Roślina Piwonia: Rodzaj roślin

Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Obejmuje 32–35 gatunków. Pochodzą głównie z obszarów Europy i Azji o umiarkowanym klimacie. Centrum zróżnicowania stanowią Chiny, gdzie rośnie 15 gatunków, z czego 10 to endemity. Do flory Europy południowej i wschodniej należy 7 gatunków, jedynie dwa gatunki pochodzą z zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej. Rośliny te występują głównie w miejscach skalistych, na słonecznych zboczach wśród muraw i w zbiorowiskach wysokich bylin, gatunki krzaczaste rosną w formacjach zaroślowych i w widnych, świetlistych lasach w Himalajach i w zachodnich oraz środkowych Chinach, często na skałach wapiennych. Kwiaty zapylane są zwykle przez żywiące się pyłkiem chrząszcze.

Piwonia

Piwonia lekarska
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	Saxifraganae
Rząd	skalnicowce
Rodzina	piwoniowate
Rodzaj	piwonia
Nazwa systematyczna
Paeonia L. Sp. Pl. 530. 1753
Typ nomenklatoryczny
Paeonia officinalis L.
Synonimy
Moutan Rchb.
Zasięg
Multimedia w Wiki Commons
Hasło w Wikisłowniku

Liczne gatunki, mieszańce i odmiany piwonii są uprawiane jako rośliny ozdobne, przy czym w Chinach jako takie znane są od co najmniej IV w. (piwonia drzewiasta). Rośliny te wykorzystywane są także jako lecznicze.

 

 

Pokrój
Większość gatunków to byliny, ale część z nich to niewysokie półkrzewy i krzewy do 2,5 m wysokości, czasem piwonia Ludlowa osiąga nawet 3,5 m wysokości. Są to rośliny kłączowe (kłącze często drewniejące), zwykle o korzeniach bulwiastych i mięsistych pędach. Łodygi są proste, pojedyncze lub rozgałęziające się.
Liście
Sezonowe, długoogonkowe i skrętoległe, zwykle skupione w szczytowej części pędów, często nieco skórzaste i mięsiste. Blaszka liściowa jest kilkukrotnie trójdzielna lub pierzasta, z końcowymi odcinkami lancetowato klapowanymi, czasem z cienkimi, równowąskimi łatkami (piwonia delikatna).
Kwiaty
Okazałe, osiągające ponad 15 cm średnicy, u piwonii drzewiastej i odmian przekraczające czasem ponad 30 cm. Białe, różowe, purpurowe, rzadziej żółte, często pachnące. Mieszańce mają też kwiaty dwubarwne i pełne. Efektowny okwiat tworzą spiralnie rozwijające się płatki korony zwykle w liczbie 5–9 (rzadziej płatki są tylko cztery, a czasem bywa ich znacznie więcej, zwłaszcza u odmian uprawnych do ok. 25), które otoczone są przez 5 nierównej wielkości działek kielicha i od 1 do 12 liściopodobnych przysadek. Pręciki są bardzo liczne – jest ich od 50 do 200 i są one wolne. Nitki pręcików dochodzą do nasady pylników, które są prosto ku górze wzniesione i otwierają się podłużnymi pęknięciami. Pręciki dojrzewają i uwalniają pyłek równocześnie. Między pręcikami znajdują się gruczoły, interpretowane czasem jako prątniczki, wydzielające słodki sok i tworzące czasem pierścień wokół nasady górnego słupkowia. To tworzone jest przez wolne owocolistki w liczbie od jednego do ośmiu, przy czym najczęściej jest ich pięć. Są one zwykle owłosione i zwieńczone krótką, szeroką szyjką słupka.
Owoce
Pękające mieszki, zawierające liczne, zwykle jaskrawo zabarwione nasiona zaopatrzone w osnówkę. Nasiona są czerwono-czarne lub niebieskie, między nimi znajdują się często sterylne nasiona czerwonej barwy.

Pozycja systematyczna

Rodzaj piwonia Paeonia należy do monotypowej rodziny piwoniowatych Paeoniaceae. Piwoniowate zajmują pozycję bazalną w kladzie obejmującym poza tym rodziny: altyngiowatych, oczarowatych, grujecznikowatych i Daphniphyllaceae w obrębie skalnicowców.

W przeszłości ze względu na podobieństwa morfologiczne rodzaj włączany bywał do jaskrowatych Ranunculaceae i uznawany za najbliżej spokrewniony z glaucidium Glaucidium. Później piwonie łączono z ukęślowatymi Dilleniaceae. Ostatecznie przynależność do skalnicowców potwierdziły badania molekularne.

Powiązania filogenetyczne rodziny w obrębie rzędu skalnicowców:

Podział rodzaju na sekcje i gatunki (uwzględniono wybrane podgatunki z utrwalonymi zwyczajowymi nazwami gatunkowymi)

Sekcja Mountan D.C. – piwonie krzewiaste

• podsekcja Delavayanae F.C. Stern
  • Paeonia delavayi Franch. – piwonia Delavaya, piwonia żółta
  • Paeonia ludlowii (Stern & G.Taylor) D.Y.Hong – piwonia Ludlowa
• podsekcja Vaginatae F.C. Stern
  • Paeonia cathayana D.Y.Hong & K.Y.Pan
  • Paeonia decomposita Hand.-Mazz.
  • Paeonia jishanensis T.Hong & W.Z.Zhao
  • Paeonia ostii T.Hong & J.X.Zhang
  • Paeonia qiui Y.L.Pei & D.Y.Hong
  • Paeonia rockii (S.G.Haw & Lauener) T.Hong & J.J.Li ex D.Y.Hong
  • Paeonia × suffruticosa Andrews – piwonia drzewiasta

Sekcja Onaepia Lindley – piwonie zielne północnoamerykańskie

• Paeonia brownii Douglas ex Hook.
• Paeonia californica Nutt.

Sekcja Paeoniae – piwonie zielne auroazjatyckie

• Paeonia algeriensis Chabert
• Paeonia anomala L. – piwonia odmienna
  • Paeonia anomala subsp. veitchii (Lynch) D.Y.Hong & K.Y.Pan – piwonia Veitcha
• Paeonia archibaldii Ruksans
• Paeonia arietina G.Anderson
• Paeonia × baokangensis Z.L.Dai & T.Hong
• Paeonia broteri Boiss. & Reut. – piwonia Brotero'a
• Paeonia cambessedesii (Willk.) Willk. – piwonia Cambessedesa
• Paeonia clusii Stern
• Paeonia coriacea Boiss.
• Paeonia corsica Sieber ex Tausch
• Paeonia daurica Andrews – piwonia dahurska
  • Paeonia daurica subsp. mlokosewitschii (Lomakin) D.Y.Hong – piwonia Młokosiewicza
  • Paeonia daurica subsp. macrophylla (Albov) D.Y.Hong – piwonia wielkolistna
• Paeonia emodi Royle
• Paeonia intermedia C.A.Mey. – piwonia pośrednia
• Paeonia × kayae Özhatay
• Paeonia kesrouanensis (J.Thiébaut) J.Thiébaut
• Paeonia lactiflora Pall. – piwonia chińska
• Paeonia ludlowii (Stern & G.Taylor) D.Y.Hong
• Paeonia mairei H.Lév.
• Paeonia × maleevii Kem.-Nath. ex Mordak & Punina
• Paeonia mascula (L.) Mill. – piwonia koralowa
• Paeonia obovata Maxim. – piwonia owalnolistkowa
• Paeonia officinalis L. – piwonia lekarska, piwonia miękka
• Paeonia parnassica Tzanoud.
• Paeonia peregrina Mill. – piwonia obca
• Paeonia sandrae Camarda
• Paeonia saueri D.Y.Hong, Xiao Q.Wang & D.M.Zhang
• Paeonia × saundersii Stebbins
• Paeonia sterniana H.R.Fletcher
• Paeonia tenuifolia L. – piwonia delikatna
• Paeonia wendelboi Ruksans & Zetterl.
• Paeonia × yananensis T.Hong & M.R.Li

Wiele gatunków z rodzaju piwonia to rośliny ozdobne. Uprawiane są w krajach, w których występują mroźne zimy, jedynie bowiem po przejściu takiego okresu spoczynku zawiązują obficie pąki kwiatowe. Najlepiej rosną na stanowisku słonecznym i na żyznej glebie. Wymagają częstego nawożenia. Wskazane jest ściółkowanie, które zapewnia większą wilgoć w glebie. Rozmnaża się je głównie przez podział późną jesienią, a piwonie drzewiaste przez odrosty. W szkółkach zwykle rozmnaża się piwonie drzewiaste przez szczepienie na podkładkach, jednakże tak otrzymane rośliny są zwykle krótkowieczne.

Jako rośliny lecznicze wykorzystywanych jest kilka gatunków, w Chinach zwłaszcza Paeonia qiui (surowcem leczniczym jest kora korzeni). Południowoeuropejska piwonia lekarska wykorzystywana jest do leczenia chorób reumatycznych. Surowcem są płatki, ale też kłącze i nasiona. Nasiona tego gatunku jadano w średniowiecznej Anglii.

Piwonia jest również wykorzystywana kulinarnie – jadalne są płatki kwiatów, które wykorzystywane są do dekoracji deserów oraz jako dodatek do herbat.