Zyfiowate: Rodzina ssaków

Zyfiowate

Ziphiidae
J.E. Gray, 1863
Przedstawiciel rodziny – zyfia gęsiogłowa (Ziphius cavirostris)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	Whippomorpha
Infrarząd	walenie
Parvordo	zębowce
Nadrodzina	Ziphioidea
Rodzina	zyfiowate
Typ nomenklatoryczny
Ziphius G. Cuvier, 1823
Synonimy Hyperoodontina J.E. Gray, 1846 Heterodontidae Girard, 1852 Ziphiina J.E. Gray, 1863 Ziphiidae: J.E. Gray, 1865 Epiodontina J.E. Gray, 1865 Hyperodontidae: J.E. Gray, 1866 Hyperoodontidae: J.E. Gray, 1866 Hyperoodonta: Haeckel, 1866 Ziphiadae: Burmeister, 1867 Epiodontidae: J.E. Gray, 1868 Ziphioidea: J.E. Gray, 1868 Ananarcinae Gill, 1871 Anarnacinae Gill, 1871 Ziphiinae: Gill, 1872 Ziphinae: Brandt, 1873 Ziphiinae: Brandt, 1874 Xiphidae Ameghino, 1889 Xiphiini: Winge, 1918 Ziphiinae: Fraser & Purves, 1960 Hyperoodontidae: Hershkovitz, 1966 Ziphiini: Moore, 1968 Hyperoodontoidea: Moore, 1968 Hyperoodontini: Moore, 1968 Berardiina Moore, 1968 Indopacetina Moore, 1968 Hyperoodontinae: Mead, 2009
Rodzaje
38 rodzajów (w tym 32 wymarłe) – zobacz opis w tekście
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wiki Commons

Jest ona wśród waleni drugą co do liczby gatunków, zarazem jednak najsłabiej poznaną wśród dużych ssaków (np. w 2016 r. odkryto nowy gatunek dziobogłowca, co wśród ssaków jest wyjątkowym zdarzeniem). Zwłaszcza przedstawiciele wali dwuzębnych (rodzaj Mesoplodon) są rozróżniani przede wszystkim na podstawie kształtu zębów.

Rodzaj obejmuje gatunki występujące we wszystkich oceanach świata.

Charakterystyczne dla zyfiowatych jest posiadanie dzioba podobnego jak u delfinów, czym odróżniają się od pozostałych większych waleni. Dziób wyposażony jest w małą liczbę zębów; wśród wielu gatunków jedynie samce mają jedną parę dużych zębów w dolnej szczęce. Te kły wystające z dzioba są używane jako broń w walkach między samcami, czego dowodem są blizny na ich ciałach. Kły niektórych dziobowali (Mesoplodon) mają dziwaczne kształty, np. u Mesoplodon layardii są zagięte ku środkowi nad dziobem, ograniczając jego otwieranie.

Wale dziobogłowe to walenie o średnich rozmiarach (do 13 m), żyjące w głębokich wodach wszystkich oceanów. Odżywiają się przeważnie głowonogami. Podczas polowania objawiają zdolność do nadzwyczajnie długiego nurkowania – udowodnione zostały pobyty pod wodą przez 80 min oraz osiąganie głębokości 1000 m.

Zwierzęta te żyją w małych grupach z dala od lądu, co sprawia, że są rzadko obserwowane w morzu. Wiele szczegółów ich życia pozostaje niewyjaśnionych. Głównym źródłem informacji o wielu gatunkach są martwe ciała wyrzucone na brzeg. Najlepiej poznane są dziobogłowce (Berardius) oraz butlogłowy (Hyperoodon), prześladowane przez wielorybników.

Z wyjątkiem tych gatunków bezpośredni wpływ człowieka na populacje zyfiowatych jest znikomy. Coraz większe zagrożenie stanowi jednak zatruwanie morza chemikaliami oraz zaśmiecanie, zwłaszcza odpadami plastikowymi.

Do rodziny zyfiowatych należą następujące występujące współcześnie rodzaje:

• Berardius Duvernoy, 1851 – dziobogłowiec
• Tasmacetus Oliver, 1937 – tasmanowal – jedynym przedstawicielem jest Tasmacetus shepherdi Oliver, 1937 – tasmanowal dziobogłowy
• Ziphius G. Cuvier, 1823 – zyfia – jedynym przedstawicielem jest Ziphius cavirostris G. Cuvier, 1823 – zyfia gęsiogłowa
• Hyperoodon Lacépède, 1804 – butlogłów
• Indopacetus Moore, 1968 – tropikowal – jedynym przedstawicielem jest Indopacetus pacificus (Longman, 1926) – tropikowal dziobogłowy
• Mesoplodon Gervais, 1850 – dziobowal

Opisano również szereg rodzajów wymarłych:

• J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British Museum. Wyd. 2. London: The Trustees, 1866, s. 1–402. (ang.).
• B.A.L. du Bus de Gisignies. Sur différents Ziphiides nouveaux du crag d’Anvers. „Bulletin de l’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique”. 2^me Série. 25, s. 621–630, 1868. (fr.). 
• T.N. Gill. Synopsis of the Primary Subdivisions of the Cetaceans. „Proceedings of the Essex Institute”. 6, s. 121–126, 1871. (ang.). 
• J.C. Moore. Relationships among the living genera of beaked whales with classifications, diagnoses and keys. „Fieldiana”. 53 (4), s. 209–298, 1968. (ang.). 
• G. Bianucci, O. Lambert & K. Post. A high diversity in fossil beaked whales (Mammalia, Odontoceti, Ziphiidae) recovered by trawling from the sea floor off South Afric. „Geodiversitas”. 29 (4), s. 561–618, 2007. (ang.). 
• G. Bianucci, I. Miján, O. Lambert, K. Post & O. Mateus. Bizarre fossil beaked whales (Odontoceti, Ziphiidae) fished from the Atlantic Ocean floor off the Iberian Peninsula. „Geodiversitas”. 35 (1), s. 105–153, 2013. DOI: 10.5252/g2013n1a6. (ang.).