پراڻ

(/pʊˈrɑːnəz/; singular: Sanskrit: पुराण purāṇa) ھندن جون قديم لکڻيون آهن جن ۾ انھن جي ديوتائن جا قصا بيان ٿيل آھن

پراڻ لفظ جي معنيٰ ئي آهي پراڻي ڪٿا يا جهوني ڪهاڻي (Ancient lore). انهيءَ سبب دنيا جي ڪهڙي به ڪهني قصي کي جيڪر ”پراڻ ڪوٺجي، پر هندو پنهنجن انهن جهونن ڌرمي پستڪن کي پراڻ سڏين ٿا، جن ۾ (1) ”سرڳ“ يعني سرشٽيءَ جي اُتپتي يا جهان جي پيدائش، (2) ”پرتيسرگ، (Pratisarga) يعني مها پرلئه ۽ سرشٽيءَ جي وري نئين سر اُتپتي، ۽ (33) مهنو نترن يا جڳن جا احوال آهن. انهن کان سواءِ منجهن (4 ۽ 5) ديوتائن جو ذڪر ۽ رشين ۽ راجائن جا چرتر ۽ سندين ونساوليون يا شجرا آهن. هر هڪ پراڻ جا اهي پنج مکيه لڇڻ يا خاصيتون (خاص ڳالهيون) آهن، تنهنڪري پراڻن کي ”پنج لڪشڻ“ (پنج لڇڻ) به سڏيو اٿن.
مکيه پراڻ ارڙهن آهن.
بــــرهــــــم، پـــــــدم، وشـــنو،شـــو ۽ ڀاڳــوت،
نارد، مارڪنڊيه ،اگني،ڀوش،برهم وئيورت،
لــــنگ، واراهـه، سڪنڌ، وامن، ڪؤرم پراڻ،
متيه، گرڙ، برهمانڊ سان جملي ارڙهـن ڄــاڻ.

(غريب)
هن مان ڏسڻ ۾ ايندو ته پراڻن تي گهڻو ڪري اوتارن ۽ ديوتائن جا نالا رکيل آهن. جيڪو پراڻ جنهن ديوتا جي نالي آهي تنهن ۾ مکيه مهما انهيءَ جي آهي، ۽ ٻين جي واجبي. تاريخ جي خيال وچان انهن پراڻن جو جيتري به قدر ڪجي تيترو ٿورو آهي. انهن ۾ آڳاتن رشين ۽ راجائن جون ونساوليون يا سجرا ۽ سندن چرتر يا ڪارناما آهن، تنهنڪري قديم هندستان جي تاريخ جوڙڻ لاءِ انهن مان نهايت گهڻو مصالحو مليوآهي. اهو جيڪڏهن نه ملي ها، ته قديم هندستان جي تاريخ ئي مشڪل ٿي پوي ها. جن يوروپي عالمن پهريائين قديم قديم هندستان جي تاريخ جوڙڻ جي ڪوشش ٿي ڪئي، تن جي اها ئي دانهن هئي ته آڳاٽن آرين کي ٻيو هوش گهڻو ئي هو، پر تاريخ جوڙڻ جو عقل ڪونه هون. پوءِ ٻين ملڪن جا ڌرمي پستڪ ڏٺائون، ته معلوم ٿين ته اڳي تاريخ جوڙڻ جو نمونو ئي اهو هو، جو ڌرمي ڳالهين سان تاريخي ڳالهيون به ڳنڍي ڳتي ڇڏيندا هئا، ۽ ڪي تاريخي ۽ سائنس جون ڳالهيون ڪٿائن يا آکاڻين جي نموني لکندا هئا، ته پڙهندڙن ۽ ٻڌندڙن کي ياد ڪرڻ سوليون ٿين. هاڻ يوروپي عالم پراڻن جو گهڻو قدر ڪرڻ لڳا آهن، ۽ سمجهن ٿا ته انهن ۾ سچا پچا تاريخي احوال آهن، ۽ جيڪي ڏند ڪٿائون آهن، سي به ڪن حقيقتن تي ٻڌل آهن.

پراڻ ھندوازم جي ٽمورتي: برھما؛وشنو؛ ۽ شو: يا ٽن خدائن واري تصور تحت ٽن حصن ۾ ورھايل آھن.

وشنو پراڻ, ڀڳوت پراڻ, نارد پراڻ, گرڙ پراڻ, پدم پراڻ, واراھ پراڻ, وامن پراڻ, ڪورم پراڻ, متيہ پراڻ 

شو پراڻ, لنگ پراڻ, سڪنڌ پراڻ, اگني پراڻ