Kashamarka Suyu
Kashamarka suyu (Qusqu runasimipi Qasamarka suyu; kastilla simipi Cajamarca) nisqaqa huk suyum Piruw mama llaqtapi.
Kashamarka suyupiqa 1.359.023 runakunam kawsachkanku (2005). Uma llaqtanqa Kashamarka llaqtam.
| ||
|---|---|---|
 | ||
| Inka Atawallpap samk'ay wasin, kutichakuy ukhu (Cuarto del Rescate) nisqawan. | ||
| Saywitu | Wallqanqa | |
 | ||
 | ||
| Unancha | ||
 | ||
| . | ||
| Mama llaqta |  Piruw | |
| Tinkurachina siwikuna | 4º 33´ 7" S; 78º 42´ 27" - 77º 44´ 20" W | |
| Pruwinsyakuna | 13 | |
| Distritukuna | 128 | |
| Uma llaqta | Kashamarka | |
| Simikuna | qhichwa simi / Kashamarka rimay; kastilla simi; awahun simi; | |
| Runakuna | 1.387.809 (inei 2007) | |
| Runa ñit'inakuy | - runa / km² | |
| Hallka k'iti kanchar | 33.317,54 km² | |
| Hanaq kay | 4.496 m (max.) (Rumi Rumi) | |
| Kamasqa wata | 11 ñiqin hatun puquy killapi 1855 watapi | |
| Kamachiq runa | Mesías Guevara Amasifuén (2019-2022) | |
| Karu rimay yupay | +076 | |
| Pacha suyu | UTC-5 | |
| Qhichwa simipi llika tiyanan | ||
| Kastilla simipi llika tiyanan | regioncajamarca.gob | |
Wiñay kawsay
Kashamarkapiqa Francisco Pizarro Inka Atawallpatas wañuchirqan.
Kamasqa 11 ñiqin hatun puquy killapi 1855 watapi.
Allpa saywachi
- Amachasqa suyukuna: Cutervo mamallaqta parki - Tabaconas-Namballe mamallaqta willkachasqa - Paqaypampa amachana sach'a-sach'a - Sunchupampa chaku suyu - Chancaybaños risirwa suyu
- Mayukuna: Chankay, Marañun, Mayu-Chinchipi mayu, Kashamarka mayu, Hiqitipiqi, Kuntipampa, Krisniqas, Chutanu, Wankapampa.
- Urqukuna: Rumi Rumi 4.496 m (Kashapampa pruwinsyapi) - Quymulachi 4.010 m (Wallqayuq / San Miguel) - Kumpi 3.850 m (Kashamarka: 15 km)
- Kashapampa pruwinsyapi urqukuna:
- Kashapampa distritu: Kampanurqu, Chochoconday, Wamanurqu, Hamalaya, Huaquero, Miraflores urqu, Mulinurqu, Pumakama, Santo Domingo urqu
- Kachachi distritu: Alqamarka, Alto de Cabra Corral, Alto del Fierro, Antivo Corral, Kanasturqu, Caucal, Cerro del Diablo, Conga, Contrayerba, Chillinurqu, Cachur Grande, El Chanlle, Kalwaryu, El Mirador, Yanurqu, Habasloma, Wakaluma, Hualanga, Gallorco, Iskaywillka, Los Abortos, Los Tres Hijos del Palcayo, Llawturqu, Monigote, Muntunurqu, Moshcoy, Yanaurqu, Santo Domingo, Shuturuma, Tunasurqu, Yamaqucha.
- Kuntipampa distritu: Ayangay, Calanasaya, Hatun Urqu, Chichir, Churupapa, Wankasanka, Wamanurqu, Wanaqurqu
- Sitaqucha distritu: El Canlle, Llawturqu, Llimpi, Phaqcha urqu, Pan de Azúcar, P'utuqsi, Rima Rima, Shingocaca, Wira Wira.
- Kashapampa pruwinsyapi urqukuna:
- Quchakuna:: Yanaqucha
- Phaqchakuna:: Yuraqphaqcha (Perlamayu)
Pulitika rakiy
Chunka kimsayuq pruwinsyanmi kan.
| Pruwinsya | Runakuna (2007) | Uma llaqta |
|---|---|---|
| Celendín | 88.508 | Celendín |
| Chuta | 160.447 | Chuta |
| Cutervo | 138.213 | Cutervo |
| Jaén | 183.634 | Jaén |
| Kashamarka | 316.152 | Kashamarka |
| Kashapampa | 74.287 | Kashapampa |
| Quntumasa | 31.369 | Quntumasa |
| San Ignacio | 131.239 | San Ignacio |
| San Markus | 51.031 | San Markus |
| San Miguel | 56.146 | San Miguel Pallaqi |
| San Pablo | 23.114 | San Pablo |
| Santa Krus | 43.856 | Santa Krus Sukchapampa |
| Wallqayuq | 89.813 | Pampamarka |
Runakuna
Kashamarka suyupiqa Awahun runakunam tiyanku.
Simikuna
- Qhichwa simi (kashamarka rimay: Chitilla, Purkun, Pultumarka llaqtakunapi), kastilla simi, awahun simi
| Pruwinsya | Kastilla simita rimaqkuna /1 | % | Indihina simita rimaqkuna /1, /2 | % |
|---|---|---|---|---|
| Celendín | 77,799 | 99.4 | 67 | 0.1 |
| Chuta | 142,950 | 99.3 | 472 | 0.3 |
| Cutervo | 121,718 | 99.5 | 110 | 0.1 |
| Jaén | 161,789 | 98.9 | 1,333 | 0.8 |
| Kashamarka | 279,131 | 98.7 | 3,403 | 1.2 |
| Kashapampa | 64,664 | 99.7 | 55 | 0.1 |
| Quntumasa | 28,111 | 99.7 | 30 | 0.1 |
| San Ignacio | 112,898 | 98.9 | 966 | 0.8 |
| San Markus | 45,332 | 99.3 | 153 | 0.3 |
| San Miguel | 50,677 | 99.7 | 62 | 0.1 |
| San Pablo | 20,340 | 99.8 | 28 | 0.1 |
| Santa Krus | 39,396 | 99.6 | 21 | 0.1 |
| Wallqayuq | 80,506 | 99.6 | 92 | 0.1 |
| Llapan | 1,225,311 | 99.2 | 6,792 | 0.5 |
/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata
/2 Indihina simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi)
Pukyu:
Musiku
Karu puriy
- Pultumarka (Baños del Inca)
- Kutichakuy ukhu (El cuarto del Rescate)
- San Fransisku inlisya
- Kashamarka katidral
- Combayo qhawanachakuna
- Utusku qhawanachakuna (Kashamarka: 7 km)
- Jangalá qhawanachakuna (San Miguel pruwinsya)
- Kunturwasi qhapana (San Pablo pruwinsya)
- Kumpi Mayu: huk mawk'a llaqta
Raymikuna
Maki kapchiy
Yachachiy
- Wawa wasikuna : 857
- Huch'uy yachay wasikuna: 3.383
- Chawpi yachay wasikuna: 572
- Yachay sunturkuna
- Universidad Nacional de Cajamarca
- Universidad Privada Antonio Guillermo Urrelo
- Universidad Privada del Norte
Apaykachana
- Antanka pampa Capitán FAP "Armando Revoredo Iglesias"
Suyupi paqarisqa runakuna
- Miguel Iglesias (1830 - 1909)
- Ima Sumaq (1922 - 2008)
- Cristóbal Losada y Puga
- Benel
Kaypipas qhaway
Willay pukyukuna
- Kashapampa pruwinsyamanta (kastilla simi)
Hawa t'inkikuna
Kashamarka qhichwa simipi kastilla simipipas willakuykuna ILV
 | Suyukuna (Piruw) | |
|---|---|---|
| Amarumayu · Anqash · Apurimaq · Ariqipa · Ayakuchu · Ika · Kashamarka · Lampalliqi · Lima · Luritu · Mayutata · Muqiwa · Pasqu · Piwra · Punu · Qispi Kay · Qusqu · San Martín · Sunin · Taqna · Tumpis · Ukayali · Wankawillka · Wanuku |
This article uses material from the Wikipedia Qichwa simi article Kashamarka suyu, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Samiqwanqa llamk'ankiman CC BY-SA 4.0 nisqa ruraq hayñikama, mana wakin hina willaptinqa. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Qichwa simi (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.