Płetwal Zwyczajny: Gatunek ssaka

Jest drugim co do wielkości zwierzęciem na Ziemi (po płetwalu błękitnym), dorastającym do 27 metrów długości.

Płetwal zwyczajny

Balaenoptera physalus
(Linnaeus, 1758)
Płetwal zwyczajny wynurzający się
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	Cetartiodactyla
Podrząd	Whippomorpha
Infrarząd	walenie
Parvordo	fiszbinowce
Rodzina	płetwalowate
Rodzaj	płetwal
Gatunek	płetwal zwyczajny
Synonimy [Balæna] Physalus Linnaeus, 1758 [Balæna] Boops Linnaeus, 1758 [?] B[alæna] M[ysticetus] major Kerr, 1792 Balæna Physalis Kerr, 1792 Balænoptera gibbar Lacépède, 1804 Balænoptera rorqual Lacépède, 1804 Balæna sulcata Neill, 1811 Balæna rorqual: G. Fischer, 1814 Balæna rostrata australis Desmoulins, 1822 [?] Balæna rostrata major: Rosenthal, 1827 [Physalus] verus Billberg, 1828 balænoptera mediterraneensis Lesson, 1828 P[hysalis] vulgaris Fleming, 1828 B[alæna] Antiquorum J.B. Fischer, 1829 B[alæna] Quoyi J.B. Fischer, 1829 Balænoptera Aragous Farines & Carcassonne, 1829 Balæna sulcata arctica Schlegel, 1841 R[orqualus] musculus Cuvier, 1836 Balaænoptera tenuirostris Sweeting, 1840 Balaænoptera australis J.E. Gray, 1846 Balaenoptera antarctica J.E. Gray, 1846 Balaenoptera Brasiliensis J.E. Gray, 1846 [?] Balæna (Balænoptera) Tschudii Reichenbach, 1846 Physalus? fasciatus J.E. Gray, 1850 Physalus? australis J.E. Gray, 1850 Physalus antarcticus: J.E. Gray, 1850 Physalus Brasiliensis: J.E. Gray, 1850 Physalus Duguidii Heddle, 1856 Pterobalæna communis Van Beneden, 1857 Balaenoptera physalus: Schlegel, 1862 Pterobalæna Gigantea michrochira Barkow, 1862 Benedenia knoxii J.E. Gray, 1864 Balænoptera patachonica Burmeister, 1865 Physalus Patachonicus: Burmeister, 1866 Balænoptera swinhoii J.E. Gray, 1866 Balænoptera Swinhoei J.E. Gray, 1866 Swinhoia chinensis J.E. Gray, 1868 Balænoptera velifera Cope, 1869 B[alcenoptera] swinhoei: Cope, 1869 S[ibbaldius] tuberosus Cope, 1869 Sibbaldius tectirostris Cope, 1869 P[hysalus] fasciatus: J.E. Gray, 1870 Physalus australis: J.E. Gray, 1870 Stenobalæna xanthogaster J.E. Gray, 1874 B[alænoptera] blythii Anderson, 1879 Balænoptera musculus Van Beneden & Gervais, 1880 [Balaenoptera velifera] copei Elliot, 1901 Balænoptera patagonica Dabbene, 1902 Balænoptera patachonica: Lahille, 1905 Balænoptera quoyii: Lönnberg, 1906 Balaenoptera physalus physalus Tomilin, 1946 Balænoptera physalus quoyii: Tomilin, 1946 Balaenopteris guibusdam Tomilin, 1957 Balaena antipodarum: Tomilin, 1957 Dubertus rhodinsulensis Tomilin, 1957 Baaenoptera physalus quoyi: Tomilin, 1957 Balaenoptera mediterranensis: Cabrera, 1961
Podgatunki
B. p. physalus (Linnaeus, 1758) B. p. patachonica Burmeister, 1865 B. p. quoyi (J.B. Fischer, 1829) B. p. velifera Cope, 1869
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
narażony na wyginięcie
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wiki Commons

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę [Balæna] Physalus. Miejscem typowym był obszar w pobliżu Spitsbergenu, w archipelagu Svalbard, w Norwegii; Linneusz nie wyznaczył żadnego holotypu, swój opis oparł na starszych opracowaniach (np. Guillaume Rondelet; Conrad Gessner; Friedrich Martens).

Badania z wykorzystaniem markerów mitochondrialnych i jądrowych sugerują wyraźne zróżnicowanie wśród populacji w różnych basenach oceanicznych, wspierając obecny podział na podgatunki, które są również łatwo zróżnicowane morfologicznie. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Etymologia

• Balaenoptera: rodzaj Balaena Linnaeus, 1758 (wal); gr. πτερον pteron „płetwa”.
• physalus: gr. φύσαλος physalos „gatunek nadymającej się ropuchy, nadymającej się jadowitej ryby, wieloryba”; termin ten po prostu może również oznaczać „ten, który jest nadęty” i może odnosić się do fałd gardłowych lub nadętych wielorybów wyrzuconych na brzeg. Inni uważają, że jego pochodzenie wywodzi się z greckiego słowa φυσα physa, co oznacza „dech, oddech” i odnosi się do wyraźnych wydmuchów powietrza płetwali, podobnych do tych u kaszalotów (Physeter).
• patachonica: Patagonia, Argentyna; kiedy Magellan zimował na wybrzeżu Patagonii w 1520 roku, handlował z rdzennymi mieszkańcami, prawdopodobnie z plemienia Tehuelcze, którzy nosili skóry zwierząt na nogach, i których nazwał „Patagones big-footed”, po czym nazwa ta stopniowo przylgnęła do tego obszaru.
• quoyi: Jean René-Constant Quoy (1790–1869), francuski przyrodnik, kolekcjoner, podróżnik po Oceanie Spokojnym w latach 1826–1829.
• velifera: łac. velifer „niosący żagle”, od velum „żagiel”; -fera „noszenie”, od ferre „nosić”; prawdopodobnie w aluzji do dużej, sierpowatej płetwy grzbietowej płetwala zwyczajnego zauważonej przez wielorybnika i przyrodnika Charlesa Scammona.

Nazewnictwo zwyczajowe

W polskiej literaturze zoologicznej gatunek Balaenoptera physalus był oznaczany nazwą „finwal”. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” aby uniknąć wrażenia że takson ten należy do innego rodzaju, gatunkowi nadano nazwę „płetwal zwyczajny”, jako przynależnego do rodzaju płetwal (Balaenoptera).

Płetwal zwyczajny występuje w wodach całego świata zamieszkując w zależności od podgatunku:

• B. physalus physalus – płetwal zwyczajny – zachodnia część północnego Oceanu Atlantyckiego od wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych zwykle od około 30°N (z tendencją do opadania na południe do Zatoki Meksykańskiej) do krawędzi lodu na Morzu Labradorskim około 70°N i na wschodniej części północnego Oceanu Atlantyckiego od ok. 30°N wokół Wysp Kanaryjskich do około 80°N na Morzu Barentsa i Oceanie Arktycznym oraz na Morzu Śródziemnym.
• B. physalus patachonica – Ocean Południowy od około 35°S do około 55°S lub dalej na południe i do równika wzdłuż pacyficznego wybrzeża Ameryki Południowej.
• B. physalus quoyi – płetwal południowy – Ocean Południowy między około 20°S a około 80°S.
• B. physalus velifera – od Zatoki Kalifornijskiej, wzdłuż zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych i Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie do Zatoki Alaska i wzdłuż Aleutów, na Morzu Beringa i Morzu Czukockim do około 70°N i na północ do Hawajów.

Niekiedy finwale wpływają na wody Bałtyku. Obserwacje takie odnotowano w 1930 roku, oraz w sierpniu 2007 w Zatoce Gdańskiej. W latach 50. XX w. u brzegów Wyspy Sobieszewskiej wyłowiono z wody czaszkę tego ssaka, a 21 sierpnia 2015 znaleziono martwego płetwala zwyczajnego przy plaży w Stegnie, po czym przetransportowano go na Hel, a 25 sierpnia wydobyto z wody i rozpoczęto sekcję zwłok i badania w celach naukowych.

Długość ciała 22–27 metrów; masa ciała 60–90 ton. Występuje dymorfizm płciowy – dorosłe samice płetwali zwyczajnych mogą być o 5–10% dłuższe niż samce. Szacuje się, że całkowita długość ciała wynosi 25 m i 27 m dla samców i samic płetwala południowego (B. p. quoyi) oraz 22 m i 24 m dla samców i samic płetwala zwyczajnego (B. p. physalus). Noworodki osiągają długość ciała około 6,40 m przy ciężarze 1000–1500 kg. Płetwal zwyczajny ma długie, szpiczaste płetwy Jego brzuch jest biały, a grzbiet szary i czarny. Cechą charakterystyczną jest niesymetryczne ubarwienie: warga żuchwy po lewej stronie jest ciemnoszara, warga po prawej stronie jest biała. Fiszbin biały. Fontanna podwójna, wysokości ok. 5 m. Głowa stanowi prawie 1/4 długości ciała.

 

Żyje samotnie, w parach lub małych stadach (6-8 osobników). W lecie finwale migrują na żerowiska w wodach polarnych, w zimie wracają na wody cieplejsze – tam samice wydają na świat jedno młode. Żywią się zooplanktonem (Szczętki) i małymi rybami. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 3-4 lat. Ciąża trwa około 12 miesięcy. Samica przestaje karmić cielę, gdy osiąga ono długość ok. 12 m.

• C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 1–824. (łac.).
• R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 1–644. (ang.).
• B.G. de Lacépède: Histoire naturelle des cétacées. Paris: Plassan, 1804, s. i–xliv, 1–329. (fr.).
• J.B. Fischer: Synopsis Mammalium. Stuttgardtiae: J. G. Cottae, 1829, s. i–xlii, 1–752. (łac.).
• J.E. Gray: Catalogue of the Specimens of Mammalia in the Collection of the British Museum. Cz. 1: Cetacea. London: Printed by order of the Trustees, 1850, s. 1–153. (ang.).
• E.D. Cope. On the Cetaceans of the Western Coast of North America. By C. M. Scammon, United States Marine. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 21, s. 13–63, 1869. (ang.). 
• J.E. Gray. The geographical distribution of the Cetacea. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth series. 6 (35), s. 387–394, 1870. (ang.). 
• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
• А.Г. Томилин: Китообразные. W: В.Г. Гептнер: Звери СССР и прилежащих стран (звери восточной Европы и северной Азии). Cz. 9. Москва: Издательство академии наук СССР, 1957, s. 1–392. (ros.).
• F.I. Archer, R.L. Brownell, Jr., B.L. Hancock-Hanser, P.A. Morin, K.M. Robertson, K.K. Sherman, J. Calambokidis, J. Urbán R., P.E. Rosel, S.A. Mizroch, S. Panigada & B.L Taylor. Revision of fin whale Balaenoptera physalus (Linnaeus, 1758) subspecies using genetics. „Journal of Mammalogy”. 100 (5), s. 1653–1670, 2019. DOI: 10.1093/jmammal/gyz121. (ang.). 
• The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca  (ang.).