Ахсынньы 17: күнэ-дьыла

Сыл бүтүө 14 күн баар.

• Дойдулар ардыларынааҕы секс-үлэһиттэри атаҕастааһыны тохтотуу күнэ
• Арассыыйа  Арассыыйа — Стратегическэй аналлаах ракетнай сэриилэр күннэрэ
• Арассыыйа  Арассыыйа — Судаарыстыбаннай фельдъегерь сулууспатын үлэһиттэрин күнэ
• АХШ  АХШ — Ини-бии Райттар күннэрэ. Авиация күнэ
• Бахрейн  Бахрейн — Иса бин Салман Аль Халифа эмиир бөрүстүөлгэ олорбут күнэ. 1961 сыллаахтан Бахрейн хакима этэ, онтон 1971 сыллаахха дойдуга бастакынан эмиир буолбута, 1999 сыллаахха өлүөр диэри ыраахтааҕылаабыта
• Беларусь  Беларусь — Беларусь киинэтин күнэ
• Бутан  Бутан — Дойду күнэ
• Украина  Украина — Украина судаарыстыбаннай (буруйдааһыны) толорторуу сулууспатын үлэһитин күнэ
• Ираак Курдистаана  Ираак Курдистаана (куурд омуктар) — куурд былааҕын күнэ

• 1398 — Дели султанаатын аармыйатын Тимур аармыйата урусхаллаабыт. Ииндийэни ылбыт. Султан Насир-уд-Дин Махмуд Шах Туглук эмиэ Тимур бэйэтин курдук түүр төрүттээҕэ, Туглуктар династияларын тиһэх бэрэстэбиитэлэ, бэйэтин кэмигэр сүрдээх үөрэхтээх киһи этэ. Дели оччотооҕу аан дойду саамай баай куораттарыттан биирдэстэрэ буолара, онтон Тимур сэриилээбитин, куораттарын урусхаллаабытын, дьоннорун өлөртөөбүтүн кэннэ Ииндийэ биир үйэ тухары кыайан өрүттүбэтэҕэ.
• 1637 — Дьоппуоҥҥа «Симабаратааҕы өрө туруу» саҕаламмыт. Христианскай итэҕэли бобууну, ону кытары ыарахан түһээннэри утарбыт бааһынайдар өрө турбуттар. Сотору кэминэн самурай сэриитэ кинилэри хам баттаабыт, христианство букатыннаахтык бобуллубут уонна дойду 200 сыллаах изоляцияҕа хатаммыт.
• 1777 — Америка өрөбөлүүссүйэтэ: Франция Холбоһуктаах Штааттары билиммит.
• 1819 — Соҕуруу Америкаҕа Испания колонияларын босхолооччу Симон Боливар Улуу Колумбия тутулуга суоҕун биллэрбит.
• 1903 — АХШ-ка ини-бии Райттар аан бастакыннан салгыннааҕар ыарахан аалы көтүппүттэр. Көтүү ырааҕа — 37 м, көппүт кэмин уһуна — 12 сөкүүндэ.
• 1926 — ССРС-ка бастакы бүтүн сойуустааҕы биэрэпис саҕаламмыт. Саха АССР-га усулуобуйа ыараханын иһин биэрэпис киин оройуоннарга саас, онтон хоту оройуоннарга күһүн биирдэ түмүктэммитэ.
• 1932 — Хотугу байҕал суолун сүрүн дьаһалтата (Главное управление Северного морского пути - Главсевморпуть) тэриллибит. Главсевморпуть сүрүн сыала — Арктиканы туһаҕа таһаарыыны уонна Хотугу байҕал суолунан хараабыллар сылдьалларын хааччыйыы.
• 1934 — Турцияҕа ким даҕаны «Ататүрк» диэн араспаанньаны ылыа суохтааҕын туһунан сокуон тахсыбыт.
• 1943 — АХШ-ка кытайдар олохсуйа кэлиилэрин бобуу көтүрүллүбүт.
• 1950 — Дьокуускайга сэллиги чинчийэр билим институтун филиала аһыллыбыт. Бу тэрилтэ аһылларыгар уһулуччулаах саха салайааччыта, сэлликтэн чугас дьонун эрдэ сүтэрбит Ылдьаа Винокуров улахан өҥөлөөх.
• 1957 — Москубаҕа Саха сирэ Арассыыйаҕа холбоспутун 325 сылыгар анаммыт Саха литэрэтиирэтин уонна ускуустубатын декаадата бүппүт. Большой тыйаатырга Декааданы түмүктүүр улахан үөрүүлээх кэнсиэр буолбут, саалаҕа дойду үрдүкү салайааччылара Никита Хрущев, Анастас Микоян, Леонид Брежнев бааллар эбит.
• 1972 — ССРС 50 сыла туолуутун бэлиэтээн Норуоттар Доҕордоһууларын уордьана олохтоммут. Бу уордьанынан Саха судаарыстыбаннай университета (билигин ХИФУ) наҕараадаламмыта. 1994 сыллаахха Доҕордоһуу уордьанынан солбуллубут.
• 1989 — АХШ-ка «Симпсоннар» мультсериал бастакытын тахсыбыт.
• 2010 — Туниска Мохамед Буазизи диэн ырыынак атыыһыта бэйэтин уматыммыт. Мантан сылтаан улахан бырачыастар тоҕо тардылыбыттара, Тунис өрөбөлүүссүйэтэ уонна Арааб сааһа саҕаламмыттара.

• 1905 — Симо Хэүхэ — Кыһыҥҥы сэрии кэминээҕи аатырбыт фиинн снайпера.
• 1917 — Евдокия Коркина — 1963—1984 сылларга Саха сиринээҕи тыл, литэрэтиирэ уонна устуоруйа институтун дириэктэрэ, биллиилээх тюрколог, РСФСР билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, тыл үөрэҕин билимин дуоктара.
• 1936 — Франциск (көннөрү аата Хорхе Марио Бергольо) — 266-с Рим папата (2013 сылтан ыла).
• 1961 — Людмила Скрыбыкина — Саха сирин олохтоох нууччаларын фольклордарын чинчийэр учуонай, филология билимин хандьыдаата.

• 1273 — Руми (Джалал ад-Дин Мохаммад Руми) — Персия учуонайа, бэйиэт (1207 төр.). Айымньылара 7 үйэ тухары элбэх омук сайдыытыгар сабыдыаллаан кэллилэр (билиҥҥи Киин Азияҕа олорор ираанецтарга, таджиктарга, туурактарга, гириэктэргэ, пуштууннарга, Ииндийэ мусульмааннарыгар). Билигин да кэккэ дойдуга саамай атыыланар бэйиэт быһыытынан биллэр (АХШ-ка, Туурсуйаҕа, Азербайджааҥҥа, Ирааҥҥа). Айымньыларын перс, туурак, арааб, гириэк тылынан суруйара.
• 2014 — Игнатий Каратаев — саха тылын учуобунньуктарын ааптара, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, педагогика билимин хандьыдаата, С. Новгородов аатынан бириэмийэ лауреата, Бүлүү улууһун ытык киһитэ.