1738: Godina

Ovo je članak o godini 1738.

redovna godina koja počinje u nedjelju po julijanskom kalendaru.

Januar/Siječanj

• 1. 1. - Holandski brod Leusden tone na ušću Maronija u Surinamu: posada i nekolicina robova se spasla, a 664 do 702 roba su stradali.
• 7. 1. - Mirovni ugovor između Marati i Mogula u Indiji: Marate dobijaju oblast Malwa u zapadnocentralnom delu zemlje.
• januar? - Odred potiskih graničara je potučen kod Šapca; zbog rđavog snabdevanja dolazi do masovnog dezertiranja, od slavonske do pomoriške granice.
• januar - Jedne turske čete iz Albanije idu u Skadar a druge preko Sv. Spasa i Đakovice u Peć. Mahmudbegović u to vreme postaje skadarski paša, šalje vojsku na Kuče i Klimente, ovi je odbijaju i plene Podgoricu i Spuž. Paša se sveti na Vasojevićima, koje potiskuje u Metohiju.

Februar/Veljača

• 4. 2. - Joseph Süss Oppenheimer, jevrejsko-njemački bankar i dvorski Jevrej Württemberga pogubljen po osudi za prevaru, pronevjeru i razvrat. Postaje tema književnih radova i antisemitskog filma Jud Süß (1940).
• 5. 2. - Francuske trupe se, na poziv Đenove, iskrcavaju na Korzici kako bi umirili ustanak.
• 11. 2. - 30. 3. - Jacques de Vaucanson prikazuje u Parizu svoj automat, "Frulaša". Kasnije ove godine pravi i "Bubnjara" i remek-delo, "Patku koja vari", izloženu sledeće godine.
• Rusko-austrijsko-turski rat: Turci iz Bosne pokušavaju zauzeti Šabac, poraženi su kod Crvice, blizu Bajine Bašte; zvornički Mohamed-paša je zauzeo Bijeljinu, (i Raču,) prodro je u šabački distrikt do Prnjavora, ali se ubrzo mora povući.
• februar - Bosanski vezir Ali-paša je na putu za Užice došao pod Višegrad, zvorničku vojsku je uputio prema Čačku i Sitnici, jedan njegov odred je osvojio Požegu, posada Užica ubrzo pristaje na časnu predaju, pre povratka u Bosnu je zaposeo Rudnik. Nakon povratka u Bosnu hara između Une i Kupe, Zvorničani i Tuzlaci pljačkaju Semberiju i Mačvu, a Hercegovci i Arbanasi Kuče i Klimente Jedan letopisac piše: "Na 20 Veljači odoše Turci opet pod užice i pred njima Ibraim paša Ali paša iz Skoplja i uzeše ga na viru. Otpratiše cesarove ljude k Beogradu i što je bilo raja Turska izvišaše Turci, izsikoše i u ropstvo nemilo okrenuše".
• 20. 2. - Osnovana Švedska levantska kompanija za trgovinu sa Osmanlijama (radi do 1756).

Mart/Ožujak

• 24. 3. - Nader-šahova opsada (starog) Kandahara: grad je osvojen u jurišu bahtijarskog kontigenta. Husein Hotak je zarobljen sutradan, kada je pala i citadela - to je kraj hotakijske moći. Preživeli Kandaharci su preseljeni u obližnji novi grad Naderabad (napušten 1747).
• mart/april - Bitka na Dindaru: etiopski car Iyasu II je potučen kada je krenuo na Senarski sultanat, zarobljenu Hristovu ikonu i česticu Časnog krsta će morati platiti 8.000 unci zlata.

April/Travanj

• 8. 4. (28. 3. po j.k.) - Britanski parlament glasa sa 257 prema 209 da kralj zatraži zadovoljštinu od Španjolske, nakon što mu je Robert Jenkins, po priči, pokazao svoje uho u turšiji, odrezano 1731 - sljedeće godine počinje Rat Jenkinsovog uha. Pravi problemi su trgovina sa Amerikama, britansko širenje u Severnoj Americi (Džoržija u susedstvu Floride) i napetost sa, takođe burbonskom, Francuskom.
• 10. 4. - Car Karlo je privremeno priznao patrijarhu Arseniju IV jurisdikciju u (ranije) novostečenim oblastima - patrijarh se u junu vraća u Beograd, može doći na prestol beogradsko-karlovačkog mitropolita.
• 28. 4. - Papa Klement XII. izdaje bulu In eminenti apostolatus specula: katolicima se zabranjuje da postaju masoni. Zabrana je proistekla iz rivalstva hanoverskih i jakobitskih loža i mogućih posledica za britansko-francuske odnose.
• proleće - Pećki Hodaverdi-paša bezuspešno napadao Kuče.

Maj/Svibanj

• maj, početkom - Pošto je car Karlo prihvatio patrijarhov predlog da se organizuje srpsko-albanski puk, gen. dela Cerda je dobio zadatak da ga organizuje - ali, prikupljeno je samo 150 od potrebnih 2.000 ljudi, koji nisu dobili opremu od guvernera Marulija.
• 10. 5. - Nader-šah započinje invaziju mogulskih teritorija u dan. Afganistanu, jer je mogulski car dopustio afganskim pobunjenicima da prebegnu na njegovu teritoriju. Nader ulazi u Gazni 31. 5. bez otpora.
• 24. 5. - John Wesley u Londonu na sastanku vjernika Moravske crkve doživljava duhovni preporod koji će ga potaknuti da pokrene metodistički pokret; metodisti širom svijeta danas isti datum obilježavaju kao Dan Aldersgatea.
• 25. 5. - Okončava se oružana faza Cresapovog rata između britanskih američkih kolonija Maryland i Pennsylvania, zalaganjem kralja Georga II za primirje i pregovore - granični spor rešen tek 1767. povlačenjem Mason–Dixonove linije.
• 27. 5. - Osmanlije zauzele Oršavu na Dunavu (Austrijanci kasnije povratili).
• 30. 5. - Hercegovački izaslanici se obraćaju Austriji, nude ustanak i pravoslavaca i katolika - pripremljen je tekst privilegije, ali već se razmišlja o miru

Jun/Juni/Lipanj

• jun, početkom - Sultanov ferman zemaljskim prvacima da se prekinu odmazde u Srbiji, kako bi se raja vratila na zemlju, ali ubistva i pljačke se nastavljaju; na Kosovu se odmazda pretvara u "trajan obračun sa srpskom rajom", u čemu je carigradska vlada nemoćna. Kneževi Bogosav i Jovica iz Barajeva odn. Nemenikuća, kao i još neki kneževi ovog leta, dobili su u Nišu aman-bujruldiju od velikog vezira Jegen Mehmed-paše o mirnom prihvatanju turske vlasti, što je začetak knežinske samouprave.
• jun - Osmanlije zauzimaju Mehadiju, što im otvara Banat (Austrijanci nakratko povratili).
• 19. 6. - Nader-šah zauzima Kabul nakon kratke opsade.
• 24. 6. - Britanac Lewis Paul je dobio patent za predenje sa valjcima, model je izradio John Wyatt. Prve predionice s ovim principom slede 1741, sa magarećim, i 1742, sa vodenim pogonom.

Jul/Juli/Srpanj

• 4. 7. - Bitka kod Cornee, severno od Oršave: Austrijanci odbili osmanlijski napad, povratili Mehadiju 9-og. Veliki vezir Yeğen Mehmed je ovih dana stigao sa glavnom vojskom u Vidin. Vojvodu od Lorene će u Beču uzdizati kao drugog Eugena.
• 13. 7. - Razbijen turski napad na Ada Kale, ali opsada se nastavlja 18-og.
• jul - Šire se glasovi da će se Turci okupljati oko Užica radi napada na Beograd, patrijarh prelazi u Karlovce.
• jul - Britanac William Champion dobio patent za proizvodnju cinka.
• jul - Englez Thomas Pellow je nakon 23 godine uspeo pobeći iz ropstva u Maroku.
• srpanj - Izbila kuga s obe strane Dunava u Srbiji, naročito među vojnicima.; proširila se iz Erdelja u Banat i Bačku, a iz Srbije u Srem, traje do 1741-42, "od Zemuna do Varadina nije (se) moglo proći drumom od trupova mrtvih ljudi"; u južnoj Ugarskoj ima i dosta razbojničkih družina.
• 19. 7. - Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier je krenuo sa dve fregate u istraživanje južnog Atlantika.
• leto - Odred graničarskih hajduka upućen u Temišvar pa Lipovu, u borbu protiv pobunjenih Rumuna - prekinuto zbog kuge.
  • 1738-39 - Pošto su ih Nijemci htjeli pokmetiti, banatski pastiri digli pobunu pod rukovodstvom rumunskih hajduka Vanče i Andrije, čije je glavno gnijezdo u Đerdapskoj klisuri.
• leto - Emanuil Kozačinski napušta Karlovce, ostaje samo mala trivijalna škola slovenska i gramatička.

Avgust/August/Kolovoz

• 2. 8. - Proglašen franjevački samostan u Imotskom, ustoličen prvi gvardijan.
• 15. 8. - Osmanlije seraskera Ivaz Mehmeda zauzimaju Ada Kale nakon opsade, dva dana kasnije i Oršavu, kao i Mehadij, u u austrijskoj vojsci zavladala panika.
• 16. 8. ? - Podignuta Kapela Svetog Roka u Subotici.
• 19. 8. - Austrijska vojska se povukla iz Banata, ulogorila se kod Smedereva a devet dana kasnije kod Višnjice.
• kolovoz? - Rusko-austrijsko-turski rat: Posle turskog prodora, grof Konigsegg je smenjen, za komandanta je postavljen Kevenhuller, u nemilosti je i vojvoda od Lorene, koji je sa Marijom Terezijom nakratko bio poslan u Toskanu.
• avgust - Rusko-turski rat: Minihova ruska vojska je s mukom došla do Dnjestra, ali se povlače jer se s druge strane nalazi turska vojska, a u Besarabiji je kuga (ruska vojska se povlači iz Očakova i Kinburna, jer strada od kuge). Pri prelazu reke Belokiše (Beloči) odbili su tursko-tatarski napad. Lasijev pohod na Krim se završava zbog nedostatka provijanta.

Septembar/Rujan

• 7. 9. - Snage Nader-šah Afšara opljačkale Dželalabad iz odmazde za ubistvo glasnika.
• rujan, polovinom - Turci opustošili okolinu Beograda, sa robljem se vratili u Niš 17. 9.. U Beograd je stigao herceg Franja Lotarinški, vojska se ulogorila po bastionima tvrđave, u velikoj nečistoći. Austrijanci i Turci vode ove godine poluslužbene razgovore o miru, posredstvom francuskog poslanika na Porti

Oktobar/Listopad

• 4 - 18. 10. - Austrijanci, uz pomoć saksonske i bavarske konjice, uspevaju nakon opsade povratiti Raču.
• oktobar - Francuski istraživač Pierre Gaultier de Varennes et de La Vérendrye je osnovao Fort La Reine, dan. Portage la Prairie, južno od jezera Manitoba. Nastavlja dalje i postaje prvi Evropljanin u dan. Sjevernoj Dakoti, gdje posjećuje narod Mandan.
• 22. 10. - Španski inženjer Roque Joaquín de Alcubierre započinje iskopavanje Herkulaneuma, pod pokroviteljstvom kralja Karla (osmotomna knjiga gravura pronalazaka Le Antichità di Ercolano Esposte objavljena je 1757-92, s velikim uticajem na neoklasiku).

Novembar/Studeni

• novembar - Raniji guverner Vlaške, feldmaršal Georg Olivier von Wallis postaje poslednji guverner habsburške Srbije, nakon gen. Marulija.
• 18. 11. - Bečki mirovni sporazum kojim je formalno okončan Rat za poljsko nasljedstvo; pro-francuski bivši kralj Stanislaw I Lesczynski se odriče poljske krune i zauzvrat dobija Lotarinško Vojvodstvo (koje će nakon njegove smrti pripasti Francuskoj), a lotarinški vojvoda Franz Stephan I kao kompenzaciju dobija Toskanu.
• 26. 11. - Bitka u Khyberskom prolazu: Nader-šah je razbio snage mogulskog pešavarskog subedara, tri dana kasnije ulazi bez otpora u Peshawar. Zatim nastavlja marš ka mogulskim krunskim zemljama.

Decembar/Prosinac

• 3. 12. - Odlučeno da se manastir Marča preda unijatima, tj. zagrebačkom biskupu, zbog čega su ga Srbi krajišnici sledećeg juna zapalili.
• 13. 12. - Korzikanski pobunjenici porazili francuske intervencionističke trupe kod Borga, na tada đenovskom ostrvu - događaj su nazvali "Korzikansko povečerje".

Kroz godinu

• Crnogorci su četničkim akcijama kroz Hercegovinu naneli veliku štetu Turcima, "da su u provijantu za vojsku pretrpjeli više gubitaka nego protiv Austrijanaca".
• Turci su napadali Kuče, u Brdima, ali su odbijeni uz pomoć Bratonožića i Klimenata, ali Vasojevići su stradali.
• Manastir Bazjaš u Banatu je razoren. Monasi manastira Gomionica u Bosni beže u opustelu Pakru u Slavoniji, nose i plaštanicu man. Mileševa.
• Pacifik Bizza je imenovan rapskim biskupom.
• 1738-41 - Marin Kavali je mletački generalni providur u Dalmaciji.
• 1734-38 - Kardinal Prospero Lambertini, budući papa Benedikt XIV objavio De Servorum Dei beatificatione et de Beatorum canonizatione o procedurama kanonizacije svetaca (do 1917. odn. 1983).
• Nauka i tehnika
  • Pierre Louis Maupertuis u knjizi Sur la figure de la terre potvrđuje Newtonovo mišljenje da je oblik Zemlje spljošteni sferoid (Cassini je mislio da je izduženi).
  • Daniel Bernoulli objavio knjigu Hydrodynamica, data je Bernulijeva jednačina.
  • Peter Artedi objavljuje djelo Ichthyologia, prvo sustavno izlaganje ihtiologije.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1738.

• 10. 3. - Túpac Amaru II, lider ustanka na Andima († 1781)
• 15. 3. - Cesare Beccaria, kriminilog, penolog, filozof († 1794)
• 11. 4. - Anton I. Esterházy de Galantha, mađarski magnat († 1794)
• 14. 4. - William Cavendish-Bentinck, britanski premijer († 1809)
• 28. 5. - Joseph-Ignace Guillotin, izumitelj giljotine († 1814)
• 4. 6. - George III, kralj Velike Britanije († 1820)
• 15. 10. - Wenzel Joseph von Colloredo, austrijski feldmaršal († 1822)
• 15. 11. - William Herschel, njemačko-britanski skladatelj i astronom († 1822)
• 31. 12. - Charles Cornwallis, britanski general († 1805)
• Atanasije Dimitrijević Sekereš, učeni Srbin († 1794)
• 1738-40 - Radič Petrović, frajkorac, vojvoda Prvog ustanka († 1816)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1738.

• 17. 1. - Jean-François Dandrieu, francuski barokni kompozitor (* 1682)
• 4. 2. - Joseph Süss Oppenheimer, jevrejsko-njemački bankar (* 1698)
• 16. 3. - George Bähr, dresdenski arhitekt (* 1666)
• 20. 3. - Nikola Doksat de Morez, habsburški general (* 1682)
• 7. 6. - Antoine Crozat, osnivač Francuske Lujzijane (* ca. 1655)
• 11. 6. - Caspar Bartholin mlađi, danski anatom (* 1655)
• 17. 6. - Sava Vladislavić Raguzinski, srpski trgovac, ruski diplomata (* 1669)
• 23. 9. - Herman Boerhaave, pionir fiziologije (* 1668)

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)