Олунньу 1: күнэ-дьыла

Сыл бүтүө 333 күн (ордук хонуктаах сылга 334 күн) баар.

• Саха Өрөспүүбүлүкэтэ  Саха Өрөспүүбүлүкэтэ — Саха Өрөспүүбүлүкэтин сири тыырааччыларын күнэ (День землеустроителя). Бу күн 1766 сыллаахха сахалар дьаһаахтарын сааһылыыр соруктаах Бастакы дьаһаах хамыыһыйата үлэтин саҕалаабытынан ааҕыллар. Бу күнү 1996 сыллаахха оччотооҕу СӨ Госкомземын бэрэстээтэлэ Иннокентий Пахомов көҕүлээһининэн аан бастаан бэлиэтээбиттэрэ.
• ХНТ  ХНТ — Эгэлгэ итэҕэллээх дьон дьүөрэлэһиилэрин аан дойдутааҕы нэдиэлэтэ саҕаланар
• Арассыыйа  Арассыыйа — Лифт хаһаайыстыбатын үлэһитин күнэ
• АХШ  АХШ — дойдуга Көҥүл күнэ
• АХШ  АХШ — Десерт дойдулар ардыларынааҕы күнэ
• Ирландия  Ирландия, Шотландия  Шотландия, Мэн арыы  Мэн арыы — Имболк. Кельт төрүттээх гээл тыллаах дьон сааскы ыам саҕаланыытын, сааскы ыһыы чугаһаабытын бэлиэтиир күннэрэ
• Венгрия  Венгрия — Өрөспүүбүлүкэ күнэ
• Канаада  Канаада, АХШ  АХШ — Хара устуоруйа ыйын саҕаланыыта. Бэлиэтээһин 1926 сыллаахха негрдар устуоруйаларын нэдиэлэтиттэн саҕаламмыта. Маннык ый кэлин Британияҕа уонна Ирландияҕа алтынньыга бэлиэтэнэр буолла
• Маврикий  Маврикий — Кулуттааһыны суох гыныы күнэ
• Никарагуа  Никарагуа — Салгын сэбилэниилээх күүстэрин күнэ
• Малайзия  Малайзия — Федерация сирдэрин күнэ (Куала-Лумпур, Лабуан уонна Путраджайя)
• Руанда  Руанда — Дьоруойдар күннэрэ

• 1662 — Кытай пираата Чжэн Чэнгун Тайваҥҥа баар Нидерланды кириэппэһин Зеландияны тоҕус ыйдаах төгүрүктээһин кэнниттэн ылбыт. Инньэ гынан кытайдар Тайваны бэйэлэригэр төннөрбүттэр.
• 1671 — нуучча ыраахтааҕыта Алексей Михайлович баайа суох уонна биллибэт-көстүбэт уус кыыһын Наталья Нарышкинаны ойох ылбыт.
• 1793 — Франция өрөбөлүүссүйэтин сэриилэрэ: Франция Холбоһуктаах Хоруоллукка уонна Нидерландыга сэриини биллэрбит.
• 1809 — Арассыыйа ыраахтааҕыта Александр I Финляндия ландтагын (түмэнин) олохтообут.
• 1819 — Улахан Ордуу кыргыыстара Арассыыйаҕа бас бэринэр буолбуттар.
• 1835 — Маврикийга кулуттааһын суох буолбут.
• 1884 — Ааҥыл тылын Оксфорд тылдьытын бастакы туома тахсыбыт (A - Ant).
• 1926 — Киргизскай АССР төрүттэммит.
• 1928 — Олунньуга Булуҥҥа радиотелефоннай станция үлэҕэ киирэн куораты кытта сибээс олохтоммут. Ол туһунан Булуҥ уокуругун исполкомун бэрэстээтэлэ Иван Торгенсен "Автономная Якутия" хаһыакка биллэрбит.
• 1930 — ССРС-ка киэҥ далааһыннаах коллективизация саҕаламмыт.
• 1931 — Союзкино киин фабрика арыллыбыт (билигин «Мосфильм»).
• 1935 — Истанбулга Айя-Софья собора түмэл буолан дьон-сэргэ көрүүтүгэр аһыллыбыт.
• 1942 — АХШ бырабыыталыстыбатын официальнай тас дойдуларга иһитиннэрэр радио сулууспата "Америка куолаһа" үлэтин саҕалаабыт. Тымныы сэрии кэмигэр нууччалыы уонна атын ССРС тылларынан саҥарар "Америка куолаһа", ону кытары "Көҥүл" араадьыйа, Сэбиэскэй Сойуус дьоно аан дойду сонуннарын истэллэригэр биир сүрүн источник буолбуттара.
• 1946
  • Трюгве Ли ХНТ бастакы генеральнай сэкиритээрэ буолбут.
  • Венгрия өрөспүүбүлүкэ буолбут.
• 1958 — Бастакы Америка аргыһа «Эксплорер-1» ситиһиилээхтик космоска таһаарыллыбыт.
• 1964 — «Битлз» бөлөх АХШ-ка хит буолбут бастакы ырыатын «I Want to Hold Your Hand» таһаарбыт.
• 1968 — Вьетнам сэриитэ: Вьетконг эппиһиэрин Нгуен Ван Лемы Соҕуруу Вьетнам полициятын начаалынньыга Нгуен Нгок Лоан ытан өлөрөрүн киинэҕэ устубуттар уонна Эдди Адамс аатырбыт хаартыскатын оҥорбут.
• 1979 — Аятолла Рухолла Хомейни 15 сыл үүрүүгэ сылдьан баран Тегерааҥҥа төннүбүт.
• 1994 — Шенген сөбүлэҥэ олоххо киирбит, Европа Сойууһун гражданнара сойуус дойдуларыгар көҥүл сылдьар кыахтаммыттар.
• 2021 — Мьянмаҕа байыаннайдар Аун Сан Су Чжини былаастан туораппыттар уонна байыаннай салалтаны олохтообуттар.
• 2023 — Арктика улуустарыгар первичнай специализированнай мэдиссиинэ көмөтүн оҥорор мобильнай биригээдэлэр өрөспүүбүлүкэтээҕи кииннэрин үлэтэ саҕаламмыт (маны тэрийэр үлэ 2022 сыл ахсынньы 14 күнүгэр саҕаламмыта).

• 1894 — Дьон Форд — АХШ киинэ режиссера. Вестерн киинэ жанрын биир уhулуччулаах ууhа. Бастыҥ режиссер иhин түөрт Оскар (1935, 1940, 1941, 1952) соҕотох кыайыылааҕа.
• 1925 — литературовед, кириитик, филологическай наука хандьыдаата Гаврил Окороков төрөөбүт.
• 1931 — Борис Ельцин — Арассыыйа бастакы бэрэсидьиэнэ (1991—1999).
• 1937 — Зинаида Иванова-Унарова — СГУ профессора, Арассыыйа уонна СӨ искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ.
• 1939 — Николай Сантаев — кинодокументалист, режиссер, РСФСР култууратын үтүөлээх үлэһитэ (1989), Сунтаар улууһун Ытык олохтооҕо.
• 1949 — Андрей Саввинов — физик, бөлүһүөпүйэ билимин дуоктара, СӨ билимин үтүөлээх дьайыксыта. Хоту дойду физико-техническэй кыһалҕаларын институтун металлофизика лабораториятын сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьан бөлүһүөпүйэҕэ диссэртээссийэ суруйан 1997 сыллаахха көмүскээбитэ уонна 2000 сыллаахтан ХИФУ (СГУ) бөлүһүөпүйэҕэ кафедратын сэбиэдиссэйэ.
• 1958 — Геннадий Алексеев — 2003-2011 сылларга СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэстээтэлин бастакы солбуйааччыта, Хотугу Сулус уордьан кавалера.
• 1960 — Афанасий Егоров — «Күөх өрөспүүбүлүкэ» уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта, хас да «Эксмо» кыһаҕа тахсыбыт кинигэлэрдээх суруйааччы.
• 1973 — Анна Шишигина — Саха сирин XVIII үйэтинээҕи устуоруйатын чинчийэр учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата.

• 1989 — Валерий Чиряев (19.12.1911 төр.) — саха бэйиэтэ, тылбаасчыт, ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ (1944).