مدھیہ پردیش

مدھیہ پردیش
ریاست
मध्य प्रदेश
کھبے تو‏ں سجے د‏‏ی طرف: کھاجڑھائو وچ واقع دلہےدیو مندر، سانچی دا قدیم شہر مانڈو، مدھیہ پردیش، چیتل کانہا قومی باغستان وچ ہرن، سنگ مرمر دے پتھر، بھمبیٹدا ميں واقع پتھر د‏‏ی پناہ گاہاں تے کُندل پور دے جین مندر
مدھیہ پردیش علامت
اشتقاقیات: 'مدھیہ' دا مطلب 'وسطی' تے 'پردیش' دا مطلب 'صوبہ/ریاست'
ترانہ: "میرا مدھیہ پردیش"
بھارت وچ مدھیہ پردیش دا محل وقوع
ملک	India
علاقہ	مالوہ، بندیل کھنڈ، باگھیل کھنڈ، نیمار، مہاکوشل تے گرد، بھارت چمبل ڈویژن)
قیام	1 نومبر 1956
راجگڑھ	بھوپال
سب تو‏ں وڈا شہر	اندور
مدھیہ پردیش دے ضلعے	List بھوپال ڈویژن چمبل ڈویژن گوالیار ڈویژن اندور ڈویژن جبل پور ڈویژن نرمدا پورم ڈویژن ریوا ڈویژن ساگر ڈویژن شاہ دول ڈویژن اجین ڈویژن
حکومت
• مجلس	حکومت مدھیہ پردیش
• راج پال	منگو بھائی سی۔ پٹیل
• وزیر اعلیٰ	شیوراج سنگھ چوہان (بھارتیہ جنت‏ا پارٹی)
• مقننہ	یک ایوانیت (230 سیٹاں)
• بھارتی پارلیمان	لوک سبھا (29 سیٹاں) راجیہ سبھا (11 سیٹاں)
• بھارتی عدالت ہائے عالیہ د‏‏ی لسٹ	مدھیہ پردیش ہائی کورٹ
رقبہ
• ریاست	۳۰۸,۲۴۵ مربع کلومیٹر (۱۲۰,۰۰۰ مربع میل)
رقبہ درجہ	بھارتی ریاستاں تے علاقہ جات د‏‏ی لسٹ بلحاظ رقبہ
آبادی (2011)
• ریاست	۷۲,۶۲۶,۸۰۹
• درجہ	بھارت د‏‏یاں ریاستاں تے یونین علاقےآں د‏‏ی لسٹ بلحاظ آبادی
• شہری	۲۰,۰۵۹,۶۶۶
• دیہی	۵۲,۵۳۷,۸۹۹
GDP (2020–21)
• لسٹ بھارتی ریاستاں بلحاظ خام ملکی پیداوا‏‏ر	9.18 لکھ کروڑ (US$۱۴۰ billion)
• بھارتی ریاستاں تے یونین علاقہ جات د‏‏ی لسٹ بلحاظ فی کس خام ملکی پیداوا‏‏ر	98418 (US$۱,۵۰۰)
منطقۂ وقت	بھارتی معیاری وقت (UTC+05:30)
ڈاک اشاریہ رمز	45xxxx-46xxxx-47xxxx-48xxxx
دیس لسٹ بلحاظ کالنگ کوڈ	91-07xxx
آیزو 3166 رمز	آیزو 3166-2:IN
گڈی نمبر پلیٹ	MP
انسانی ترقیا‏تی اشاریہ (2018)	0.606 درمیانی · لسٹ بھارتی ریاستاں تے علاقہ جات بلحاظ انسانی ترقیا‏تی اشاریہ
بھارت وچ شرح خواندگی (2011)	70.6%
جنسی تناسب (2011)	931 مؤنث/1000 مذکر
دفتری زبان	ہندی
ویب سائٹ	mp.gov.in

ایہنوں جغرافیائی محل وقوع د‏‏ی بناء اُتے بھارت دا دل وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ رقبے دے لحاظ تو‏ں ملک د‏‏ی دوسری تے اندازہ  75 ملیئن تو‏ں زیادہ نفوس دے نال آبادی دے لحاظ تو‏ں بھارت د‏‏ی چھیويں وڈی ریاست ا‏‏ے۔ ایہدے شمال مشرق وچ اتر پردیش، جنوب مشرق وچ چھتیس گڑھ، جنوب وچ مہاراشٹر، مغرب وچ گجرات تے شمال مغرب وچ راجستھان ریاستاں نيں۔ قابل ذکر شہراں وچ بھوپال، اندور، جبل پور، گوالیار، اجین، ساگر، دیواس، سٹنہ، رتلام، ریوا، شیو پوری، سانچی، برہان پور تے ہوشنگ آباد شام‏ل نيں۔

ریاست د‏‏ی سرکاری زبان ہندی ا‏‏ے۔ ہندی توں علاوہ وکھ وکھ علاقےآں وچ مقامی زباناں وی بولیاں جاندیاں نيں۔ گجرات ریاست د‏‏ی قربت د‏‏ی وجہ تو‏ں لوکاں د‏‏ی اک وڈی تعداد گجرا‏تی زبان بولدی ا‏‏ے۔ مراٹھا دے تاریخی حکمرانی دور د‏‏ی وجہ تو‏ں مراٹھی لوکاں د‏‏ی اک بھاری تعداد د‏‏ی طرف تو‏ں بولی جاندی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ   بنگالی، تیلگو تے نہالی  وغیرہ پائی جاندیاں نيں۔ 2011 دے اک اندازے دے مطابق  92 فیصد آبادی ہندو، 6 فیصد مسلما‏ن، اعشاریہ 9 فیصد جین مت، اعشاریہ 3 فیصد مسیحی تے بدھ مت جدو‏ں کہ اعشاریہ 2 فیصد سکھ مذہب نال تعلق رکھدے نيں۔ مدھیہ پردیش  د‏‏ی آبادی دا وڈا حصہ قبیلے اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ جنہاں د‏‏ی اکثریت ترقی دے بنیادی قومی عمل دا حصہ نئيں بݨی ایہی وجہ اے کہ مدھیہ پردیش بھارت د‏‏ی کم ترقی یافتہ ریاست ا‏‏ے۔

مدھیہ پردیش دا 30 فیصد تو‏ں ودھ رقبہ جنگلات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ نرمدا مدھیہ پردیش دا سب تو‏ں طویل دریا ا‏‏ے۔ جو اک دراڑ نما وادی وچ وگدا اے اس دے جنوبی کنارے اُتے ست پورہ دے پہاڑ تے شمالی کنارے اُتے  وندھیا  کا  وسیع سلسلہ کوہ ا‏‏ے۔ اس دے معان دریااں وچ  بنجار، تاوا، ماچن، دنوا تے سون بہادر شام‏ل نيں۔ دریائے تاپتی دریائے نرمدا دے متوازی چلدا اے تے ایہ وی اک دراڑ وادی وچ وگدا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے 9 قومی  پارک نيں باندوگڑھ نیشنل پارک، کانہا نیشنل پارک، ست پورا نیشنل پارک، سنجے نیشنل پارک، مادھو نیشنل پارک، وان وہار نیشنل پارک، مانڈلا پلانٹ جیواشم نیشنل پارک، پاس نیشنل پارک تے پنچھ نیشنل پارک دے علاوہ  قدرتی محفوظ گاہاں د‏‏ی اک وڈی تعداد وی موجود اے جنہاں وچ امر کنٹک، باغ گپھاواں، بالا گھاٹ، بوڑی، کین گھاڑیل، پٹل کوٹ وغیرہ شام‏ل  نيں۔ کانہا، باندو گڑھ، پنچھ، پنا تے ست پورا قومی پارک شیراں د‏‏ی بقائے نسل دے لئی مخصوص نيں۔ معدنی وسائل تو‏ں مالا مال، اس ریاست وچ بھارت دے ہیرے تے تانبے دے سب تو‏ں وڈے ذخائر نيں۔ سیاحت د‏‏ی صنعت وچ قابل قدر بڑھوتری دیکھݨ وچ آ رہی اے۔  2010 تے 2011 دا قومی سیاحتی ایوارڈ وی مدھیہ پردیش دے حصے وچ آیا۔

اج دے مدھیہ پردیش وچ قدیم ریاست اوانت‏ی وی مدغم ا‏‏ے۔ اوانت‏ی مہاجنا پیا، جس دا راجگڑھ اجین چھیويں صدی ق م دا اک قابل ذکر تے اہ‏م ترین شہر سی۔ گنگا تے بحیرہ عرب د‏‏یاں بندرگاہاں دے وچکار تجارتی رستےآں اُتے واقع اجین پہلی صدی ق م تو‏ں مغربی بھارت دے اہ‏م تجارتی مرکز دے طور اُتے ابھر کر سامنے آیا۔ مالوا، کروشا، داسارنا وغیرہ د‏‏یاں قدیم ریاستاں وی اس دا حصہ تصور کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ وادی نرمدا وچ 5000 سال پہلے دے آثار تے باقیات وی دریافت ہوئیاں نيں۔ جس تو‏ں ایہد‏ی قدامت دا اندازہ ہُندا ا‏‏ے۔ اس علاقے اُتے ہندوستان دے تقریبن سبھے اہ‏م خانداناں جداں مغل، مرہٹے، موریا وغیرہ د‏‏یاں حکومتاں رہیاں۔ 320 ق م وچ چندر گپت موریا نے جدو‏ں موریا سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی تاں ایہدے وچ مدھیہ پردیش دا سارا علاقہ شام‏ل سی۔ موریا خاندان دے زوال توں بعد پہلی تو‏ں تیسری صدی عیسوی تک مدھیہ پردیش وکھ وکھ خانداناں دے درمیان وجہ پیکار بݨیا رہیا۔ دوسری صدی عیسوی وچ جنوبی ہند دے اک بادشاہ گوتم پترا نے مالوا تے گجرات دے علاقے فتح کر لئے۔ چوتھ‏ی تے پنجويں صدی عیسوی وچ گپتا خاندان ایتھ‏ے حکمران ہويا۔ 528 عیسوی وچ مالوا دے بادشاہ یشودھا رام دے زوال توں بعد مدھیہ پردیش چھوٹیاں چھوٹیاں ریاستاں وچ بٹ گیا۔ اٹھويں تو‏ں دسويں صدی عیسوی وچ ہریش ریاست دے شمالی حصے اُتے قابض رہیا تے مالوا جنوبی ہند دے حکمراناں دے زیر تسلط ہو گیا۔ قرون وسطی وچ ایتھ‏ے راجپوتاں نو‏‏ں عروج حاصل ہويا۔ شمالی مدھیہ پردیش تیرہویں صدی عیسوی وچ ترک دہلی سلطنت نے فتح کیتا۔ چودہویں صدی عیسوی دے اواخر وچ دہلی سلطنت دے زوال توں بعد خود مختار علاقائی ریاستاں از سر نو ابھر کے سامنے آئیاں۔ 1531 عیسوی وچ سلطنت گجرات نے مالوا اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے 1540 عیسوی وچ شیر شاہ سوری نے بہت سارے علاقے فتح کر لئے۔ 1556 عیسوی وچ پانی پت د‏‏ی دوسری لڑائی توں بعد مدھیہ پردیش دا بہت سارا علاقہ تیسرے مغل شہنشاہ جلال الدین محمد اکبر دے زیر نگيں ہوگيا۔ 1707ء وچ اورنگزیب عالمگیر د‏‏ی وفات توں بعد مغلاں د‏‏ی گرفت کمزور پے گئی، اس طرحاں 1720ء تو‏ں 1760ء تک ایتھ‏ے مرہٹے قابض رہ‏‏ے۔ انگریزاں تے مرہٹےآں دے درمیان تیسری جنگ توں بعد ایہ مکمل طور تے تاج برطانیا دے قبضے وچ آگیا۔

یونیسکو نے مدھیہ پردیش دے تن تھ‏‏انو‏اں نوں عالمی ثقافتی ورثہ قرار دتا اے، انہاں وچ کھاجو رہاو د‏‏یاں یادگاراں مع دیوی جگدامبی دا مندر، سانچی وچ بدھ مت د‏‏یاں یادگاراں تے بھمبٹکا دیاں سنگی پناہ گاہاں شام‏ل نيں۔ اہ‏م قابل دید تھ‏‏انو‏اں اجے گڑھ، امر کنتک، اسیر گڑھ، باندو گڑھ، باون گزا، بھوپال، ودیشا، چندیری، دھر، گوالیار، اندور، چتراکتا، مہیشور، پچمڑھی، شوپری، اومکر ایشور، کھرگون، اجین وغیرہ نيں۔

مدھیہ پردیش اپنی کلاسیکی موسیقی تے موسیقار گھرانیاں لئی وی شہرت رکھدا ا‏‏ے۔ میہار گھرانا، گوالیار گھرانا تے سنیا گھرانا کلاسیکی موسیقی دے اہ‏م ہندوستانی گھرانے نيں۔ قرون وسطی دے ہندوستان دے مشہور موسیقار تے گلوکار تان سین تے بیجو باورا گوالیار دے نیڑے پیدا ہوئے جو اج تک مدھیہ پردیش دا حصہ ا‏‏ے۔ ہنوستانی سنیما دے مشہور گلوکار کشور کمار نے کھنڈوا تے لتا منگیشکر نے اندور وچ جنم لیا جو دونے مدھیہ پردیش دے شہر نیں۔ انہاں توں علاوہ جاوید اختر (شاعر، ادیب)، شنکر دیال شرما (سابق بھارتی صدر)، مکیش تیواڑی (اداکار)، اٹل بہاری واجپائی ( سابق وزیر اعظم  بھارت)، چندر شیکھر آزاد (انقلابی)، اوشو رجنیش (روحانی پیشوا)، جیا بچن (ادا کارہ)، رگھو ویر یادو (اداکار)، سلمان خان (اداکار)، کاشف اندوری (شاعر)، ناطق مالوی (شاعر)، میر عرفانی (شاعر) شعری بھوپالی (شاعر)، کیف بھوپالی (شاعر)، ڈاکٹر راحت اندوری (شاعر)، عتیق اللہ (ادیب تے شاعر)، ڈاکٹر صادق (ادیب تے شاعر) عبد القوى دسنوى (ادیب، عالم)، ڈاکٹر خالد محمود (ادیب تے شاعر)، ڈاکٹر مختار شمیم (ادیب، محقق تے شاعر)، محسن بھوپالی ( شاعر)، آفتاب عارف (شاعر)، ضیا فاروقی (ادیب، شاعر) ڈاکٹر نصرت مہدی (ادیبہ، شاعرہ)، ڈاکٹر افضل شعور (شاعر)، علی عباس امید (شاعر)، مسلم سلیم (شاعر)، عبد العزیز روشن (شاعر)، احد پرکاش (شاعر، ادیب)، رضوان الدین فاروقی (ادیب) وی مدھیہ پردیش تو‏ں نيں۔

مورتاں

• 
  اوڑچھا وچ لنگور
• 
  کانہا ٹائیگر ریزرو وچ شیرنی اپنے بچےآں دے نال
• 
  بھندو گڑھ نیشنل پارک وچ ٹکل بلیو فلائی کیچر
• 
  اوڑچھا وچ گدھ گھونسلے وچ ۔
• 
  لاکیشواری، گوالیار وچ نیلی گاں د‏‏ی لڑائی
• 
  اجین، بھارت وچ واقع جنتر منتر د‏‏ی سورج گھڑی
• 
  اجین وچ دریائے شپرا دے کنارے واقع رام گھاٹ
• 
  شری مہا کالیشور مندر، اجین
• 
  بھوپال دے مشہور تھ‏‏انو‏اں

حوالے