Ryba Południowa: Gwiazdozbiór

Jest to 60. co do wielkości konstelacja na niebie. W Polsce widoczna jesienią nisko nad południowym horyzontem. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 25.

Ryba Południowa

Nazwa łacińska	Piscis Austrinus
Dopełniacz łaciński	Piscis Austrini
Skrót nazwy łacińskiej	PsA
Dane obserwacyjne (J2000)
Rektascensja	22 h
Deklinacja	-30°
Charakterystyka
Powierzchnia	245 stopnie kw.
Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	1
Najjaśniejsza gwiazda	Fomalhaut (1,17m)
Gwiazdozbiory sąsiadujące	Wodnik Koziorożec Mikroskop Żuraw Rzeźbiarz
Roje meteorów	Piscis Austrinidy
Widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 90° S a 52° N.
Multimedia w Wiki Commons

Jest jednym z 48 gwiazdozbiorów opisanych przez Ptolemeusza w II wieku. Eratostenes nazywał konstelację Wielką Rybą i uważał ją za rodzica zodiakalnych Ryb. Początkowo był to wielki gwiazdozbiór. W XVI wieku rój gwiazd, które teraz tworzą gwiazdozbiór Żurawia, został wycięty z Ryby Południowej, a w roku 1752 Nicolas-Louis de Lacaille wziął jeszcze kilka do konstelacji Mikroskopu. Johann Elert Bode „pożyczył” jeszcze więcej gwiazd z Ryby Południowej i kilka z Mikroskopu, by utworzyć gwiazdozbiór Globus Aerostaticus (dzisiaj już nieaktualny). Konstelacja ta miała upamiętnić stworzenie balonu na gorące powietrze. Balon Johanna Bode powtarzał się jeszcze w kilku atlasach nieba, lecz nigdy nie przyjął się na dobre.

Jest to jedna z najstarszych konstelacji, a kultury starożytne nieodmiennie kojarzyły jej gwiazdy z rybą. Starożytni Egipcjanie widzieli w niej mityczną rybkę, która uratowała przed utonięciem egipską boginię Izydę, ta zaś w podzięce uwieczniła na niebie rybę i jej dzieci, czyli gwiazdozbiór Ryb. Jako ryba była znana też starożytnym Grekom. Gwiazdozbiór wyobraża rybę leżącą grzbietem do dołu, która pije wodę wypływającą z dzbana trzymanego przez Wodnika. Pyskiem ryby jest gwiazda Fomalhaut.

Ryba Południowa związana jest również z syryjskim mitem o Atargatis (Grecy nazywali ją Derketo), która po dramatycznych perypetiach – po drodze zabijając swojego ukochanego i porzucając dziecko – została przemieniona w morską syrenę.

Najjaśniejsza gwiazda Ryby Południowej, Fomalhaut (Alfa Piscis Austrini), jest pierwszą (zachodnią) z trzech jasnych gwiazd nieba południowego ułożonych w jednej linii (pozostałe to Achernar i Kanopus), stanowiących ważny element orientacyjny dla dawnych żeglarzy.

• Gwiazda pierwszej wielkości Alfa (α) Piscis Austrini – sprawia, że Ryba Południowa wyróżnia się na półkuli południowej. Ta jasnoniebieska gwiazda jest oddalona o 25 lat świetlnych. Nazwa tej gwiazdy po arabsku oznacza „pysk ryby”. W Polsce Fomalhaut jest doskonale widoczny na przełomie lata i jesieni, górując o północy w okolicach 15 września. Na szerokości geograficznej Warszawy widoczny jest na wysokości około ośmiu stopni nad horyzontem. Otacza ją chłodny dysk pyłowy, w którym być może powstają planety. Następne co do jasności gwiazdy są słabsze niż 4^m. Obserwacje gwiazdy, wykonywane od 2004 roku za pomocą koronografu Kosmicznego Teleskopu Hubble’a, ukazały obecność obiegającej ją egzoplanety nazwanej Dagon. Planeta ma masę porównywalną z masą Jowisza i porusza się po orbicie eliptycznej z okresem około 872 lata.
• Drugą co do jasności gwiazdą jest Epsilon Piscis Austrini (ε PsA; 4,18^m), a trzecią – Delta Piscis Austrini (δ PsA; 4,2^m). Ta ostatnia stopniowo zbliża się do Słońca i za około 2,8 miliona lat będzie ją od niego dzielić odległość zaledwie 83 lat świetlnych (obecnie jest to około 170 lat świetlnych). W związku z tym jej jasność zwiększy się do 2,87^m.
• Beta (β) Piscis Austrini to szeroki układ podwójny o składnikach czwartej i ósmej wielkości gwiazdowej, łatwo dają się rozróżnić w 10-centymetrowym teleskopie.
• Gamma (γ) Piscis Austrini składa się z bliskiej pary gwiazd piątej i ósmej wielkości, położona w odległości 222 lat świetlnych.
• Leżąca w odległości 1000 lat świetlnych Eta (η) Piscis Austrini to ciasny układ podwójny złożony z niebieskobiałych gwiazd, które można rozdzielić używając teleskopu.

Wśród gwiazd zmiennych warta uwagi jest S Piscis Austrini, która jest zmienną typu Mira Ceti. Jej jasność zmienia się w zakresie 8-14,5^m w ciągu 271,1 dnia. Innego rodzaju zmienną jest półregularna V Piscis Austrini, której jasność waha się od 8 do 9^m z okresem 148 dni.

W gwiazdozbiorze nie ma jasnych obiektów głębokiego nieba. Najjaśniejsze galaktyki mają jasność około 11^m. To między innymi galaktyki NGC 7173, NGC 7174, NGC 7176 i piękna galaktyka spiralna NGC 7314 o jasności 11,9^m.

Z gwiazdozbioru wylatuje rój meteorów Piscis Austrinidów. Są aktywne od połowy lipca do połowy sierpnia, co w naszych szerokościach geograficznych czyni je niemożliwymi do obserwacji o tej porze roku. Zdarzyć się może, że wyjątkowo jasny bolid wystrzeli pionowo ponad letni horyzont i da świadectwo aktywności roju. Jak do tej pory (2015) nie znane jest ciało macierzyste.

Zobacz hasło Ryba Południowa w Wikisłowniku

Zobacz w Wikiźródłach Ryba

• lista gwiazd w gwiazdozbiorze Ryby Południowej
• lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach

• Encyklopedia Wszechświata, Praca zbiorowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006 ISBN 978-83-01-14848-5

• Gwiazdozbiór Ryby Południowej w serwisie Constellation Guide (ang.)