Powiat Miński Jeruzal: Wieś w województwie mazowieckim, powiecie mińskim

Zobacz też: Jeruzal w innych znaczeniach tej nazwy.

Dawniej miasto.

Jeruzal

wieś
Rynek
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	miński
Gmina	Mrozy
Liczba ludności (2021)	339
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	05-317
Tablice rejestracyjne	WM
SIMC	0682790
Położenie na mapie gminy Mrozy Jeruzal
Położenie na mapie Polski Jeruzal
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Jeruzal
Położenie na mapie powiatu mińskiego Jeruzal
52°03′57″N 21°50′54″E/52,065833 21,848333
Multimedia w Wiki Commons

Jeruzal uzyskał lokację miejską w 1533 roku, zdegradowany około 1820 roku. Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Jeruzal.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jeruzal. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.

Miejscowość jest siedzibą parafii św. Wojciecha należącej do dekanatu siennickiego diecezji warszawsko-praskiej.

Wieś po raz pierwszy wzmiankowana w 1426 pod nazwą Żeliszew. Od XVI do XVIII wieku własność różnych rodzin szlacheckich: Oborskich, Głogowskich, Rudzińskich, Cieszkowskich. W 1533 Oborscy otrzymali przywilej na założenie tu miasta prywatnego; erygowano także parafię. Początkowo miasto funkcjonowało pod nazwami Żeliszew oraz Łukowiec. Pozbawiona podstaw gospodarczego rozwoju lokacja, położona w odległości zaledwie kilku kilometrów od 4 innych miast – Latowicza, Kuflewa, Seroczyna i Wodyń - nigdy się nie rozwinęła. W XVII w. miasto liczyło zaledwie 150 mieszkańców. Sytuacji nie zmieniło nadanie miejscowości nazwy Jeruzalem, która ostatecznie przekształciła się w dzisiejszą formę. W okresie kontrreformacji i po potopie szwedzkim miasto stanowiło lokalny ośrodek pielgrzymkowy. W 1810 Jeruzalem liczył jednak wciąż tylko 198 mieszkańców i około 1820 utracił ostatecznie prawa miejskie.

23 marca 1948 roku oddział Narodowych Sił Zbrojnych dowodzony przez porucznika Zygmunta Jezierskiego przeprowadził napad na miejscowy posterunek Milicji Obywatelskiej.

W Jeruzalu kręcone były zdjęcia do serialu telewizyjnego Ranczo oraz do filmu Ranczo Wilkowyje.

Kościół

Wraz z założeniem parafii w XVI wieku wybudowano pierwszy kościół drewniany, który uległ zniszczeniu. Na jego miejscu, w latach 1757–1758 wzniesiono nowy drewniany kościół na planie krzyża z dobudowaną zakrystią. Dach dwuspadowy, kryty gontem. Między nawą a prezbiterium znajduje się charakterystyczny dla tego typu budownictwa łuk tęczowy a na nim krucyfiks oraz rzeźby Matki Boskiej i św. Jana z XVI wieku. Całe wnętrze bogato zdobione w stylu barokowym, choć zawiera też elementy rokokowe (np. chrzcielnica). Przebudowany w niewielkim stopniu w XIX w..

Pozostałe

• drewniana dzwonnica z XVIII wieku
• klasycystyczny łuk triumfalny - mauzoleum Floriana Cieszkowskiego zbudowane ok. 1798
• budynek z ok. 1920 mieści się obecnie filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Mrozach. Dawniej był siedzibą Urzędu Gminy
• relikt miejskiego układu przestrzennego w postaci prostokątnego rynku z zachowanym do dziś średniowiecznym, prostokątnym układzie o wymiarach 100 na 120 m, usytuowanym na przecięciu głównych dróg

• Łukówiec
• Płomieniec
• Latowicz
• Miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich

•  
  Kościół brama, fasada i dzwonnica
•  
  250-lecie kościoła (2008)
•  
  Plebania
•  
  Gminna Biblioteka Publiczna
•  
  Sklep Więcławskiej
•  
  Ławeczka przed sklepem
•  
  Przychodnia zdrowia
•  
  Dom Babki
•  
  Stary dom Więcławskich
•  
  Biuro Senatora Kozioła

• Jeruzal (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 566 .