Obszar Chroniony

Tworzony jest na terenie o ciekawym krajobrazie lub o dużych walorach przyrodniczych i podlega ochronie prawnej. W prawie wodnym obszar chroniony, to obszar o specjalnym użytkowaniu, wobec którego obowiązują wzmożone regulacje prawne, np. ujęcie wody pitnej, także obszar chroniony ze względów przyrodniczych.

Obszary chronione to jedna z form ochrony przyrody. Istnieje duża rozmaitość form i zakresu tej ochrony. W ścisłych rezerwatach przyrody wykluczona jest jakakolwiek ingerencja człowieka, a nawet często są one niedostępne dla turystów. W obszarach chronionego krajobrazu ludzie normalnie mieszkają, prowadzą działalność rolniczą i inną, ochrona sprowadza się tylko do wykluczenia niektórych form tej działalności, np. zakładania dużych kopalni odkrywkowych czy wielkich zakładów przemysłu ciężkiego.

Zgodnie z definicją IUCN obszar chroniony to „jasno określona przestrzeń geograficzna ustanowiona, przeznaczona i zarządzana za pomocą regulacji prawnych lub innych skutecznych środków w celu osiągnięcia długoterminowej ochrony przyrody oraz powiązanych z nią usług ekosystemowych i wartości kulturowych". Wartym podkreślenia jest zatem brak konieczności formalnoprawnego rozpoznania obszaru chronionego, co ma szczególne znaczenie w kontekście prywatnych obszarów ochrony przyrody.

Regulacje międzynarodowe

Od początków XX wieku zaczęły powstawać pierwsze organizacje i systemy prawne służące ochronie przyrody. Obecnie przeważająca część inicjatyw dotyczących ochrony przyrody pochodzi od Agendy ONZ ds. środowiska, w skrócie jako UNEP (Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych). Jej najważniejszym dziełem jest Konwencja o bioróżnorodności biologicznej, która została utworzona i podpisana w roku 1992 podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro. Dokumentu ten zakłada przede wszystkim trwałe i równoważone użytkowanie globalnych zasobów przyrodniczych, co ma nie dopuścić do nieodwracalnego niszczenia gatunków roślin i zwierząt oraz ekosystemów.

Polska

Obowiązek ochrony przyrody w Polsce reguluje ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody ze zmianami. Z kolei uwarunkowania dotyczące ochrony wód, w tym obszarów chronionych, reguluje prawo wodne.

W Polsce za jedną z pierwszych form ochrony przyrody uznaje się statut Kazimierza Wielkiego z 1347 r., który zakazywał wyrębu drzew w cudzych lasach. W następnych latach sprawy te były regulowane przez Statut Warcki z roku 1423 oraz inne przepisy. Pod koniec XVI wieku powstało królewskie rozporządzenie nakazujące ochronę ginącego tura, które było pierwszą w pełni świadomą ochroną.

Według ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody formami ochrony przyrody w Polsce są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa roślin, zwierząt, grzybów.

Pierwszymi podstawami prawnymi, jakie odnoszą się do sieci Natura 2000 są dwa akty prawne UE:

• Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. dyrektywa ptasia – Obszary Specjalnej Ochrony);
• Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. dyrektywa siedliskowa – Specjalne Obszary Ochrony).

Dokumenty te zawierają szczegółowe cele, jednak metody ich osiągania każde państwo opracowuje we własnym zakresie.

Ochrona przyrody

• parki narodowe
• rezerwaty przyrody
• obszary ochrony ścisłej
• obszary Natura 2000
• parki krajobrazowe
• użytki ekologiczne
• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
• stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej
• obszary chronionego krajobrazu
• pomnik przyrody

Ochrona wód

• obszary wód przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia
• obszary wód przeznaczonych do ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym
• obszary wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych
• obszary wód wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych
• obszary narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych (OSN)
• obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowione w ustawie o ochronie przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie.

Wokół ujęć wody ustanawiane są strefy ochronne ujęć wody. Wokół zbiorników wodnych mogą być zaś ustanawiane obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych.

• ochrona przyrody w Polsce
• ochrona środowiska
• ochrona wód
• Zielone Płuca Polski

• Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody. rop.mos.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-01)].
• World Database on Protected Areas (ang.)
• IUCN World Commission on Protected Areas (ang.)