Marcin Bielski: Polski pisarz i historyk

ok. 1495 w Białej, zm. 18 grudnia 1575 tamże) – żołnierz, historyk, renesansowy poeta satyryczny, pisarz i tłumacz, ojciec Joachima Bielskiego.

Marcin Bielski

Marcin Wolski

Data i miejsce urodzenia	około 1495 Biała
Data i miejsce śmierci	18 grudnia 1575 Biała
Zawód, zajęcie	poeta, pisarz, tłumacz
Dzieci	Joachim Bielski
Multimedia w Wiki Commons
Cytaty w Wikicytatach

Był prawdopodobnie samoukiem. Wiedzę zdobywał początkowo na dworze Janusza, księcia mazowieckiego. Później, jako dworzanin Piotra Kmity, mógł korzystać z bogatego księgozbioru swego chlebodawcy. Uczestniczył w walkach z Tatarami w 1524 i 1534. Był żołnierzem obrony potocznej, towarzyszem jazdy w chorągwi rotmistrza Stanisława Balickiego, wziął udział w bitwie z Wołochami pod Obertynem (1531). Przez dłuższy okres mieszkał w Krakowie. Tu uległ wpływom reformacji i żywił doń sympatię do końca życia, choć nigdy nie zerwał z Kościołem katolickim. W 1540 opuścił Kraków, osiadł we wsi rodzinnej, gdzie wkrótce poślubił dziedziczkę dóbr (p. Siemikowska-Okszycówna) w Białej Szlacheckiej (dzisiejszy powiat pajęczański). Od nazwy wsi przyjął nazwisko Bielski. Więcej czasu poświęcał zajęciom literackim niźli gospodarskim. W wieku 80 lat pracował jeszcze nad IV wydaniem swej kroniki, którą syn Joachim uzupełniał i kontynuował. Zmarł 18 grudnia 1575, pochowany został w pobliskim Pajęcznie. W 1603 roku jako autor trafił do pierwszego polskiego Indeksu Ksiąg Zakazanych powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego.

Pierwocinami literackimi Bielskiego były Żywoty filozofów wydane w 1535. Utwór, będący przekładem czeskiego tekstu Mikuláša Konáča z 1514, przedstawiał życiorysy i poglądy filozofów i pisarzy antycznych, średniowiecznych, Ojców Kościoła, a także postaci legendarnych. Dzieło kronikarskie Bielskiego, Kronika wszytkiego świata, ukazała się po raz pierwszy w 1551. Utwór opisywał historię świata od czasów Starego Testamentu, poprzez starożytny Rzym, starożytną Grecję, wydarzenia Nowego Testamentu, średniowiecze i wydarzenia współczesne autorowi do 1550. W 1557 wydał Komedyję Justyna i Konstancyjej, jeden z ciekawszych moralitetów polskiego renesansu. Bielski był także autorem kilku zróżnicowanych stylistycznie satyr: Sen majowy pod gajem zielonym jednego pustelnika, Sjem niewieści, Rozmowa nowych proroków dwu baranów o jednej głowie, wydanych po raz pierwszy w 1566/1567. Po śmierci Bielskiego syn Joachim wydał w 1597 dzieło zatytułowane Kronika polska – przerobioną i uzupełnioną przez siebie Kronikę wszytkiego świata.

Ważniejsze utwory

• Kronika wszytkiego świata, wyd. Kraków: 1551, 1554, 1564, Wersja cyfrowa w Polonie
• Kronika polska, wyd. Kraków, 1597, wersja cyfrowa w Polonie
• Komedyja Justyna i Konstancyjej, wyd. Kraków, 1557, drukarnia M. Wirzbięta
• Sen majowy pod gajem zielonym jednego pustelnika (1566), wyd. Kraków, 1566/1567, drukarnia M. Siebeneicher Wersja cyfrowa w CBN Polona
• Sejm niewieści (1565), wyd. Kraków, 1566/1567, drukarnia M. Siebeneicher Wersja cyfrowa w CBN Polona (w opracowaniach spotykana jest też uwspółcześniona wersja tytułu Sejm niewieści)
• Rozmowa nowych proroków dwu baranów o jednej głowie (1566), wyd. Kraków, 1566/1567, drukarnia M. Siebeneicher Wersja cyfrowa w CBN Polona
• Sprawa rycerska, wyd. Kraków, 1569, drukarnia M. Siebeneicher Wersja cyfrowa w Polonie

Ważniejsze przekłady

• M. Konáč Żywoty filozofów, to jest mędrców nauk przyrodzonych, wyd. Kraków, 1535, drukarnia F. Ungler
• opracowanie pierwszego pełnego katolickiego przekładu Nowego Testamentu, na podstawie anonimowego tłumaczenia średniowiecznego (1556, Kraków)

Materiały

• Podobizna autografu z 1552 (w: A. Pawiński Tygodnik Ilustrowany, nr 220 z 1880)
• Dokumenty dot. spraw majątkowych z 1559-1574 (w: T. Wierzbowski, Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego t. 1, Warszawa 1900)

Uwieczniony na obrazie Jana Matejki pt. Rzeczpospoiita Babińska.

Od 24 listopada 1961 ulica w Warszawie, na terenie obecnej dzielnicy Wola, nosi nazwę ulicy Marcina Bielskiego.

• Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t.2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 27-31
• Jerzy Ziomek: Renesans. Wyd. XI – 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 116-117, 153, 162, 164, 361, 395, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13843-1.

Literatura dodatkowa

• Ignacy Chrzanowski: Bielski Marcin. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 2: Beyzym Jan – Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1936, s. 64–66. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0

• Marcin Bielski – dzieła w bibliotece Polona