Кавабата Ясунари (дьоп.
Кавабата үлэлэригэр Дьоппуон уран үгэстэригэр олоҕуран, ону тэҥҥэ аныгы литература ньымаларын көҥүллүк туттан, айымньыларыгар ис хоһоон, улаҕа санаа, этиллибэккэ хаалбыт улахан суолталаах. Сүрүн айымньылара "Тыһыынча кынаттаах туруйа", "Хаардаах дойду", "Эргэ киин", "Хайа ынчыга" буолаллар. Кавабата бэйэтэ сүрүн айымньытынан "Мэйдзин" романы саныыра. Суруйааччы айымньылара үгүс Аан Дойду тылларыгар тылбаастаммыттара.
Кавабата 1972 сыллаахха дьиэтигэр Дзусига угаардаах гаастан тыына хаайтаран өлбүтэ. Бэйэтигэр тиийиммит буолуон сөп эбэтэр арыгылаабытын түмүгэр оһолго түбэспит буолуон сөп, ол гынан баран туохтан өлбүтэ чопчутун быһаарыллар илик. 1974 сыллаахха "Синтёся" кинигэ кыһата Кавабата Ясунари аатынан литератураҕа бириэмийэ тэрийбитэ.
Кавабата 1899 сыллаахха от ыйын 14 күнүгэр Осака куоракка сэниэ эмчит дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ уонна түөрт саастааҕар тулаайах буолан хаалар. Төрөппүттэрэ өлбүттэрин кэннэ эбэлээх эһэтигэр олорбута. Бииргэ төрөөбүт эдьиийин эдьиийэ иитэ ылар, ол иһин кинини кытта биирдэ эрэ (уон саастааҕар) көрсөр. Кавабата сэттэлээҕэр эбэтэ өлөр, онтон уон биэстээҕэр — эһэтэ.
Дьиэ кэргэнин сүтэрэн Кавабата ийэтин аймахтарыгар олохсуйар (Курода дьиэ кэргэнэ). Ол эрээри 1916 с. тохсунньутуттан Ясунари оскуола иһинэн баар интернакка олорор буолар, ол иннинэ оскуолатыгар поеһынан сылдьар этэ. 1917 сыл кулун тутарыгар оскуоланы бүтэрэн Токиотааҕы Ыраахтааҕы Университетын иһинэн баар "Бастакы үрдүк оскуолаҕа" (дьоп. 第一高等学校) үөрэххэ киирээри Токиоҕа барар. Ол сыл тургутууну этэҥҥэ ааһан университет гуманитарнай салаатыгар ааҥыл тылын үөрэтэ киирэр.
Кавабата үөрэҕин 1924 сыллаахха бүтэрэр уонна ол кэмҥэ "Бунгэйсунью" (дьоп. 文藝春秋) литературнай сурунаалга үлэлээн Кикути Кан уонна атын биллэр суруйааччылар уонна редактордар харахтарын далыгар түбэһэр. 1931 сыллаахха Кавабата кэргэн ылар, онтон 1934 сыллаахха Камакураҕа көһөр.
Кавабата аҥардас уран литературанан эрэ дьарыктаммат этэ. Араас хаһыаттарга, ол иһигэр "Майничи симбуҥҥа", суруналыыстыыра. Суруйааччы Аан Иккис Дойду сэриитин кэмигэр буолбут сэриитийии үгэнигэр кыттыбатаҕа, ол эрээри сэрии кэнниттэн буолбут уларыйыылары да соччо сэҥээрбэтэҕэ. Ол гынан баран, Кавабата этэринэн сэрии кини айар үлэтигэр улахан суолталаах этэ. Сэрии кэнниттэн элегиялары эрэ суруйар кыахтаахпын диирэ. Ол да буоллар, ырытааччылар сэрии иннинээҕи уонна сэрии кэннинээҕи суруйар темаларыгар улахан ураты суох дии саныыллар.
Кавабата бэйэтигэр тиийинэн өлбүт буолуон сөп. Суруйааччы 1972 сыллаахха гаастан тыына хаайтаран өлөр, ол гынан баран чугас дьоно оһол түмүгэр өлбүт дии саныыллар. Туохтан бэйэтигэр тиийинэн өлбүтүн туһунан араас санаалар бааллар: ыарахан ыарыылааҕын билбититтэн (Паркинсон ыарыытынан ыалдьарын билбит) эбэтэр чугас доҕоро Мисима Юкио өлбүтүттэн буолуон сөп. Кавабата Мисима курдук сурук хаалларбатах. Ону таһынан айымньыларыгар бэйэҕэ тиийинии туһунан суруйбат этэ, ол иһин туохтан бэйэтигэр тиийиммит буолуон сөбө биллибэт. Ол гынан баран, Такэо Окуно (суруйааччы олоҕун чинчийээччи) этэринэн Мисима өлбүтүн кэннэ икки-үс сүүс түүн иһигэр Кавабата түүлүгэр өлбүт суруйааччы үөрэ кэлэр этэ, ол иһин Кавабата хараастыбыт санаалаах сылдьалара уонна олоҕун бүтэһик сылларыгар ыар санаалары этэрэ. Холобур, кини көтөн иһэр көтөр аала суулларыгар эрэнэр.
Кавабата университекка үөрэнэ сылдьан түөрт сыл устата тахсыбатах «Саҥа сүүрээн» (дьоп. 新思潮) диэн университет литератураҕа сурунаалын сөргүтэр. Бу сурунаалга кини «Картины поминовения павших на войне» (дьоп. 招魂祭一景 ) (дьоп. 招魂祭一景) диэн бастакы кэпсээнин таһаартарар. Аан маҥнай ааҥыл литературатын салаатыгар үөрэнэ сылдьан дьоппуон литературатын салаатыгар көһөр. Дипломнай үлэтин аата «Дьоппуон романын кылгас устуоруйата» диэн этэ.
1924 с. алтынньытыгар Кавабата доҕотторун кытта «Литература кэмэ» (дьоп. 文藝時代) диэн саҥа сурунаалы тэрийэр. Бу сурунаал дьоппуон литературатыгар эргэ оскуолаҕа, чуолаан натурализм хамсааһыныгар, эппиэт быһыытынан тэриллибитэ. Ону тэҥҥэ сурунаал литератураҕа тарҕанан эрэр үлэһиттэр хамсааһыннарын (социалистическай оскуола) утары этэ. Эдэр суруйааччылар "искусство туһугар искусство" диэн санааны өйүүллэрэ уонна Европаттан тарҕаммыт кубизм, экспрессионизм, дадаизм уонна да атын модернистскай хамсааһыннар дьайыыларыгар сылдьаллара. Кавабата уонна Ёкомицу Риити бэйэлэрин суруйар ньымаларын «синканкакуха» (неосенсуализм), ол эбэтэр "саҥа санаалар" диэн ааттаабыттара.
Кавабата университеты бүтэрбитин уонна хас да кэпсээннэрин таһаартарбытын кэннэ биллиилээх буолбута. 1926 сыллаахха «Идзу үҥкүүһүтэ» диэн кэпсээнэ тахсан Кавабата аата аатырбыта.
Кавабата 1920-с сылларга Токиоҕа Асакуса диэн дьадаҥылар олорор оройуоннарыгар олоро сылдьыбыта. Бу кэмҥэ кини араас суруйар ньымалары боруобалыыр.Түмүгэр «Асакуса көрдөөх кыргыттара» диэн романы суруйар. Бу ромаҥҥа хойукку Эдо кэминээҕи литературнай ньымалар дьайыылара биллэр.
1934 сыллаахха Кавабата Канагава префекутараҕа баар Камакура куоракка көһөр. Камакураҕа көһөн баран общественнай үлэнэн дьарыктанар этэ, ол гынан баран кырдьарын саҕана сабыллан киирэн барбыта.
Кавабата саамай аатырбыт романа — «Хаардаах дойду». Бу кинигэ 1934 сыллаахха тахсан саҕалаабыта уонна 1947 сыллаахха бүппүтэ. Роман бүтээт классика таһымын ылбыта. Бу роман кэнниттэн Кавабата Дьоппуон саамай уһулуччулаах суруйааччыта буолбута. Аан Дойду Иккис сэриитин кэнниттэн Кавабата салгыы айымньыларын таһаартарара: «Тыһыынча кынаттаах туруйа», «Хайа ынчыга», «Утуйар куолар», «Кэрэ уонна мунчаарыы» (дьоп. 美しさと哀しみと?) уонна «Эргэ киин».
Суруйааччы бэйэтэ «Мэйдзин» («Го оонньооччута») диэн айымньытын ордук табыллыбыт диирэ. Бу айымньыта атын үлэлэриттэн адьас ураты. 1938 сыллаахха буолбут уһулуччулаах го оонньуутун туһунан документальнай аҥардаах кэпсээн. Бу оонньуу туһунан Кавабата бэйэтэ Майничи хаһыакка хас да ыстатыйа суруйбута. Бу оонньуу аатырбыт мэйдзиҥҥа Хонимбо Сюсайга бүтэһик этэ (эдэр оонньооччуга хотторбута). Биир сыл буолан баран кырдьаҕас мэйдзин өлбүтэ. Быстах санаатахха бу кэпсээн го күрэхтээһиитин эрэ туһунан, ол гынан баран сорох ырытааччылар саныылларынан бу кэпсээн Дьоппуон сирэ Аан Дойду Иккис сэриитигэр хотторбутун таайтарар.
Сэрии кэнниттэн тахсыбыт саамай биллэр үлэлэрэ — «Тыһыынча кынаттаах туруйа», 1949—1951 сылларга суруллубута, уонна «Хайа ынчыга» (1949—1954).
Кавабата үгүс айымньыларын аһаҕас түмүктээх хаалларара. Суруйааччы бэйэтэ этэринэн кэпсээннэргэ суруллубут түгэннэр ымпыктара-чымпыктара түмүктээҕэр быдан ордук суолталаахтар.
Кавабата 1948—1965 сс. Дьоппуон сирин ПЕН-кулуубун салайааччыта буоларын быһыытынан дьоппуон тылыттан арҕааҥҥы тылларга тылбаас үлэтэ сайдарыгар улахан оруолу оонньообута. 1968 сыллаахха Кавабата дьоппуон суруйааччыларыттан бастакынан литератураҕа Нобель бириэмийэтин ылар. Олоҕун бүтэһик сылларыгар суруйа сылдьыбыт айымньытын бүтэрбэккэ хаалар. Үөрэнээччитэ уонна доҕоро Юкио Мисима өлбүтүн кэннэ санаата түһэн сылдьара уонна 1972 с. муус устар 16 к. Дзуси куоракка дьиэтигэр өлөр (бэйэтигэр тиийиммит буолуон сөп).
This article uses material from the Wikipedia Саха тыла (Saxa Tyla) article Кавабата Ясунари, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Маны туһанары CC BY-SA 4.0 лиссиэнсийэ көҥүллүүр (атын ыйыллыбытах буоллаҕына). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Саха тыла (Saxa Tyla) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.