Józef Kałuża: Polski piłkarz

11 lutego 1896 w Przemyślu, zm. 11 października 1944 w Krakowie) – polski piłkarz występujący na pozycji środkowego napastnika, trener, działacz sportowy i nauczyciel.

Józef Kałuża

Pełne imię i nazwisko	Józef Ignacy Kałuża
Data i miejsce urodzenia	11 lutego 1896 Przemyśl
Data i miejsce śmierci	11 października 1944 Kraków
Wzrost	166 cm
Pozycja	środkowy napastnik
Kariera juniorska
Lata Klub Polonia Kraków 1909–1911 RKS Kraków 1911–1912 Cracovia
Kariera seniorska
Lata Klub Wyst. Gole 1912–1931 Cracovia 103 (88)
Kariera reprezentacyjna
Lata Reprezentacja Wyst. Gole 1913 Galicja 1 (0) 1921–1928  Polska 16 (7) W sumie: 17 (7)
Kariera trenerska
Lata Drużyna 1927–1928 Cracovia 1930 Legia Warszawa 1931 Polska (zastępstwo) 1932–1939 Polska
Odznaczenia
Multimedia w Wiki Commons

Uchodzi za jednego z najlepszych polskich graczy lat 20. XX wieku, nazywany „legendą polskiej piłki”. W całej swojej karierze rozegrał łącznie 454 spotkania, wliczając towarzyskie, uzyskując 476 goli (nie wykonywał rzutów karnych ani wolnych). Przez niemal cały ten okres związany był z Cracovią.

Mistrz Polski sezonu 1921 i król strzelców tych rozgrywek, reprezentant Krakowa i Polski, olimpijczyk z Paryża (1924), kapitan związkowy PZPN, pod którego wodzą polska drużyna zajęła w 1936 czwarte miejsce na igrzyskach olimpijskich w Berlinie, a w 1938 po raz pierwszy w historii awansowała na mistrzostwa świata.

 

 

 

Grać w piłkę zaczął w szkolnym klubie Polonia w Krakowie. Następnie przez dwa lata (1909–1911) reprezentował barwy Robotniczego Klubu Sportowego. W 1911 został zawodnikiem Cracovii.

Do pierwszej drużyny Kałuża dołączył wiosną 1912, gdy miał szesnaście lat. Zadebiutował 7 kwietnia 1912 w towarzyskim meczu z BEAC Budapest (5:0), zdobywając jedną z bramek. Był przedstawicielem krakowskiej szkoły dryblingu, słynął ze świetnej techniki. Brał z drużyną udział w mistrzostwach Galicji (1913–1914), klasie A, będącej eliminacjami do rozgrywek o mistrzostwo Polski (1920–1924 i 1926–1927), finałach mistrzostw Polski (1921 i 1926) oraz w spotkaniach ligowych (1928–1929). W 1913 został z drużyną mistrzem Galicji, a w 1921 zdobył tytuł mistrza Polski i króla strzelców rozgrywek (9 bramek). Grał regularnie do 1929, po raz ostatni w Cracovii wystąpił 25 maja 1931 w towarzyskim spotkaniu z Wisłą Kraków (4:3). Łącznie w mistrzostwach Polski zaliczył 54 spotkania i strzelił 32 gole. W latach 1924–1929 był kapitanem zespołu.

W marcu 1930 wystąpił w barwach Legii Warszawa, którą prowadził wówczas jako trener, w rozegranym w Dreźnie meczu przeciwko reprezentacji okręgowej Brandenburgii(inne języki) (0:1).

W grudniu 1921 w Budapeszcie brał udział w pierwszym w historii meczu polskiej reprezentacji piłkarskiej (0:1 z Węgrami). W latach 1921–1928 wystąpił w 16 oficjalnych spotkaniach reprezentacji Polski. Zdobył w niej siedem bramek, najwięcej spośród wszystkich graczy Cracovii na przestrzeni lat. W dziesięciu spotkaniach był kapitanem zespołu. Jego bramka w meczu z Królestwem SHS w czerwcu 1923 była pierwszą historyczną bramką polskiej reprezentacji zdobytą w domowym spotkaniu.

Zagrał też w czterech nieoficjalnych grach Polaków: dwóch z amatorską reprezentacją Czechosłowacji (1926, 1:2 oraz 1929, 2:2) i dwóch z drużyną amatorów Węgier (1929, 5:1 oraz 1930, 1:3). W pierwszym spotkaniu z Węgrami zdobył jedną z bramek.

Latem 1922, będący w złej sytuacji materialnej i wobec niepozwalających mu na grę w piłkę przyczyn zdrowotnych Kałuża prowadził z Wisłą Kraków rozmowy na temat objęcia przez niego funkcji trenera w tym klubie (w doniesieniach prasowych nie sprecyzowano czy chodzi o szkolenie pierwszej drużyny). Do zawarcia umowy jednak nie doszło, a kilka tygodni później Kałuża wrócił do gry w Cracovii i reprezentacji.

W 1927 wciąż aktywny jako zawodnik Kałuża został grającym kierownikiem szkoleniowym Cracovii (bez formalnego zatrudnienia). Prowadził swój zespół we wszystkich 27 rozegranych spotkaniach sezonu ligowego 1928. Pasy zwyciężyły czternaście razy, sześciokrotnie zremisowały i poniosły siedem porażek (w bramkach 65–42), zajmując na koniec rozgrywek czwarte miejsce.

Wiosną 1930 Kałuża został kierownikiem technicznym pierwszej drużyny Legii Warszawa, prowadząc społecznie jej treningi. Odbywał jednocześnie w Warszawie szkolenie pedagogiczne. Z jedenastu spotkań ligowych legioniści wygrali siedem, trzy zremisowali i raz przegrali (1:3 z Polonią Warszawa), bilans bramek 26–11. Zakończone w listopadzie rozgrywki ekstraklasy Legia ukończyła na trzecim miejscu.

W październiku 1931 w zastępstwie nieobecnego Stefana Lotha prowadził polską drużynę narodową w wyjazdowym meczu przeciwko Belgii (1:2).

Kapitan związkowy

Podczas walnego zjazdu PZPN 21 lutego 1932 wybrany został kapitanem związkowym federacji (selekcjonerem reprezentacji). Zespołowi nie udało się awansować na mistrzostwa świata w 1934 – odpadł w eliminacjach z Czechosłowacją (1:2 w pierwszym meczu, rewanż Polska oddała walkowerem). W 1936 drużyna zajęła czwarte miejsce na olimpiadzie w Berlinie, pokonując amatorskie zespoły Węgier 3:0 (pierwsza runda) i Wielkiej Brytanii 5:4 (ćwierćfinał), a następnie przegrywając w półfinale z amatorami z Austrii 1:3 i w meczu o brązowy medal pierwszą reprezentacją Norwegii 2:3. Zawodnicy Kałuży osiągneli sukces, pomimo tego iż PZPN uniemożliwił występ w igrzyskach czołowemu wówczas polskiemu piłkarzowi Ernestowi Wilimowskiemu.

Na przełomie 1937 i 1938 Polacy brali udział w kolejnych eliminacjach do mistrzostw świata i dzięki pokonaniu w dwumeczu Jugosławii (4:0 i 0:1) po raz pierwszy w historii pojechali na turniej finałowy. W pierwszym meczu (1/8 finału) Polacy ulegli Brazylijczykom po dogrywce 5:6 i odpadli z mundialu.

Po raz ostatni Kałuża poprowadził reprezentację Polski w sierpniu 1939, w ostatnim jej meczu przed II wojną światową. Biało–czerwoni wygrali wówczas niespodziewanie z wicemistrzami świata Węgrami 4:2. Zespół pod wodzą Kałuży rozegrał łącznie 39 oficjalnych spotkań (10 zwycięstw, 8 remisów, 21 porażek, bilans trafień 84–97). Kierował ponadto zespołem w pięciu meczach nieoficjalnych (trzech na igrzyskach w 1936 i dwóch z ekipami włoskimi w 1932). Reprezentacja za jego kadencji osiągnęła największe do lat 70. XX wieku sukcesy w turniejach międzynarodowych. Kałuża pozostaje najdłużej pracującym selekcjonerem polskiej drużyny narodowej w historii (7,5 roku na stanowisku).

Klubowe

Międzynarodowe

Gole międzynarodowe

Lp.	Data	Miejsce	Występ	Przeciwnik	Gol na	Wynik	Rozgrywka
1.	1 października 1922	Stadion HAŠK, Zagrzeb, Królestwo SHS	4	Królestwo SHS	1:0	2:1	Towarzyski
2.					2:0
3.	3 czerwca 1923	Stadion Cracovii, Kraków, Polska	5		1:1	1:2
4.	30 sierpnia 1925	Töölön pallokenttä, Helsinki, Finlandia	7	Finlandia	2:1	2:2
5.	10 października 1926	Stadion Miejski, Fredrikstad, Norwegia	14	Norwegia	2:2	4:3
6.					3:2
7.	19 czerwca 1927	Stadionul O.N.E.F., Bukareszt, Rumunia	15	Rumunia	1:2	3:3

 

Zawodnik

Cracovia

• Mistrzostwo Polski: 1921
• Mistrzostwo Galicji: 1913

Indywidualne

• Król strzelców finałów MP: 1921 (9 goli)

Trener

Legia Warszawa

• Liga Trzecie miejsce: 1930

Reprezentacja Polski

• Igrzyska olimpijskie Czwarte miejsce: 1936
• Mistrzostwa świata Kwalifikacja i 1/8 finału: 1938

 

Kałuża urodził się w Przemyślu jako syn Andrzeja, oficera armii austriackiej i Magdaleny z domu Peter. Kilka lat później zamieszkał w Krakowie. W latach 1911–1915 uczęszczał do seminarium nauczycielskiego. Do 1917 odbywał służbę wojskową w Armii Austro-Węgier. Od 1917 był nauczycielem języka polskiego w Szkole Powszechnej im. Stanisława Żółkiewskiego w Krakowie. Zajmował się też dziennikarstwem sportowym i publicystyką w Raz, Dwa, Trzy i Przeglądzie Sportowym, był autorem podręcznika do nauki taktyki piłkarskiej (zaginął podczas powstania warszawskiego). W 1923 ożenił się z Józefą Dudziak, z którą miał córkę Irenę (1924–2019).

Śmierć

Podczas II wojny światowej jako jeden z nielicznych członków zarządu PZPN pozostał w kraju. Odrzucił wszystkie propozycje współpracy z niemieckimi władzami okupacyjnymi i objęcia stanowiska sportfürhera w Generalnym Gubernatorstwie, wymawiając się brakiem czasu i złym stanem zdrowia. Jesienią 1944 uległ infekcji i doznał zapalenia opon mózgowych. Szczepionka z penicyliną, która mogłaby mu pomóc, była w warunkach wojennych nieosiągalna. Zmarł 11 października w wieku 48 lat. Został pochowany na Nowym Cmentarzu Podgórskim w Krakowie (kwatera PAS 1-1-7). Jego pogrzeb stał się antyhitlerowską manifestacją środowiska sportowego Krakowa.

• Srebrny Krzyż Zasługi (19 marca 1931)

Od 1946 przez kilka lat PZPN organizował rozgrywki o Puchar im. Józefa Kałuży, w których brały udział reprezentacje najsilniejszych związków okręgowych.

Jego imię noszą obecnie ulice w Krakowie (powstała w 1965 w pobliżu Błoń, znajduje się przy niej stadion Cracovii), w Tenczynku oraz w Przemyślu (obok dawnego stadionu Polonii przy ul. Sportowej). 11 października 2017 przed stadionem Cracovii odsłonięto pomnik Kałuży, trzeci tego typu monument w Polsce (po posągach Kazimierza Deyny i Kazimierza Górskiego w Warszawie).

W 2001 Kałuża zajął pierwsze miejsce w plebiscycie Gazety Krakowskiej na najlepszych sportowców klubu z okazji 95-lecia KS Cracovia. Imię Kałuży i Henryka Reymana nosi powstały w 1996 Zespół Społecznych Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego w Krakowie.

W 2022 roku odbyła się premiera filmu "Józef Kałuża - Legenda wiecznie żywa", który wyprodukowało Stowarzyszenie Sportowa Kultura. Film został wyróżniony nagrodą "Brązowa Jedenastka" podczas Football Film Festival 2023.

• Józef Hałys: Polska Piłka Nożna. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 906–908. ISBN 83-03-00804-8.
• Andrzej Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. Ludzie (1918–1939). 100 lat prawdziwej historii (1), Wydawnictwo GiA, Katowice 2017.
• Ryszard Wryk: Olimpijczycy Drugiej Rzeczypospolitej. Poznań: Nauka i Innowacje, 2015, s. 275–277. ISBN 978-83-64864-22-3.
• AndrzejA. Gowarzewski AndrzejA., Marian GrzegorzM.G. Nowak Marian GrzegorzM.G., Bożena LidiaB.L. Szmel Bożena LidiaB.L., Cracovia. 100 lat prawdziwej historii., Encyklopedia piłkarska FUJI Kolekcja klubów, t. 10, Katowice: Wydawnictwo GiA, 2006 .

• Profil na WikiPasy.pl