کورنی تاوتريخوالی

کورنی تاوتريخوالی ډېری وختونه د نږدې ملګري تاوتريخوالي لپاره د مترادف په توګه کارول کېږي، چې د يو شخص له خوا د بل شخص پر وړاندې په نږدې اړيکو کې ترسره کېږي او کېدای شي په متضاد يا همجنسي اړيکو کې يا د پخوانيو مېرمنو يا شريکانو تر منځ رامنځته شي. په پراخ مفهوم کې: په کورنی تاوتريخوالی کې د ماشومانو او والدينو يا لويانو پر وړاندې تاوتريخوالي شامل دی. کورنی تاوتريخوالی د فزيکي، لفظي، احساساتي، اقتصادي، مذهبي، زيږون او جنسي تېري په ګډون ډېر ډولونه لري، چې کېدای شي له فرعي اجباري بڼو څخه تر جنسي تېري پورې او د تاوتريخوالي فزيکي ناوړه ګټې اخيستنې لکه: خپه کول يا زندۍ کول، وهل، د ښځينه تناسلي نسج ماتول او پر بدنونو يې تیزاب شيندل، چې پایله يې د خرابېدو يا مرګ لامل کېږي. په کورنيو وژنو کې سنګسارول، د ناوې سوځول او د ناموس وژل شامل دي، (چې ځينې وختونه د کورنۍ هغه غړي هم په کې راځي چې له کورنۍ سره ګډ ژوند نه کوي).

په نړيواله کچه د کورني تاوتريخوالي قربانيان په لويه کچه ښځې دي، چې د تاوتريخوالي خورا سخت ډولونه همدوی تجربه کوي. دوی د نارينه وو په پرتله له خپل ځان څخه په دفاع کې د نږدې ملګري له تاوتريخوالي څخه کار اخلي. په ځينو هېوادونو کې کورنی تاوتريخوالی، په ځانګړې توګه د مېرمنو له خوا د حقيقي يا شکمن کفر په قضيو کې کېدای شي، د توجيه يا قانوني اجازې په توګه وګڼل شي. څېړنو ثابته کړې ده، چې د يو هېواد د جنسيت د برابرۍ او د کورني تاوتريخوالي د کچې تر منځ مستقيمه او د پام وړ اړيکه شته. هغه هېوادونه چې د جنسيت کم مساوات لري، د کورني تاوتريخوالي لوړه کچه تجربه کوي. کورنی تاوتريخوالی په ټوله نړۍ کې د نارينه او ښځينه دواړو لپاره تر ټولو زيات راپور شوي جرمونه دي. د نارينه د قرباني کولو په اړه د ټولنيزو بدناميو له امله هغه نارينه، چې د کورنی تاوتريخوالي قربانيان دي، د روغتيايي پاملرنې چمتو کوونکو له خوا د پام وړ احتمال سره مخامخ کېږي.

کورنی تاوتريخوالی ډېرهغه وخت پېښېږي، چې ناوړه ګټه اخيستونکي کېدای شي حس کړي، چې ناوړه ګټه اخيستنه يو مناسب عمل دی، د منلو وړ ده، توجيه شوې يا د راپور ورکولو امکان نه لري. دا کېدای شي په ماشومانو او د کورنۍ نورو غړو کې د نسلونو تر منځ د تاوتريخوالي دوران رامينځته کړي، چې کېدای شي دا ډول تاوتريخوالی د منلو يا توجيه وړ احساس وګڼي. ډېر خلک ځانونه له دې امله هم د ناوړه ګټه اخيستونکو يا قربانيانو په توګه نه پېژني، چې دوی کېدای شي خپلې تجربې د کورنۍ شخړې په توګه وګڼي، چې له واکه وتلي دي. د کورني تاوتريخوالي په اړه پوهاوی، درک، پېژندنه، اسناد او شواهد په هرهېواد کې په پراخه کچه توپير لري. کورنی تاوتريخوالی ډېر ځله د اجباري يا په ماشومتوب کې د ودونو په وختونو کې رامنځته کېږي.

په ناوړه اړيکو کې کېدای شي، د ناوړه ګټې اخيستنې يو دوران وي، چې په جريان کې يې کړکېچ يا ترينګلتيا لوړېږي او د تاوتريخوالي يو عمل تر سره کيږي، چې ورڅخه وروسته د پخلاينې او ارامۍ دوره وي. کېدای شي، قربانيان د ګوښه والي، واک او کنټرول، له ناوړه ګټه اخيستونکي سره د دردناکه اړيکو، کلتوري منښت، د مالي سرچينو کموالي، وېرې، شرم يا د ماشومانو د ساتنې له لارې په کورني تاوتريخوالي حالتونو کې را ایسار شي. د ناوړه ګټې اخيستنې د پایلې په توګه د تاوتریخوالي قربانيان کېدای شي، فزيکي معيوبيت، بې نظمه تېری، اوږد مهاله روغتيايي ستونزې، ذهني يا رواني ناروغې، محدودې مالي چارې او د روغتیایي اړيکو د رامينځته کولو کمزورې وړتيا تجربه کړي. قربانيان کېدای شي، لکه له زیانونواو تاوانونو څخه د وروسته فشار ګډوډۍ په شان، سخت رواني اختلالات تجربه کړي. هغه ماشومان چې په يوه کورنۍ کې له تاوتريخوالي سره ژوند کوي، ډېری وخت د ځوانۍ له عمر څخه رواني ستونزې ښيې، لکه: مخنيوی، ګواښونو ته ډېره پاملرنه او بې نظمه تېری، چې کېدای شي له ناوړه زيانونو سره مرسته وکړي.

جيک ايشلي (Jack Ashley) په ۱۹۷۳ ز کې د انګليستان پارلمان ته خطاب وکړ، د کورني تاوتريخوالي اصطلاح يې په کور کې د تاوتريخوالي په معنا سره وکاروله، چې همدا په عصري حالاتو کې د کورني تاوتريخوالي د اصطلاح لومړنی پېژندل شوی استعمال دی. دا اصطلاح پخوا په ابتدايي توګه مدني نا اراميو ته راجع شوې ده. د يوه هېواد دننه تاوتريخوالي او د بهرني ځواک له خوا تر سره شوي تاوتريخوالي سره مخالف يا يو د بل برعکس دي.

په سنتي يا دوديز ډول کورنی تاوتريخوالی (Domestic Violence) يا په لنډ ډول (DV) تر ډېره له فزيکي تاوتريخوالي سره تړاو درلود. لکه: د مېرمنې ناوړه ګټه اخيستنه، د مېرمنې وهل، د مېرمنې پرله پسې وهل او وهل شوې ښځه اصطلاحات کارول شوي، مګر د غير واده شوو ملګرو د شاملولو هڅو، د فزيکي، ښځينه مرتکبينو او همجنسي اړيکو پرته د ناوړه ګټه اخيستنې له امله په شهرت کې کموالی راغلی دی. کورنی تاوتريخوالی، اوس په عمومي ډول په پراخه کچه تعريف شوی، چې "ټول فزيکي، جنسي، رواني يا اقتصادي تاوتريخوالی، چې کېدای شي د کورنۍ د غړي يا نږدې ملګري له خوا تر سره شي" په کې شامل دي.

د نږدې ملګري تاوتريخوالي اصطلاح ډېری وخت د کورنۍ ناوړه ګټه اخيستنې يا کورني تاوتريخوالي سره په مترادف ډول کارول کېږي، مګر دا په ځانګړي ډول هغه تاوتريخوالي ته راجع کېږي، چې د يوې جوړې (خاوند او مېرمنې) په اړيکو کې رامنځته کېږي. د بېلګې په توګه: واده، همغږي يا غيرهمغږي او د ژوند نږدې ملګري. دې ته د روغتيا نړيوال سازمان (WHO) د ناوړه ګټې اخيستنې په توګه د کنټرول چلند اضافه کوي. د نږدې ملګري تاوتريخوالي په متضاد او همجنسي اړيکو کې ليدل شوی او د پخوانيو بېلګو له ډلې د نارينه وو له خوا د ښځو پر وړاندې او برعکس د ښځو له خوا د نارينه وو پر وړاندې تاوتريخوالی يادولي شوو. کورنی تاوتريخوالی يوه پراخه اصطلاح ده، چې زیاتره وخت د کورنۍ د غړو تر منځ  له ماشومانو ناوړه ګټه اخيستنه، د لويانو ناوړه ګټه اخيستنه او نورې  ظالمانه کړنې رانغاړي.

د ملګرو ملتونو په ۱۹۹۳ ز کې د ښځو پر وړاندې د تاوتريخوالي د له منځه وړلو اعلاميې، کورنی تاوتريخوالی په لاندې ډول راوپېژاند:

په کورنيو کې د وهلو ټکولو، په ښځينه ماشومانو د جنسي تېري، د جهېز اړوند تاوتريخوالي، د ازدواجي جنسي تېري، د مېرمنو د تناسلي غړو د تخريب او د ښځوله خوا پرښځو تاوتريخوالي او د زبېښاک اړوند تاوتريخوالي ته زيان رسوونکو داسې نورو دوديزو کړنو په ګډون، په کورنيو کې فزيکي، جنسي او رواني تاوتريخوالی رامنځته کېږي.

انسائيکلوپيډيا بريتانيکا (Encyclopædia Britannica) وايي چې: د ۱۸۰۰ ز لسيزې په لومړيو کې ډېري حقوقي سيستمونو، په ښکاره ډول د مېرمنو وهل په خپله ښځه باندې د مېړه د حق په توګه ومنله. د انګليسي عمومي قانون چې د ۱۶ پېړۍ تاريخ ته ورګرځي، چې کورنی تاوتريخوالی يې د ټولنې پر وړاندې جرم ګڼه؛ نه د انفرادي مېرمنې پر وړاندې، چې د مېرمنې وهل د سولې ماتول يا ورڅخه سرغړونه ګڼل کېږي. مېرمنو حق درلود چې د سولې له سیمه ییز عدالت څخه د سولې د اړيکو په بڼه د تعديل غوښتنه وکړي. طرزالعملونه غير رسمي او له ريکارډ يا ثبت څخه بهر وو او هېڅ قانوني لارښود د ثبوت يا تاوتريخوالي داسې معيار نه دی مشخص کړی، چې د محکوميت لپاره کافي وي. دوه عادي جملې يو ميړه دې ته اړ باسي چې اړيکه په يوه عهده کې وټاکي، يا هغه دې ته اړ کړي چې په راتلونکي کې د ښه چلند ضمانت کولو لپاره له خپلو ملګرو څخه ژمنې واخلي. وهل هم په رسمي توګه، د بريد په ډول مؤظف کېدای شي، که څه هم دا ډول محاکمې خورا لږې وې او د سخت ټپي کېدو يا د مړينې له قضيې څخه پرته، سزا په عمومي ډول کوچنۍ جريمې وې.

د پراخوالي په وسیله، د کارچوکاټ په امريکايي مستعمرو کې دایر شوی دی. د ۱۶۴۱ز د ميساچوسټس (Massachusetts) خليج استعمارګرو د آزادۍ بدن اعلان وکړ، چې يوه واده شوې ښځه بايد "د خپل مېړه له خوا د بدني اصلاح يا تغمې څخه پاکه وي." نيو هامپشاېر (New Hampshire) او رودي ټاپو (Rhode Island) هم په خپلو جزايي کودونو کې، د ښځو وهل په څرګند ډول منع کړل.

د امريکا د انقلاب په پیروي، په حقوقي سيستم کې بدلونونو د سیمه ییزو عدالتونو په پرتله مخکينيو دود شوو دولتي محکمو ته ډېر واک ورکړ.