Nieświszczuk: Rodzaj gryzoni

Nieświszczuki zostały po raz pierwszy naukowo opisane w 1805 roku podczas ekspedycji Lewisa i Clarka.

Nieświszczuk

Cynomys
Rafinesque, 1817
Przedstawiciel rodzaju – nieświszczuk czarnoogonowy (C. ludovicianus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Rodzina	wiewiórkowate
Podrodzina	afrowiórki
Plemię	świstaki
Rodzaj	nieświszczuk
Typ nomenklatoryczny
Cynomys socialis Rafinesque, 1817 (= Arctomys ludoviciana Ord, 1815)
Synonimy
Monax Warden, 1819 Cynomis: Bonaparte, 1831 Cynomomus: Osborn, 1894 Mamcynomiscus Herrera, 1899 Leucocrossuromys Hollister, 1916
Podrodzaje i gatunki
2 podrodzaje i 8 gatunków (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wiki Commons
Hasło w Wikisłowniku

Występują w Ameryce Północnej i Środkowej. W Stanach Zjednoczonych nieświszczuki głównie występują na zachód od rzeki Missisipi, choć można je spotkać w kilku rejonach na wschodzie. Zostały wytępione w pewnych rejonach Wielkich Równin, ponieważ farmerzy uważali je za szkodniki.

Są to nieduże, o zwartej budowie, kopiące obszerne nory gryzonie z krótką szczęką. Długość ciała (bez ogona) 290–440 mm, długość ogona samic 46–100 mm, samców 40–105 mm; masa ciała samic 460–930 g, samców 460–1300 g. Nazywane są „pieskami”, ponieważ w chwili zagrożenia lub zainteresowania wydają odgłosy podobne do szczekania. Są roślinożerne. Na wolności mieszkają w licznych koloniach nazywanych potocznie „miastami”, które podzielone są na rodziny, zwane też koteriami. Sieć płytkich tuneli i komór zamieszkiwana przez jedną kolonię zajmuje zwykle ok. 100 ha powierzchni, jednak największa odkryta kolonia obejmowała obszar 65 tys. km² i mieszkało w niej 400 mln osobników.

W wielu rejonach rolniczych powodują poważne straty finansowe – kolonia skupiająca 25 tys. nieświszczuków zjada tyle pożywienia, co 100 krów lub 800 owiec, przez co od wielu lat są ofiarą zarówno masowego trucia i zatapiania całych kolonii, jak i niekontrolowanego odstrzału zwierząt. Szacuje się, że w porównaniu z rokiem 1800, pod koniec lat 90. XX wieku w USA przetrwało tylko 5% populacji zwierząt. Takie zmniejszenie liczebności doprowadziło do zagrożenia wymarciem tchórza czarnonogiego, który poluje na te zwierzęta.

Z uwagi na ukształtowane podczas życia w koloniach duże umiejętności społeczne oraz czytelną mowę ciała, od początku lat 90. XX wieku coraz częściej są udomawiane – najpierw w USA, a potem również w Europie. Udomawianie tych gryzoni przyczynia się do coraz większego nacisku opinii publicznej na wprowadzenie prawnej ochrony nieświszczuków. W USA stwierdzono też, iż coraz częściej nieświszczuki potrafią się adaptować do życia w wielkich miastach, budując mniejsze kolonie na niezabudowanych obszarach miast. Również w USA farmerzy coraz częściej zachowują „miasta” nieświszczuków, traktując je jako atrakcję turystyczną, pokazywaną odpłatnie przyjezdnym.

Rodzaj zdefiniował w 1817 roku francusko-amerykański przyrodnik Constantine Samuel Rafinesque na łamach The American Monthly Magazine and Critical Review. Na gatunek typowy Rafinesque wyznaczył (oznaczenie monotypowe) nieświszczuka czarnoogonowego (C. ludovicianus).

Etymologia

• Cynomys (Cynomis, Cynomomus): gr. κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’.
• Monax: łac. monax ‘samotny’. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Monax missouriensis Warden, 1819 (= Arctomys ludoviciana Ord, 1815).
• Mamcynomiscus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia).
• Leucocrossuromys: gr. λευκος leukos ‘biały’; κροσσοι krossoi ‘frędzel’; ουρα oura ‘ogon’ ; μυς mus, μυός muos ‘mysz’. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Spermophilus gunnisoni S.F. Baird, 1855.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w dwóch podrodzajach:

• Cynomys Rafinesque, 1817
  • Cynomys parvidens J.A. Allen, 1905 – nieświszczuk mały
  • Cynomys gunnisoni (S.F. Baird, 1855) – nieświszczuk płowy
  • Cynomys leucurus Merriam, 1890 – nieświszczuk białoogonowy
• Leucocrossuromys Hollister, 1916
  • Cynomys ludovicianus (Ord, 1815) – nieświszczuk czarnoogonowy
  • Cynomys mexicanus Merriam, 1892 – nieświszczuk meksykański

Opisano również gatunki wymarłe z plejstocenu Stanów Zjednoczonych:

• Cynomys hibbardi Eshelman, 1975
• Cynomys niobrarius Hay, 1921
• Cynomys vetus Hibbard, 1942

• Nieświszczuki są pokazywane w pierwszych scenach filmu Indiana Jones i Królestwo Kryształowej Czaszki
• „Dramatic Prairie Dog” i „Dramatic Chipmunk” to tytuły przeróbek filmu pokazującego zaskoczonego nieświszczuka, umieszczane przez ich autorów na YouTube

• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
• E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).
• Pat Stroer (1996) Prairie Dog Pets. A Guide to Their Proper Care and Enjoyment. Wydane nakładem autorki ISBN 1-888144-04-1
• Dorothy Hinshaw Patent (2006) Prairie Dogs. New York, Clarion Books ISBN 0-395-52601-9
• Sharon L. Vanderlip. (2002) Prairie Dogs. New York, Barron's ISBN 0-7641-2103-0

• Działania na rzecz ochrony piesków preriowych
• Najważniejsze pytania na temat piesków preriowych