Алтынньы 10: күнэ-дьыла

Сыл бүтүө 82 күн баар.

• ХНТ  ХНТ — Аан дойдутааҕы уйулҕа чэгиэнин (психическэй доруобуйа) күнэ
•   Европа Сойууһа — Европатааҕы суутунан өлөрүүнү (смертная казнь) утары охсуһуу күнэ
• Кууба (дойду)  Кууба (дойду) — Тутулуга суох буолуу күнэ. 1868 сыллаахха Испанияттан тутулуга суох буолуу иһин 10 сыллаах сэрии саҕаламмытын бэлиэтииллэр
• Кытай  Кытай — Икки уон күнэ. 1911 сыллааҕы Синьхай өрөбөлүүссүйэтин саҕалаабыт Учааннааҕы өрө турууну бэлиэтиир күн
• Фиджи  Фиджи — Фиджи күнэ. 1970 сыллаахха Британияттан тутулуга суох буолбут
• Финляндия  Финляндия — Фиинн литэрэтиирэтин күнэ
• Хотугу Кэриэйэ  Хотугу Кэриэйэ — Баартыйа төрүттэниитин күнэ
• Украина  Украина — Украина стандартизация и метрология үлэһиттэрин күнэ

• 680 — Кербела кыргыһыыта. Омейяд династиятын сэриитэ Муhаммед сиэнин Хусейн ибн Али этэрээтин кыргыбыт. Бу түбэлтэ исламҥа суннит уонна шиит салааларын ыккардыларыгар арахсыы саҕаланыытынан ааҕыллар.
• 732 — Пуатье кыргыһыыта. Галлияҕа саба түспут араб сэриитин уонна Франк хоруоллугун сэриилэрин икки ардыларыгар кыргыһыыга Карл Мартелл салайыылаах франктар кыайбыттар. Бу арабтар Европаҕа саамай ырааппыт түгэннэрэ.
• 1640 (уруккуннан балаҕан ыйын 30) — Өлүөнэ өрүс баһыгар, Кута диэн үрэх түһэр сиригэр ампаардары тутар туһунан бойобуода Бүөтүр Головин отписката суруллубут. Кута үрэххэ бояр уола Василий Власьевы, пятидесятник Пронка Важенкины уонна болуотунньуктары ыытар туһунан суруллубут. Бу Кута үрэҕин баһыгар Ангараа салаата Илим үрэхтэн буолак (соһор сир) баара. Бу буолагынан хаһаактар аалларын соһон, Ангараа салаатыттан Өлүөнэ салаатыгар тиийэллэрэ.
• 1911 — Кытайга Учаннааҕы өрө туруу саҕаламмыт. Мантан саҕалаан Синьхай өрөбөлүүссүйэтэ өрө күөдьүйбүтэ. Түмүгэр маньжурдар салайар Цин импиэрийэлэрэ сууллубута, өрөспүүбүлүкэ олохтоммута.
• 1915 — Марха улууһун икки улууска араарбыттар: Ньурба уонна Марха.
• 1918 — Арассыыйаҕа уһун бэлэмнэнии кэнниттэн саҥа таба суруйуу быраабылата олоххо киирбит.
• 1919 — Дьокуускай уокуругун суута «Бассабыыктары утары охсуһууга өлбүттэр сырдык кэриэстэрин үйэтитии уопсастыбатын» устаабын бигэргэппит.
• 1932 — Украинаҕа 5 сыллаах тутуу кэнниттэн үөрүүлээх быһыыга-майгыга ДнепроГЭС аһыллыбыт. ДнепроГЭС таһыгар Запорожьеҕа металлургическэй, химическэй, машиностроительнай комплекс тэриллибитэ.
• 1941 — Кыһыл Аармыйа байыастарыгар анаан Саха сиригэр 22916 ичигэс таҥас, 19183 куобах тириитэ, 295 араас тирии, 786 араас мал-сал, барыта 43180 мал хомуйуллубут.
• 1945 — Ким Ир Сен баһылыктаах Кэриэй үлэһит баартыйата тэриллибит.
• 1967 — Космос туһунан дуогабар күүһүгэр киирбит. Хайа да дойду космос эбийиэктэрин бэйэтин киэнинэн биллэриэ суохтааҕа уонна космоска ядернай сэрии сэбэ суох буолуохтааҕа этиллибит.
• 1995 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын 191 №-дээх уурааҕынан Алдан улууһугар "Үөһээ Амма" заказник тэриллибит.
• 2006 — ВКонтакте түмэт-ситим үлэтин саҕалаабыт.

• 1813 — Дьузеппе Верди — Италия композитора, Италия оператын оскуолатын тутаах киһитэ.
• 1857 — Иван Кондаков — Саха сиригэр Бүлүү куоратыгар төрөөбүт синтетиичэскэй эрэһиинэни оҥоруу ньыматын бастакынан тобулбут биллиилээх хиимик-учуонай.
• 1861 — Фритьоф Нансен — Норвегияттан сылдьар  полюс  чинчийээччитэ, учуонай — зоология доктора, физическай океанография диэн саҥа билими төрүттээччи, бэлиитикэ уонна уопсастыба диэйэтэлэ, гуманист, филантроп,  1922 сыллааҕы Нобель эйэ бириэмийэтин лауреата.
• 1942 — Вера Крылова — тыйаатырдары үөрэтэр чинчийбит, тыйаатыр үлэтин ырыппыт искусствоведение хандьыдаата. Дьокуускайдааҕы А.С. Пушкин аатынан Ил Академическай Нуучча Театрын устуоруйатын, айар үлэтин ырыппыта, чинчийбитэ. 50-н тахса үлэни суруйан бэчээккэ таһаарбыта.
• 1984 — Павел Дуров — Арассыыйа биллэр урбаанньыта, программист, миллиардер. «ВКонтакте» социальнай ситим уонна «Телеграм» мессенджер оҥорооччуларыттан биирдэстэрэ.

• 1914 — Василий Монастырев — саха бастакы үөрэхтээх учууталларыттан биирдэстэрэ, Иркутскайдааҕы учуутал семинариятын выпускнига. Кини Бүлүү уокуругун оскуолаларыгар 37 сыл үлэлээбитэ, Исидор Бараховы, Марфа Потапованы уонна да атын өрөспүүбүлүкэҕэ, улууска биллибит дьону үөрэппитэ.
• 1936 — Лу Синь — литература сайдыытыгар уонна Кытай XX үйэ общественно-политическай олоҕугар улахан сабыдыалы оҥорбут Кытай суруйааччыта. Кытай аныгы литературатын олохтооччутунан ааҕаллар. Саамай биллэр айымньылара: «А-Кью туһунан дьиҥнээхтик», «Иирээки күннүгэ».
• 1956 — Дионисий Турантаев (05.05.1915 төр.) — педагог, Саха историятын сэбиэскэй кэминээҕи сылларын чинчийбит устуоруйа билимин хандьыдаата.
• 1973 — Лудвиг фон Мизес — Австрия экэнэмииhэ уонна бөлүһүөгэ, аныгы либертарианизм хамсааhынын биир тутаах саҕалааччыта, "Австрия оскуолатын" төрүттээччитэ.
• 1975 — Илья Спиридонов (10.08.1913 төр.) — Социалистыы Үлэ Дьоруойа. Дьоно Таймыыр Сындааскытыттан төрүттээхтэр. Анаабыр улууһун Ворошилов аатынан холкуоһугар таба биригэдьиирэ.
• 1993 — Никифор Неустроев — филология билимин хандьыдаата, Саха АССР Үтүөлээх учуутала.