Hegemonia: Zwierzchnictwo i dominacja, zwłaszcza w polityce

Ten artykuł dotyczy pojęcia hegemonii. Zobacz też: Hegemonia: Żelazne legiony.

Hegemonia była związana z rywalizacją dwóch najsilniejszych państw-miast: Aten (Związek Morski) i Sparty (Związek Peloponeski) oraz okresowo Teb (Związek Beocki). Współcześnie termin hegemonia oznacza również: zwierzchnictwo, przewodnictwo, przywództwo danego państwa nad innymi które je dobrowolnie uznają; lub przeważający wpływ, supremację, dominację jednego państwa nad innymi, prymat w polityce międzynarodowej uzyskane przy pomocy groźby lub użycia siły.

• Sparta w wyniku wojny peloponeskiej zdobyła w 404 p.n.e. 30-letnią hegemonię w Grecji.

W nowożytności (m.in. na podstawie teorii cykli hegemonicznych G. Modelskiego, oraz teorii systemów-światów Immanuela Wallersteina) można wyróżnić następujące globalne hegemonie („porządki światowe”):

• Portugalia – hegemonia w latach 1516-1539 zakwestionowana przez Hiszpanię.
• Hiszpania – hegemonia w latach 1559-1643 (w latach 1580-1640 w unii personalnej z Portugalią – unia iberyjska); 1621-40 zakwestionowana przez Anglię, Holandię i Francję.

• Niderlandy – hegemonia w latach 1648-1688 – zakwestionowana przez Anglię i Francję.
• Francja – światowa dominacja w latach 1659-1714.
• Wielka Brytania – lata: 1763 lub 1815 – 1914. Do 1815 blokowana przez Francję, a do 1856 – przez Rosję; 1889-1904 zakwestionowana ponownie przez Francję, Rosję; a także Niemcy, a po 1904 – przez USA i Japonię, przy czym z dwóch najsilniejszych potencjalnych rywali ostatecznie przeciwnikiem Wielkiej Brytanii w I i II wojnie światowej stały się Niemcy, zaś sojusznikiem – USA.
• Stany Zjednoczone – 1945-1947 (zakwestionowana przez ZSRR – zimna wojna); po roku 1991.
  Potencjalni rywale – główni: Chińska Republika Ludowa, Unia Europejska i pozostali: Rosja, Japonia, Indie.

Lista głównych mocarstw i pretendentów do hegemonii globalnej w latach 1895-1985.

Osobny artykuł: Hegemonia kulturowa.

• bigemonia
• pentarchia
• wojna hegemoniczna

• Steven E. Lobell: The challenge of hegemony: grand strategy, trade, and domestic politics
• Torbjørn L. Knutsen: The rise and fall of world orders