءؒ کوں قرار ݙتا جاتا ہے۔ ابوالشعثاء جابر بن زیدؒ، متوفی ۹۳ھ محدث، فقیہہ تے حضرت ابن عباس دے شاگرد ہن، دیگر مسالک دی طرح اباضیہ دے کول وی مسائل دے استنباط دے خاص مناہج تے فقہی اصول وضوابط ہن۔ فرقہٴ اباضیہ کوں ”اہلِ دعوت، اہل استقامت تے جماعة المسلمین“ دے نانواں نال وی ڄاݨا ویندا رہا ہے.

مشہور اباضی علماء وچ جنھاں کوں مرجعیت حاصل رہی ہے، ابراہیم اَطّفش الجزائریؒ تے ابراہیم بن عمر بیوض الجزائری ہن۔ یہ ݙوہیں اباضیت وچ متشدد نی ہن، حتیٰ کہ آخرالذکر دے بارے وچ بعض نے دعویٰ کیتا ہے کہ مرݨ توں پہلے انھاں نے اباضیت توں توبہ کرکے مالکی مسلک اختیار کیتا ہئی. اگرچہ اباضیین اس دی سختی نال تردید کریندے ہن۔ خوارجِ اباضیین دے ہاں معتمد تے مستند کتاباں وچ، عقیدہ وچ نورالدین سالمیؒ دی مشارق الانوار، اصول فقہ وچ طلعة الشمس، فقہ وچ محمد اظفیشؒ دی شرح النبیل و شفاء العلیل، سعدیؒ دی قاموس الشریعة تے احمد کندیؒ دی المصنف جیہی کتاباں ہن. جبکہ حدیث وچ مسند الربیع بن حبیبؒ کوں اتنی زیادہ اہمیت ݙے رکھی ہے کہ اوہ اینکوں اصح الکتب دے بعد کتاب اللہ دا مصداق تے صحیح بخاری و صحیح مسلم توں فائق قرار ݙیندے ہن۔

اس وقت خوارجِ اباضیین دی بڑی تعداد الجزائر، تونس، لیبیا، مشرقی افریقہ تے سلطنت عمان وغیرہ وچ آباد ہے۔ عمان کوں انہاں دی مذہبی تے فکری سرگرمیاں دا مرکز قرار ݙیویج سگدا ہے کیوں کہ ہک اندازے دے مطابق اتھوں دے پچھتّر فیصد باشندے اباضی ہن۔ شیخ ابوزہرہ مصری فرمیندے ہن کہ ایہ فرقہ خارجیاں وچ سب توں معتدل تے فکر ورائے وچ عام اہل سنت مسلماناں نال زیادہ قریب، غلو تے انتہاپسندی توں الگ ہئی، نیز اوہ لکھدے ہن کہ ایہا وجہ ہے کہ عالمِ اسلام دے بعض اطراف وچ یہ ہݨ تک موجود ہن۔“ (تاریخ المذاہب الاسلامیہ مترجم: ۱۰۷) یاقوت حمویؒ نے وی اپݨے دور دے باشندگان عمان دی اکثریت کوں اباضی قرار ݙتا ہے، اوہ آہدے ہن:

”أکثر أہلہا في أیامنا خوارج اباضیة، لیس بہا من غیر ہذا المذہب الا طاری غریب، وہم لا یخفون ذٰلک“ (معجم البلدان ۴/۱۵۰)

ترجمہ: ساݙے زمانے وچ عمان فے اکثر باشندے اباضی خوارج ہن تے سوائے کہیں اجنبی نووارد شخص دے اباضیہ دے علاوہ فرقے کوں منݨ والا کوئی شخص نی تے اباضیین اپݨے عقائد کوں لکیندے وی نی ۔