Krzyżakowate: Rodzina pająków

Obejmuje ponad 3 tysiące opisanych gatunków, zgrupowanych w ponad 190 rodzajach.

Krzyżakowate

Araneidae
Clerck, 1757
Krzyżak ogrodowy (Araneus diadematus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Podtyp	szczękoczułkowce
Gromada	pajęczaki
Rząd	pająki
Podrząd	Opisthothelae
Infrarząd	Araneomorphae
(bez rangi)	płytkowce
Nadrodzina	Araneoidea
Rodzina	krzyżakowate
Typ nomenklatoryczny
Araneus Clerck, 1757
Synonimy
Araneadae Leach, 1819 Argiopidae Simon, 1890 Epeiridae Sundevall, 1833
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wiki Commons

Najstarszym znanym przedstawicielem Araneidae jest Mesozygiella dunlopi żyjący we wczesnej kredzie na obecnych terenach Hiszpanii.

Pająki o rozmiarach od małych po bardzo duże, najczęściej jednak o ciele długości kilkunastu mm. Dymorfizm płciowy jest dobrze zaznaczony – samice są wyraźnie większe od samców. Prosoma samców jest gruszkowata. Karapaks ma zwykle niski nadustek. Występuje u nich ośmioro mniej więcej równych rozmiarów oczu. Oczy par bocznych leżą w dużej odległości od oczu par środkowych, zwykle na wzgórkach. Szczękoczułki mają w części nasadowej boczny guzek, określany jako condylus. U krzyżakowatych w ścisłym sensie jest on zawsze gładki, nie zaś rowkowany jak u prządkowatych. Szczękoczułki samic wyposażone są w ząbki i chilum. Odnóża są silne, zaopatrzone w kolce, zwieńczone trzema pazurkami. Czwarta para odnóży wyposażona jest w sustentaculum na szczycie stopy. Opistosoma (odwłok) zwykle jest pękata, zwłaszcza u samic. Płytka płciowa samicy zaopatrzona jest w trzonek (scapus) lub narząd mu homologiczny. Nogogłaszczki samca zwykle mają złożoną budowę; wyposażone są w zwartego kształtu golenie, stosunkowo kulistawe tegulum, co najmniej jeden skleryt tegularny oraz radix, niekiedy zlany z nasadową częścią embolusa. Charakterystyczną cechą szeroko rozumianych krzyżakowatych (Araneidae s.lato = Orbipurae) jest współdzielenie przez apofyzę medialną i embolus tej samej hematodochy.

Typowo pająki te budują nad powierzchnią ziemi pionowe, koliste (promieniste) sieci łowne. U licznych linii ewolucyjnych zachowanie to uległo jednak modyfikacji i można w tej grupie spotkać sieci trójwymiarowe, poziome, a nawet polowanie przy pomocy lassa lub z zasadzki.

Rodzina kosmopolityczna. Jej przedstawiciele zamieszkują wszystkie strefy klimatyczne. W Polsce występuje 50 gatunków krzyżakowatych, głównie z rodzaju Araneus, Araniella i Larinioides (zobacz: krzyżakowate Polski).

Takson rangi rodzinowej od rodzaju Araneus utworzył jako pierwszy w 1757 roku Carl Alexander Clerck. Dawniej rodzina ta była znacznie szerzej definiowana. Eugène Simon w publikowanej w latach 90. XIX wieku Histoire naturelle des araignées używał synonimicznej krzyżakowatym rodziny Argiopidae, która zakresem bardziej przypominała współczesną nadrodzinę Araneoidea. Stopniowo wydzielono z krzyżakowatych m.in. rodziny Cyatholipidae, tkańcowatych, kwadratnikowatych, osnuwikowatych i klejnotnikowatych. W 2017 roku Dimitar Dimitrow i współpracownicy wydzieli z nich rodzinę Arkyidae. W 2013 roku Matjaž Kuntner i współpracownicy wprowadzili rodzinę Zygiellidae, a w 2019 skorygowali jej nazwę na Phonognathidae. W 2023 roku Kuntner i inni wprowadzili rodzinę Paraplectanoididae. Część autorów jako odrębną traktuje rodzinę prządkowatych i według stanu na 2023 rok klasyfikację taką przyjmuje World Spider Catalog.

Do rodziny tej zalicza się ponad 3 tysiące opisanych gatunków, zgrupowanych w ponad 190 rodzajach:

• pająk krzyżak

• Joel Hallan – systematyka Araneidae. bug.tamu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (ang.)