Kongo: Państwo w Afryce Środkowej, ze stolicą w Brazzaville

Ten artykuł dotyczy Republiki Konga. Zobacz też: Demokratyczna Republika Konga (d. Zair) oraz inne znaczenia tej nazwy.

Graniczy z Gabonem, Kamerunem, Republiką Środkowoafrykańską, Angolą (Kabinda) i Demokratyczną Republiką Konga.

Republika Konga

République du Congo

Flaga Herb
Dewiza: (fr.) Unite, Travail, Progres (Jedność, Praca, Postęp)
Hymn: La Congolaise (Kongijka)
Konstytucja	Konstytucja Konga
Język urzędowy	francuski
Stolica	Brazzaville
Ustrój polityczny	demokratyczny
Typ państwa	republika prezydencka
Głowa państwa	prezydent Denis Sassou-Nguesso
Szef rządu	premier Anatole Collinet Makosso
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	342 000 km² 500
Liczba ludności (2023)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	6 142 180 18,5 osób/km²
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	13,03 mld USD 2 585 USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	25,99 mld dolarów międzynar. 5 155 dolarów międzynar.
Waluta	frank CFA (XAF)
Niepodległość	od Francji 15 sierpnia 1960
Religia dominująca	chrześcijaństwo
Strefa czasowa	UTC +1
Kod ISO 3166	CG
Domena internetowa	.cg
Kod samochodowy	RCB
Kod samolotowy	TN
Kod telefoniczny	+242
Multimedia w Wiki Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku

W czasach kolonialnych występowało pod nazwą Kongo Francuskie i Kongo Środkowe, a tuż po odzyskaniu niepodległości jako Kongo-Brazzaville (stosowane nadal dla odróżnienia od Demokratycznej Republiki Konga) i Ludowa Republika Konga.

Nazwa kraju pochodzi od rzeki Kongo, która stanowi większość wschodniej granicy. Nazwa rzeki pochodzi zaś od nazwy jednego z ludów bantu, Bakongo (co znaczy myśliwi), które zamieszkiwało ujście rzeki, gdy zostało ono odkryte przez Portugalczyków w XV wieku.

Pierwszymi mieszkańcami obecnych obszarów Konga byli Pigmeje. Od I tysiąclecia p.n.e. napływały tu plemiona Bantu parające się rolnictwem. W średniowieczu wykrystalizowały się niewielkie ośrodki polityczne, a pod jego koniec powstało państwo Tio i Loango. Południe Republiki Konga należało do państwa Kongo z centrum we współczesnej Angoli. W 1482 roku obszar ten został odkryty dla Europy przez Portugalię, co zapoczątkowało handel niewolnikami. Zniesienie niewolnictwa w XIX wieku osłabiło utrzymujące się z tego procederu państwa Tio i Loango. Od 1880 roku nasiliła się penetracja francuska. W 1882 roku utworzona została tutaj francuska kolonia. W 1910 roku obszar włączono w skład Francuskiej Afryki Równikowej. W trakcie II wojny światowej tereny przynależały do Wolnych Francuzów. Po 1945 roku utworzone zostały pierwsze organizacje polityczne i związki zawodowe. W 1958 roku utworzono republikę autonomiczną wchodzącą w skład Wspólnoty Francuskiej.

W 1960 roku proklamowano niepodległą republikę, działającą początkowo pod nazwą Kongo Brazzaville. Pierwszym prezydentem został prozachodni Fulbert Youlou. Po wojskowym puczu z 1963 roku władze objęli marksiści. W 1969 roku proklamowano Ludową Republikę Konga. Do 1979 roku częste roszady na szczytach władzy. W latach 1966–1977 prezydentem był Marien Ngouabi. W tym czasie Kongo prowadziło politykę niezaangażowania, rozwijało relacje z blokiem wschodnim. Największym problemem ówczesnego Kongo były zatargi z sąsiednim Zairem. Od 1979 roku urząd prezydenta należał do Denisa Sassou-Nguesso. Nowa konstytucja usankcjonowała jednopartyjne rządy Kongijskiej Partii Pracy. Od połowy lat 80. pogłębiały się trudności gospodarcze. W tym samym czasie rząd zapoczątkował liberalizację polityczną. Efektem tego, było m.in. to, że LRK, była jednym z czterech państw bloku komunistycznego (obok Jugosławii, Rumunii i Chin), które nie zbojkotowało Letnich Igrzysk Olimpijskich w 1984^{[potrzebny przypis]}.

W 1990 roku rządząca partia zrezygnowała z marksizmu i przyjęła socjaldemokratyczny program; wprowadzono system wielopartyjny. W 1991 roku zmieniono nazwę kraju na Republika Kongo. W 1992 roku, po wprowadzeniu nowej konstytucji, odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie. Zwyciężył w nich Pascal Lissouba i jego Panafrykańska Unia na rzecz Socjaldemokracji. W 1997 roku wybuchła wojna domowa. W konflikcie starły się siły Sassou-Nguesso popartego przez Angolę i rządu wspartego przez oddziały UNITA (korzystające z baz w Kongu). Wojna zakończyła się zwycięstwem rebeliantów Sassou-Nguesso, który mianował się prezydentem. W 1999 roku podpisano układ pokojowy, a w 2000 roku władze ogłosiły koniec wojny. W 2002 roku ustanowiono nową konstytucję (system wielopartyjny i 7-letnia kadencja prezydenta) i odbyły się wybory. Przyniosły one zwycięstwo Sassou-Nguesso i jego partii PCT, ale spowodowały wznowienie działań zbrojnych przez rebeliantów z południa kraju. W 2003 zawarto z nimi porozumienie pokojowe.

Denis Sassou-Nguesso został wybrany na drugą kadencję w 2009 roku. Po korzystnym dla siebie wyniku referendum, w 2016 roku ponownie wygrał wybory – na 3. kadencję.

Republika Konga jest republiką parlamentarną z systemem prezydenckim.

Konstytucja

Osobny artykuł: Konstytucja Konga.

Obowiązująca konstytucja została przyjęta w referendum 25 października 2015.

Inicjatywa zmiany konstytucji należy do prezydenta i parlamentu. Treść zmiany wymaga opinii sądu najwyższego. Zmiana inicjowana przez prezydenta wymaga akceptacji w referendum lub przez parlament – większością co najmniej 3/4 głosów obu izb na wspólnym posiedzeniu. Zmiana inicjowana przez parlament wymaga akceptacji przez taką samą większość, co poprawka prezydencka. Zapisy dotyczące terytorium kraju, ustroju republikańskiego i świeckości państwa są nienaruszalne.

Władza wykonawcza

Głową państwa jest prezydent. Od czasu referendum w 2015 prezydent przestał być szefem rządu, a stał się nim premier. Radę Ministrów powołuje prezydent. Prezydent wybierany jest w głosowaniu powszechnym, absolutną większością głosów, w dwóch turach (jeśli druga tura jest niezbędna), na 5-letnią kadencję (z możliwością ubiegania się o 2 kolejne kadencje).

Władza ustawodawcza

Osobny artykuł: Parlament Konga.

Parlament dwuizbowy:

• Zgromadzenie Narodowe – 151 deputowanych wybieranych na pięcioletnią kadencję w wyborach powszechnych, w jednomandatowych okręgach wyborczych, absolutną większością głosów (w 2 turach, jeśli to konieczne).
• Senat – 72 członków wybieranych na 6-letnią kadencję w sposób pośredni – przez rady regionalne, zwykłą większością głosów. Połowa składu wybierana jest ponownie, co 3 lata.

System prawny stanowi złożenie prawa francuskiego i prawa zwyczajowego.

Władza sądownicza

Naczelny organ prokuratury:

• prokurator generalny (fr. Procureur Général du Congo) – reprezentuje państwo w sprawach karnych.

Sądy najwyższe:

• sąd najwyższy (fr. Cour Suprême du Congo) – sędziowie wybierani przez parlament; orzekający do ukończenia 65. roku życia;
• sąd konstytucyjny (fr. Cour Constitutionnelle du Congo) – 9 sędziów nominowanych przez prezydenta. Trzech wskazuje prezydent, 6 – parlament. Wybierani na 9-letnią kadencję (może być wielokrotna) z 1/3 składu odnawianą, co 3 lata.

Sądy niższe:

• sąd dyscypliny budżetowej i audytu
• sądy apelacyjne
• sądy rejonowe
• sądy okręgowe
• trybunały ds. zatrudnienia
• sądy dla nieletnich

Osobnym bytem jest Wysoki Sąd Sprawiedliwości, zajmujący się wyłącznie wykroczeniami prezydenta wobec republiki (rodzaj trybunału stanu).

Kraj nie przyjął jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, ale przyjmuje jurysdykcje Międzynarodowego Trybunału Karnego.

Kraj jest stroną, m.in.:

• konwencji o różnorodności biologicznej
• ramowej konwencji ONZ w sprawie zmian klimatu
• Protokołu z Kioto
• konwencji ONZ w sprawie przeciwdziałaniu pustynnieniu
• konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem
• konwencji bazylejskiej (dotycząca kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych)
• konwencji ONZ o prawie morza
• konwencji londyńskiej (o zapobieganiu zanieczyszczania mórz)
• konwencji wiedeńskiej w sprawie ochrony warstwy ozonowej
• Międzynarodowego Porozumienia o Drewnie Tropikalnym z 1983
• Międzynarodowego Porozumienia o Drewnie Tropikalnym z 1994
• konwencji ramsarskiej

Kraj jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych: AfDB, AKP, BDEAC, CEMAC, EITI (kraj zgodny z), FAO, FZ, G-77, IAEA, IBRD, ICAO, ICRM, IDA, IFAD, IFC, IFRCS, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOM, IPU, ISO (członek korespondent), ITSO, ITU, ITUC (poprzez NGO-sy), MIGA, MKOL, NAM, ONZ, OIF, OPCW, PCA, SADC, Unia Afrykańska, UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UNITAR, UNWTO, UPU, WCO, WFTU (poprzez NGO-sy), WHO, WIPO, WMO, WTO.

Kongijskie siły zbrojne (Forces Armees Congolaises, FAC) podzielone są na 3 rodzaje:

• siły lądowe (Armee de Terre)
• siły powietrzne (Armee de l’Air)
• marynarkę wojenną

Oprócz nich występuje również żandarmeria (Gendarmerie) i gwardia prezydencka.

Służba wojskowa ma charakter ochotniczy (powyżej 18 roku życia), również dla kobiet.

Osobny artykuł: Podział administracyjny Konga.

Administracyjnie kraj dzieli się na 12 departamentów.

Większość skupisk ludzkich znajduje się w południowej części kraju, w tym największe miasto – stołeczne Brazzaville. Około 70% populacji mieszka w Brazzaville (2,39 miliona), Pointe-Noire (1,2 miliona), lub w osiedlach wzdłuż linii kolejowej łączącej te dwa miasta. Prawie 68% Kongijczyków mieszka w miastach.

Językiem urzędowym jest francuski. W handlu popularnymi językami są francuska lingala i kituba (monokutuba). Wśród lokalnych języków i dialektów najpopularniejszy jest kikongo.

Przyrost naturalny w 2020 szacowany jest na 2,26%, z 32,6 urodzenia/1000 mieszkańców i 8,7 zgonu/1000 mieszkańców. Migracja jest ujemna (-0,9/1000 mieszkańców). Średni wiek matki w pierwszej ciąży w 2012 wynosił 19,8 roku. Przeciętna płodność w 2020 wyniosła 4,45 dziecka. Występuje niewielka przewaga mężczyzn nad kobietami (1,01:1). Największa jest przy urodzeniach (1,03:1). W przedziale 24–54 lat spada do 1. Największa jest w przedziale 54–64 lata, po czym gwałtownie maleje (0,81:1 w przedziale powyżej 65 r. ż.).

Średnia oczekiwana długość życia wynosi 61,3 roku.

Kraj jest schronieniem dla uchodźców z Republiki Środkowoafrykańskiej (20 658 uchodźców w 2019) i DRK (20 714 uchodźców w 2020). Ponad 100 000 mieszkańców Konga pozostaje uchodźcami wewnętrznymi.

Struktura etniczna

Według CIA Factbook struktura etniczna w latach 2014–2015 wyglądała następująco:

• Kongo: 40,5%
• Teke: 16,9%
• Mbosi: 13,1%
• obcokrajowcy: 8,2%
• Sanga: 5,6%
• Kele (Mbere, Mbeti): 4,4%
• Punu: 4,3%
• Pigmeje: 1,6%
• Oubanguien: 1,6%
• Duma: 1,5%
• Makaa: 1,3%
• Inne/Nieokreślone: 1%

Struktura wiekowa

Społeczeństwo Kongo jest młode. Mediana wieku to 19,5 roku, a niemal 2/3 mieszkańców nie ukończyło 25 lat. Przybliżona struktura wiekowa w 2020:

• 0–14 lat: 41,57%
• 15–24 lat: 17,14%
• 25–54 lat: 33,5%
• 55–64 lat: 4,59%
• 65 lat i więcej: 3,2%

Struktura wyznaniowa

Osobny artykuł: Religia w Kongo.

Struktura religijna kraju w 2020 roku według The ARDA:

• chrześcijaństwo – 89,3%:
  • katolicyzm – 61,6%,
  • protestantyzm i niezależne Kościoły – 22,3% (gł.: Ewangelicki Kościół Konga, afrochrześcijański Kościół kimbanguistyczny, Zbory Boże, Kościół Nowoapostolski, afrochrześcijański Kościół boguistyczny, Kościół charyzmatyczny Brazzaville, Armia Zbawienia i świadkowie Jehowy – ok. 0,5%),
  • niestowarzyszeni – 10%,
• religie etniczne, animizm – 5,5%,
• brak religii – 3%,
• islam (sunnizm) – 1,24%,
• bahaizm – 0,58%,
• inne religie – 0,4%.

Osobny artykuł: Geografia Konga.

Kongo leży w środkowej Afryce. Północno-wschodnia część kraju, w przeważającej części pokryta obszarami podmokłymi, jest częścią rozległej Kotliny Konga. Dalej na południowy zachód w rzeźbie terenu zaczynają dominować wyżyny, a na zachodzie pojawia się wąski pas nizin, związanych z bliskością oceanu.

Granica państwa wynosi w sumie 5008 km. Na zachodzie Republika Konga graniczy z Gabonem (2 567 km), na północy z Kamerunem (494 km) oraz Republiką Środkowoafrykańską (487 km), na wschodzie z Demokratyczną Republiką Konga (1 229 km), a na południu z Angolą (231 km).

Kraj ma 169 km linii brzegowej nad Oceanem Atlantyckim. Najdłuższą rzeką państwa jest Kongo, przy czym na żadnym odcinku nie płynie wyłącznie przez terytorium Republiki Konga, a jedynie stanowi granicę z Demokratyczną Republiką Konga. Innymi znacznymi ciekami wodnymi są uchodzące do Konga: Ubangi, Sangha i Alima.

Najniższym punktem kraju jest wybrzeże, 0 m n.p.m. Najwyższym – góra Berongou o wys. 903 m n.p.m. Średnia wysokość terenu to 403 m n.p.m.

Klimat

Klimat równikowy. Pora wilgotna od marca do czerwca; sucha – od czerwca do października. Długo utrzymujące się wysokie temperatury i wilgotność.

Kraj rolniczo-przemysłowy o bogatych złożach surowców naturalnych. W rolnictwie zatrudnionych jest 59% ludności, chociaż wytwarza ono zaledwie 10% PKB (dla porównania przemysł 59% PKB). Uprawa palmy oleistej, kakaowca, kawy, orzeszków ziemnych, manioku, ryżu, kukurydzy i roślin cytrusowych. Republika Kongo jest jednym z największych afrykańskich producentów ropy i jej pochodnych (15 760 baryłek dziennie w 2015 roku). Z eksportem na poziomie 254 tys. baryłek dziennie w 2015 roku była 28. eksporterem na świecie. Jednak jej zasoby nie są duże i kraj wymaga inwestycji w nowe złoża. Inne surowce naturalne to diamenty, kobalt, sole potasowe i rudy żelaza. Znaczący przemysł drzewny. Znaczące produkty rolnicze: maniok, cukier, ryż, kukurydza, orzeszki ziemne, warzywa, kawa, kakao.

Z uwagi na spadek cen ropy naftowej od 2014 roku, budżet jest pod presją deficytu (11% PKB w 2017). Kraj miał problemy z wypłacaniem świadczeń dla sfery budżetowej, co zaowocowało wieloma falami strajków. W 2017 roku Kongo zwróciło się o pomoc do IMF. Fundusz wytknął Kongu zależność od ropy i słabość rządów, jako główne czynniki obciążające gospodarkę. W 2018 roku dług zewnętrzny kongo sięgnął 120% PKB. W 2018 roku IMF nalegał, by Kongo, przed udzieleniem mu pakietu pomocowego, renegocjowało i ustabilizowało swoje zadłużenie.

Bezrobocie w 2014 roku sięgało 36%, a 46,5% żyło poniżej granicy ubóstwa (2011).

Eksport w 2017 roku wyniósł 4,2 mld USD, głównie do Chin (54%), Angoli (6%), Gabonu (6%), Włoch, Hiszpanii i Australii (po ok. 5%). Import w 2017 wyniósł 2,5 mld USD, głównie do Francji (15%), Chin (14%), Belgii (12%), i Norwegii (8%).

Rezerwy walutowe i złotowe kraju wynosiły ok. 506 mln USD (na koniec 2017 roku), a zadłużenie zewnętrzne, ok. 4,6 mld USD (na koniec 2017).

Przybliżona struktura gospodarki w 2017:

• rolnictwo: 9,3%
• przemysł: 51%
• usługi: 39,7%

Wykorzystanie ziemi:

• rolnicze: 31,1%
  • grunty orne: 1,6%
  • sady i uprawy wieloletnie: 0,2%
  • pastwiska i łąki: 29,3%
• lasy: 65,6%
• pozostałe: 3,3%

W 2012 roku ok. 20 km² gruntów było sztucznie nawadnianych.

Infrastruktura sanitarna

Dostęp do wody pitnej na terenach miejskich jest powszechny (96%). Jednak aż 2/3 mieszkańców terenów wiejskich ma dostęp do niej jedynie ze zbiorników naturalnych, improwizowanych lub niezabezpieczonych ujęć. Zdecydowanie gorszy jest dostęp do sanitariatów. W roku 2015 tylko co piąty mieszkaniec terenów miejskich miał dostęp do własnych sanitariatów z kanalizacją lub szambem (na wsi – co dwudziesty). Dostęp jedynie do sanitariatów improwizowanych lub współdzielonych ma 80% mieszkańców miast i ponad 94% mieszkańców terenów wiejskich.

Infrastruktura elektroenergetyczna

W 2017 roku ok. 2 milionów mieszkańców Konga pozostawało bez dostępu do energii elektrycznej. Średni poziom elektryfikacji wynosił 57%. Był dużo wyższy dla miast (74%) niż dla terenów wiejskich (23%). Produkcja energii elektrycznej w 2016 roku wyniosła 1,7 TWh, w tym ok. 64% otrzymano z paliw kopalnych, a 36% z hydroelektrowni.

Infrastruktura telekomunikacyjna

Rozwinięta telefonia komórkowa. W 2018 roku nasycenie nimi wynosiło 99%. Jednocześnie dostęp do telefonii przewodowej jest bardzo słaby, na poziomie poniżej 1 linii na 100 mieszkańców.

W kraju działają nadawcy TV/radio państwowi (1 TV, 3 stacje radiowe) i prywatni (kilkanaście kanałów radia i telewizji).

W 2016 roku dostęp do internetu miało około 362 000 użytkowników, tj. 7,6% populacji.

Transport drogowy

W 2017 roku w Kongo było 23 324 kilometrów dróg, w tym 3111 km utwardzonych. Siedemnaście tysięcy kilometrów dróg jest klasyfikowanych (krajowe, regionalne, lokalne) a pozostałe 6324 km nie jest klasyfikowane.

Transport kolejowy

W 2014 roku istniało jedynie 510 km linii kolejowych. Rozstaw jednolity, 1067 mm.

Transport wodny

Głównym portem morskim jest Pointe-Noire. Głównym portem rzecznym, stołeczne Brazzaville. Inne większe porty rzeczne: Impfondo (nad Ubangi), Ouésso (nad Sanghą), i Oyo (nad Alimą).

W 2019 roku w kraju zarejestrowanych było 11 przewoźników morskich.

W 2011 roku w Kongo było 1120 km żeglownych dróg wodnych, głównie na rzekach Kongo i Ubangi.

Rzeka Kongo poniżej miast Brazzaville i Kinszasy jest nieżeglowna ze względu na szybkość nurtu.

Transport lotniczy

W 2015 roku w kraju zarejestrowanych było 3 przewoźników lotniczych z 12 samolotami. Prefiks numerów rejestracyjnych samolotów cywilnych to TN. Ruch pasażerski wyniósł 657 926 osób. Ruch towarowy: 2 987 493 mln tono-kilometrów.

W 2013 roku w kraju było 27 lotnisk i lądowisk, w tym:

• utwardzonych: 8
  • o dł. pasa powyżej 3047 metrów: 2
  • o dł. pasa między 2438 – 3047 m: 1
  • o dł. pasa między 1524 – 2437 m: 5
• nieutwardzonych: 19
  • o dł. pasa między 1524 – 2437 m: 8
  • o dł. pasa między 914 – 1523 m: 9
  • o dł. pasa do 914 m: 2

W 2015 roku wydatki na oświatę wyniosły 4,6% PKB. Alfabetyzacja wynosiła 80,3% w 2018 roku (86,1% dla mężczyzn; 74,6% dla kobiet). Oczekiwana długość kształcenia wynosiła 11 lat (w 2012).

W kraju występuje zagrożenie powodziami (rzeka Kongo). Do największych zagrożeń środowiskowych i wyzwań należą: zanieczyszczenie powietrza na terenach zurbanizowanych, niski poziom oczyszczania ścieków, ograniczony dostęp do wody pitnej, wylesianie, ochrona przyrody.

Opieka zdrowotna

Pod względem umieralności niemowląt (50,7 zgonów na 1000 żywych urodzeń; wyższa dla mężczyzn) i matek (378 zgonów/100 000 żywych urodzeń) Kongo plasuje się w trzeciej dziesiątce na świecie (na rok 2017). W 2011 roku na 1000 mieszkańców przypadało 0,12 lekarza.

W 2018 roku około 2,6% populacji było nosicielami wirusa HIV lub chorych na AIDS. W tym samym roku nastąpiło z tego powodu ok. 4000 zgonów.

W kraju występuje bardzo wysokie ryzyko chorobami zakaźnymi. Występuje WZW A, tyfus, malaria, denga i wścieklizna.

W 2015/2016 roku 12,3% dzieci poniżej 5 r.ż. było niedożywionych. Jednocześnie 9,6% dorosłych miało otyłość (BMI>30).

• Pigmeje Baka – Kamerun i Republika Konga Kultura i muzyka
• Republique Congo
• World Gazetteer