Port Lotniczy Gądów Mały: Budynek we Wrocławiu

Port lotniczy Gądów Mały
Flughafen Klein-Gandau

Państwo	Polska
Miejscowość	Wrocław, os. Gądów Mały
Strefa czasowa	UTC +1
Położenie na mapie Wrocławia Port lotniczy Gądów Mały Flughafen Klein-Gandau
Położenie na mapie Polski Port lotniczy Gądów Mały Flughafen Klein-Gandau
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Port lotniczy Gądów Mały Flughafen Klein-Gandau
51°07′45″N 16°58′05″E/51,129167 16,968056

Na miejscu placu apelowego powstało lotnisko wojskowe (Flughafen Klein-Gandau). Było to jedno z pierwszych lotnisk w Niemczech i aż do zbudowania w 1936 lotniska na Strachowicach (Flughafen Schöngarten) jedyne we Wrocławiu. Leżało bezpośrednio przy trasie wylotowej na zachód, w odległości pięciu kilometrów od centrum. Połączenie z centrum miasta zapewniała linia tramwajowa nr 6 mająca trasę: ul. Gliniana, ul. Borowska, ul. Hugonna Kołłątaja, Rynek, pl. Jana Pawła II, ul. Legnicka. W późniejszym okresie jeździły tam także tramwaje linii 1 i 5 oraz autobusy linii A i D.

W 1910 postawiono przenośny hangar do bazowania sterowców. Stacjonował w nim sterowiec Parseval PL-5, który spłonął 16 czerwca 1911 w Hann. Münden podczas wypuszczania wodoru. Jego miejsce zajął Parseval PL-9 (sprzedany w 1913 Turcji). Pierwszą stałą infrastrukturę stanowiły trzy hangary przy Gandauer Str..

Od 1920 w wyniku postanowień Traktatu Wersalskiego wyłącznie cywilne. Od 1922 działała filia Junkersa. Pełny rozwój lotniska datuje się na lata 30., kiedy obsługiwało regularne loty krajowe do Berlina, Szczecina, Jeleniej Góry, Gliwic, Goerlitz, Drezna, Lipska i Halle, a także zagraniczne do Warszawy i Pragi. Odbywały się tu loty szybowcowe i skoki spadochronowe. Trasy pierwszych dwóch z czterech wyścigów Challenge (1929 i 1930) prowadziły przez lotnisko Klein Gandau. W 1930 przyleciał sterowiec Graf Zeppelin. W lipcu 1932 w trakcie kampanii wyborczej do Reichstagu przyleciał do Breslau Adolf Hitler. Lądował tu także czterosilnikowy Junkers G 38ce, wówczas największy samolot na świecie.

W 1932 r. wybudowano betonowy hangar z wieżą przy dzisiejszej ulicy Lotniczej. W 1937 r. uroczyście oddano do użytku nowoczesny – istniejący do dziś – budynek zarządu lotniska, z wieżą kontroli lotów, reprezentacyjną halą przylotów i restauracją na tarasie widokowym. W latach 1900-1901 celem domknięcia pierścienia twierdzy oraz ochrony lotniska wybudowano na jego południowej krawędzi przy ul. Bystrzyckiej betonowy kompanijny schron piechoty oraz wybetonowano podjazd, ale lotnisko przez cały czas istnienia miało miękką, trawiastą nawierzchnię.

W czasie drugiej wojny światowej pod nadzorem Luftwaffe. Oba wrocławskie lotniska: Klein-Gandau i Schöngarten były bazami operacyjnymi dla lotnictwa, wchodzącego w skład Luftflotte 4, podczas inwazji na Polskę (operacja Fall Weiss). Później działała tu Flugzeugfuhrer-Schule „E”. Zakłady Junkersa zajęły się produkcją wojenną, składając samoloty wojskowe, m.in. Ju 87 („sztukasy”).

W dniu 22 listopada 1941 podczas przymusowego lądowania samolot Heinkel He 111 z asem lotniczym, Wernerem Möldersem (115 zwycięstw) jako pasażerem (leciał z Krymu do Berlina na pogrzeb Ernsta Udeta) rozbił się grzebiąc w szczątkach całą załogę. Na miejscu jego śmierci (obecnie motel na Pilczycach) postawiono pomnik istniejący jeszcze w latach 50.. Przyczyną katastrofy była awaria maszyny lub zaczepienie o komin fabryczny. Przeżył tylko adiutant Möldersa – major Paul Wenzel. Przy zwłokach znaleziono listy, w których krytykował reżim hitlerowski.

Strategiczny punkt obrony miasta w 1945. W połowie lutego pierścień oblężenia wokół Festung Breslau został zamknięty i od tego czasu droga powietrzna był jedyną metodą zaopatrzenia i ewakuacji rannych. 24 lutego dowódcą obrony został mianowany podpułkownik von Friedeburg. Było to jedyne lotnisko jakim dysponowali Niemcy (drugie w Strachowicach było na pierwotnej linii obrony i zostało utracone, lotnisko na pl. Grunwaldzkim nie było gotowe, a inne pola wzlotów nie były odpowiednie do obsługi takiego ruchu). Jednak już w marcu wojska rosyjskie skutecznym ostrzałem z moździerzy niszczyły jego powierzchnię naprawianą potem przez saperskie oddziały Volkssturmu. W marcu linia obrony przesunęła się na odcinek Żerniki – Maślice i rosyjska obrona przeciwlotnicza mająca pozycje w odległości jednego kilometra od lotniska praktycznie uniemożliwiła używanie go. Kiedy nie można już było na nim lądować było wykorzystywane jako miejsce zrzutu zaopatrzenia. Ocenia się, że do tego czasu Niemcy zdążyli ewakuować ponad 6 tysięcy rannych oraz sprowadzić ponad 3 tysiące żołnierzy. Ostatecznie, lotnisko bronione przez spadochroniarzy i działa 88 mm zostało zdobyte przez oddziały 359 DP Armii Czerwonej po natarciu dokonanym 1 kwietnia z rejonu Nowego Dworu^{[potrzebny przypis]}.

Zniszczenia wojenne uniemożliwiały korzystanie z lotniska. Teren musiał zostać rozminowany. Wyrównywanie lejów i usuwanie pozostałości po walkach trwało aż do 1947^{[potrzebny przypis]}.

W dawnym hangarze powstała filia bielskich zakładów szybowcowych. Do 1979 roku zbudowano przeszło 1000 szybowców^{[potrzebny przypis]}.

W latach 1946-1958 Gądów obsługiwał regularne loty cywilne linii lotniczych PLL Lot (drugie wrocławskie lotnisko, Wrocław-Strachowice było w tym czasie używane prawie wyłącznie przez wojsko)^{[potrzebny przypis]}.

Również od 1946, aż do zamknięcia w 1978 było to lotnisko sportowe używane przez Aeroklub Dolnośląski.

W dniu 13 września 1959 roku otwarto Salon Lotniczy. Podczas inauguracji na lotnisku klubowym zgromadziło się 200 tysięcy osób. Było tu centrum wrocławskiej społeczności lotniczej. Tutaj odbyły się pierwsze Samolotowe Rajdy Dziennikarzy i Pilotów. Organizowano Międzynarodowe Zawody o Błękitną Wstęgę Odry, Dni Wrocławskich Skrzydeł itp. Na Gądowie działały m.in. Centrum Wyszkolenia Lotniczego, lotnictwo sanitarne, agrolotnictwo, zakłady szybowcowe, stacja meteorologiczna. Uczył się tu latać m.in. Mirosław Hermaszewski. W 1978 przeprowadzono ostatnie szkolenie szybowcowe i skoki spadochronowe, po czym zamknięto lotnisko^{[potrzebny przypis]}.

W połowie lat 70. teren Gądowa przeznaczono pod zabudowę mieszkaniową i podjęto decyzję o likwidacji lotniska. Na jego miejscu powstało osiedle, a nazwy ulic – Balonowa, Skrzydlata, Szybowcowa, Latawcowa, Sterowcowa, Samolotowa, Bajana, oraz bulwarów: Dedala i Ikara – nawiązują do lotniczej przeszłości tego miejsca.

• polskie porty lotnicze

• Zdjęcia dawnego portu lotniczego Flughafen Klein-Gandau